Af bókmenntaumræðu Kjartan Yngvi Björnsson og Snæbjörn Brynjarsson skrifar 5. desember 2014 07:00 Á dögunum birtust ritdómar Björns Þórs Vilhjálmssonar um bækurnar Englaryk eftir Guðrúnu Evu Mínervudóttur og KOK eftir Kristínu Eiríksdóttur. Ollu dómarnir miklu fjaðrafoki. Fyrir þá sem ekki eru kunnir íslenskri umræðuhefð kann að vera erfitt að skilja hin hörðu viðbrögð sem þeir framkölluðu, enda var um að ræða yfirvegaða, rökstudda skoðun rýnanda á verkunum þar sem rætt var um stíl og frásagnarmáta bókanna. Hvort sem fólk kann að vera sammála niðurstöðu dómanna eður ei er í sjálfu sér aukaatriði, enda er sjaldan hægt að ræða gæði bókmennta nema á huglægan hátt og oft er það jafnvel bundið tíðaranda. Viðbrögð sumra vel þekktra radda í bókmenntageiranum voru því miður af öðrum meiði. Einn verðlaunahöfundur uppnefndi rýnandann „pungrottu“ og annar gaf í skyn að hann hataði aðra skáldkonuna á sama tíma og hann dreymdi um að sofa hjá henni. Okkur fannst afar leitt að sjá þessa höfunda tjá skoðun sína með þessum hætti, enda berum við ómælda virðingu fyrir þeim og skrifum þeirra. Áður höfum við gagnrýnt yfirborðskennda bókmenntaumræðu Íslands og þá leiðu staðreynd að meirihluti bókaútgáfu sé ávallt sömu tvo mánuðina rétt fyrir jól. Það að bókadómar birtist einna helst á sama tíma fyllir umræðuna af upphrópunum og innihaldsrýrum stjörnudómum, en tímapressan verður of mikil fyrir bæði rithöfunda og gagnrýnendur til að virkilegt samtal geti átt sér stað. Í þessu samhengi geta rithöfundar og bókaforlög verið eins og hver annar hagsmunahópur sem ekki þolir gagnrýna umræðu um sig sjálfan, sama á hvaða forsendum hún byggir. Það er aldrei auðvelt að heyra að einhverjum mislíki það sem maður hefur skrifað, en þann fyrsta í aðventu er meira í húfi. Í hita leiksins virðist jafnvel allt í húfi.Landlægt mein? Hörð viðbrögð við gagnrýni einkenna ekki bara umræðu um bókmenntir. Eftirminnilegt er þegar Jón Viðar Jónsson var bannfærður úr Borgarleikhúsinu fyrir að gagnrýna listræna stefnu þess. Alvarlegri dæmi er þó að finna í Íslandssögunni. Fram til ársins 1994 var gagnrýni á embættismenn bönnuð með lögum ef hún þótti ókurteisleg, og gat varðað þriggja ára fangelsisdómi fyrir að benda á, meðal annars, lögregluofbeldi. Það þurfti dóm frá Mannréttindadómstóli Evrópu til að hnekkja þessum ólögum, líkt og hann hnekkir nú ítrekað meiðyrðamálum sem höfðuð eru gegn fjölmiðlafólki. Er þetta óþol við gagnrýninni umræðu mögulega landlægt mein? Að minnsta kosti virðist erfitt hér á landi að nálgast umræðuna á faglegum forsendum án þess að blanda persónum inn í hana. Ef það er eitthvað sem við þurfum að læra hér á landi þegar að umræðu kemur er að við þurfum ekki að skipa okkur í lið. Gagnrýni er nefnilega ekki persónuleg árás rýnanda á höfund og hún er ekki hlægilegt hjal í leiðindapúkum. Þetta er ekki við á móti þeim. Munum að þeim sem fjalla um bókmenntir er jafn annt um þær og þeim sem þær skrifa. Eins og Roland Barthes var tíðrætt um er höfundurinn dauður. Er ekki tími til kominn að við sýnum gagnrýnandanum sömu virðingu? Að við leyfum honum líka að hvíla í friði. Í kjölfar þessara margumræddu dóma glutraðist niður gott tækifæri til að hefja góða og haldbæra umræðu um viðkomandi bækur. Látum það ekki gerast aftur. Ræðum saman og tökumst á um bókmenntirnar, um innihald textans, rökin og fagurfræðina, ekki um ímyndaðar fýsnir eða slúðursögur. Ræðum saman af ástríðu, kjarki og rökfestu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson Skoðun Myndu H-HH-HHH (hægri) og V-VV-VVV (vinstri) breyta stjórnmálunum? Haukur Arnþórsson Skoðun Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun Knatthús á versta stað í Borgarnesi? Sólveig Ólafsdóttir Skoðun Ísland og alþjóðasáttmálar Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Aftur fram af hengifluginu? Ingólfur Sverrisson Skoðun „Hagkvæm nýting skólahúsnæðis“ Dröfn Farestveit Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir Skoðun Veistu þitt skýjaspor? Hólmfríður Rut Einarsdóttir,Þóra Rut Jónsdóttir Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Myndu H-HH-HHH (hægri) og V-VV-VVV (vinstri) breyta stjórnmálunum? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Aftur fram af hengifluginu? Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kópavogur - Að virða og varðveita eigin sögu Svanhildur Bogadóttir skrifar Skoðun Knatthús á versta stað í Borgarnesi? Sólveig Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að fara aftur þangað með glóðarauga þegar það er að batna? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Bankar gegn þjóð Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar Skoðun Takk, Gísli Marteinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hvað er fátækt? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun „Sýndu mér vini þína og ég sýni þér framtíð þína“ Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Evrópusambandið er í vanda Þórður Birgisson skrifar Skoðun Skynsemishyggja Miðflokksins hvarf hratt Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Þetta gengur ekki lengur! Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun „Með Guði vinkonu okkar“ Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Græn vindorka Ásdís Hlökk Theodórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju þetta tímabundna álag á útsvarið? Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar Skoðun Heilsugæsla í vanda Jón Magnús Kristjánsson skrifar Skoðun Laxalús og varnir gegn henni Jón Sveinsson skrifar Skoðun En hér er ég ekkert... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Við getum ekki beðið í 131 ár Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Nýtt upphaf hjá Vinstri grænum Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslensk kjör á íslenskum vinnumarkaði Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Viðbrögð við vanlíðan ungmenna Sandra Björk Birgisdóttir skrifar Skoðun Valdatafl Skák og Mát! Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun FO: Hvernig getur þú skipt sköpum fyrir konur í Súdan? Áslaug Eva Björnsdóttir skrifar Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn: fjarverandi í landi tækifæranna Lilja Hrund Lúðvíksdóttir skrifar Skoðun Við stöndum saman með réttindum táknmálsins! Mordekaí Elí Esrason skrifar Sjá meira
Á dögunum birtust ritdómar Björns Þórs Vilhjálmssonar um bækurnar Englaryk eftir Guðrúnu Evu Mínervudóttur og KOK eftir Kristínu Eiríksdóttur. Ollu dómarnir miklu fjaðrafoki. Fyrir þá sem ekki eru kunnir íslenskri umræðuhefð kann að vera erfitt að skilja hin hörðu viðbrögð sem þeir framkölluðu, enda var um að ræða yfirvegaða, rökstudda skoðun rýnanda á verkunum þar sem rætt var um stíl og frásagnarmáta bókanna. Hvort sem fólk kann að vera sammála niðurstöðu dómanna eður ei er í sjálfu sér aukaatriði, enda er sjaldan hægt að ræða gæði bókmennta nema á huglægan hátt og oft er það jafnvel bundið tíðaranda. Viðbrögð sumra vel þekktra radda í bókmenntageiranum voru því miður af öðrum meiði. Einn verðlaunahöfundur uppnefndi rýnandann „pungrottu“ og annar gaf í skyn að hann hataði aðra skáldkonuna á sama tíma og hann dreymdi um að sofa hjá henni. Okkur fannst afar leitt að sjá þessa höfunda tjá skoðun sína með þessum hætti, enda berum við ómælda virðingu fyrir þeim og skrifum þeirra. Áður höfum við gagnrýnt yfirborðskennda bókmenntaumræðu Íslands og þá leiðu staðreynd að meirihluti bókaútgáfu sé ávallt sömu tvo mánuðina rétt fyrir jól. Það að bókadómar birtist einna helst á sama tíma fyllir umræðuna af upphrópunum og innihaldsrýrum stjörnudómum, en tímapressan verður of mikil fyrir bæði rithöfunda og gagnrýnendur til að virkilegt samtal geti átt sér stað. Í þessu samhengi geta rithöfundar og bókaforlög verið eins og hver annar hagsmunahópur sem ekki þolir gagnrýna umræðu um sig sjálfan, sama á hvaða forsendum hún byggir. Það er aldrei auðvelt að heyra að einhverjum mislíki það sem maður hefur skrifað, en þann fyrsta í aðventu er meira í húfi. Í hita leiksins virðist jafnvel allt í húfi.Landlægt mein? Hörð viðbrögð við gagnrýni einkenna ekki bara umræðu um bókmenntir. Eftirminnilegt er þegar Jón Viðar Jónsson var bannfærður úr Borgarleikhúsinu fyrir að gagnrýna listræna stefnu þess. Alvarlegri dæmi er þó að finna í Íslandssögunni. Fram til ársins 1994 var gagnrýni á embættismenn bönnuð með lögum ef hún þótti ókurteisleg, og gat varðað þriggja ára fangelsisdómi fyrir að benda á, meðal annars, lögregluofbeldi. Það þurfti dóm frá Mannréttindadómstóli Evrópu til að hnekkja þessum ólögum, líkt og hann hnekkir nú ítrekað meiðyrðamálum sem höfðuð eru gegn fjölmiðlafólki. Er þetta óþol við gagnrýninni umræðu mögulega landlægt mein? Að minnsta kosti virðist erfitt hér á landi að nálgast umræðuna á faglegum forsendum án þess að blanda persónum inn í hana. Ef það er eitthvað sem við þurfum að læra hér á landi þegar að umræðu kemur er að við þurfum ekki að skipa okkur í lið. Gagnrýni er nefnilega ekki persónuleg árás rýnanda á höfund og hún er ekki hlægilegt hjal í leiðindapúkum. Þetta er ekki við á móti þeim. Munum að þeim sem fjalla um bókmenntir er jafn annt um þær og þeim sem þær skrifa. Eins og Roland Barthes var tíðrætt um er höfundurinn dauður. Er ekki tími til kominn að við sýnum gagnrýnandanum sömu virðingu? Að við leyfum honum líka að hvíla í friði. Í kjölfar þessara margumræddu dóma glutraðist niður gott tækifæri til að hefja góða og haldbæra umræðu um viðkomandi bækur. Látum það ekki gerast aftur. Ræðum saman og tökumst á um bókmenntirnar, um innihald textans, rökin og fagurfræðina, ekki um ímyndaðar fýsnir eða slúðursögur. Ræðum saman af ástríðu, kjarki og rökfestu.
Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir skrifar
Skoðun Aðgengi að húsnæði fyrir ungt fólk – ekki lúxus heldur grundvallarréttur Gísli Rafn Ólafsson skrifar
Skoðun Að eldast – ertu undirbúin? Hafdís Dögg Sveinbjarnardóttir ,Lára María Valgerðardóttir ,Magnús E. Smith skrifar
Skoðun Tvö útspil Pírata fyrir notendur heilbrigðiskerfisins Halldóra Mogensen,Eva Sjöfn Helgadóttir skrifar
Áskorun til hæstvirts fjármálaráðherra Sigurðar Inga Jóhannssonar frá sérfræðingum í klínískri sálfræði Haukur Haraldsson,Sólveig Erna Jónsdóttir,Kristbjörg Þórisdóttir,Inga Hrefna Jónsdóttir Skoðun