Um kolefnisspor og hlýnun jarðar Jón Skafti Gestsson skrifar 19. mars 2015 07:00 Hlýnun jarðar er af mörgum talið vera eitt stærsta vandamál sem mannkynið stendur frammi fyrir um þessar mundir og þar spilar losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum stórt hlutverk. Ljóst er að aðgerða er þörf ef draga á úr losun gróðurhúsalofttegunda en til þess að hægt sé að grípa til aðgerða þarf að skilgreina vandamálið og koma mælikvarða á þá þætti sem hafa áhrif á hlýnun jarðar. Koltvísýringur (CO2) er þekktasta gróðurhúsalofttegundin og sú sem jafnan er rætt um. Bandarísku umhverfisstofnuninni telur koltvísýring nema rúmlega þremur fjórðu hlutum allra losunar gróðurhúsalofttegunda. Losun gróðurhúsalofttegunda er því jafnan mæld í koltvísýringsígildum. Einn slíkur mælikvarði er kolefnisspor. Þau eru talin í koltvísýringsígildum og eru því einfaldur og skýr mælikvarði á hversu mikil gróðurhúsaáhrif felast í ákveðinni afurð, framleiðsluferli eða framleiðslustað.Samkvæmt tölum bandarísku umhverfisstofnunarinnar um hnattræna losun gróðurhúsalofttegunda má rekja rúman fjórðung heildarlosunar til orkuframleiðslu. En fleiri geirar skilja eftir sig spor eins og sjá má á myndinni hér við hliðina og það má ætla að framfara sé þörf í öllum þessum geirum ef árangur á að nást í baráttunni gegn hlýnun jarðar. Fyrir framleiðendur á Íslandi er vert að hafa sérstaklega í huga að áhrif orkuþáttarins og samgangna. Hér á landi skapar orkugeirinn ýmis konar innlendri framleiðslu forskot með því að framleiða orku sem er bæði hrein í samanburði við það sem gerist víðast hvar annars staðar og ódýr miðað við orkuverð víðast hvar í Evrópu. Hvað varðar þátt samgangna í losun gróðurhúsalofttegunda, þá er Ísland staðsett þannig að allur innflutningur verður að koma með flugi eða skipum hingað til lands. Það er sérstaklega innflutningur með flugi sem skilur eftir sig stórt kolefnisspor og því væri til mikils unnið í loftlagsmálum að draga úr þeim flutningum. Það má því færa rök fyrir því að auka ætti framleiðslu á innlendum afurðum sem eru orkufrekar. Annars vegar til að draga úr innflutningi, og þá sérstaklega með flugi, og hins vegar til að skoða útflutning á orkufrekum afurðum. Með því að reikna út kolefnisspor framleiðslu er hægt að finna út hvort þannig megi leggja baráttunni gegn hlýnun jarðar lið.Aðferðin Kolefnisspor er eins og áður sagði mælikvarði á losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist tiltekinni starfsemi. Með kolefnissporum má mæla og bera saman losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist mismunandi framleiðslu. Það felur í sér að reikna út losun á einingu afurðar frá upphafi framleiðsluferils til loka urðunar eða endurvinnslu með svokallaðri vistferilsgreiningu (e. Life cycle assessement). Í vistferilsgreiningu er hvert skref framleiðsluferilsins brotið til mergjar og fundið út hversu mikil koltvísýringsígildi voru losuð við það skref. Dæmi um þessi vinnubrögð má sjá í nýlegri skýrslu Verkfræðistofu Jóhanns Indriðasonar þar sem unnið er með samanburð á kolefnissporum íslenskra og innfluttra garðyrkjuafurða. Til einföldunar eru lokaþættir hringrásarinnar, sala, neysla og urðun, felldir út þar sem þeir eru jafngildir hvort sem afurðin er íslensk eða innflutt. Eftir stendur kolefnisspor afurðar við dreifistöð í Reykjavík. Skrefin í vistferilsgreiningu. Við samanburð innfluttra og innlendra afurða má sleppa síðustu þremur skrefunum þar sem þau eru eins hvort sem grænmetið er íslenskt eða innflutt.Með því að meta umfang losunar í sérhverju skrefi framleiðsluferils auðvelda rekstraraðilar sér að finna mikilvægustu uppsprettur losunar gróðurhúsalofttegunda. Greining kolefnisspors auðveldar framleiðendum bæði að lágmarka losun sína, draga úr kostnaði sem henni tengist og gerir mögulegan samanburð á kolefnislosun mismunandi afurða mögulegan. Skýr samanburður á kolefnisspori afurða gerir upplýstum neytendum kleift að haga neyslu sinni þannig að hún dragi úr losun gróðurhúsaloftegunda. Með því geta rekstraraðilar sem opinbera kolefnisspor sitt notið þess í formi aukinnar viðskiptavildar og bættrar ímyndar fyrir samfélagslega ábyrgan rekstur. Garðyrkjubændur á Íslandi eru skýrt dæmi um framleiðendur sem hafa hag af því að upplýsa um kolefnisspor sitt. Ísland er landfræðilega einangrað og hingað verða ekki fluttar inn ferskar afurðir án þess að til komi flutningur um vegalengdir sem skilja óhjákvæmilega eftir sig umtalsvert kolefnisspor. Enn fremur njóta íslenskir grænmetisframleiðendur forskots á suma keppinauta sem felst í hitun og lýsingu sem framleidd er með lágmarkslosun gróðurhúsalofttegunda. Þetta er sérstaklega umhugsunarvert í ljósi þess að séu kartöflur undanskildar hefur innflutningur á grænmeti verið um 50% af heildarneyslu Íslendinga á ári. Í ársskýrslu Umhverfisstofnunnar fyrir árið 2013 segir: „Ef ná á árangri í losun gróðurhúsalofttegunda þarf því sérstaklega að horfa til samgöngutækja og að draga úr losun frá iðnaði.“ Innlend framleiðsla getur gegnt veigamiklu hlutverki við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda með því að draga úr notkun kolefnisfrekra samgangna, hvort sem er með flugi eða fraktsiglingum. Hvað varðar íslenskan iðnað, og raunar alla íslenska framleiðslu, er mikilvægt að skoða losun frá íslenskri framleiðslu í samanburði við þann innflutning sem er í samkeppni við íslenska framleiðslu. Annars er hætt við að heildarlosun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu aukist þótt hún minnki hér. Mæling og birting framleiðenda á eigin kolefnisspori er mikilvægur þáttur í þeim samanburði.Höfundur er hagfræðingur og starfa hjá VJI-ráðgjöf Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Skafti Gestsson Loftslagsmál Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Hlýnun jarðar er af mörgum talið vera eitt stærsta vandamál sem mannkynið stendur frammi fyrir um þessar mundir og þar spilar losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum stórt hlutverk. Ljóst er að aðgerða er þörf ef draga á úr losun gróðurhúsalofttegunda en til þess að hægt sé að grípa til aðgerða þarf að skilgreina vandamálið og koma mælikvarða á þá þætti sem hafa áhrif á hlýnun jarðar. Koltvísýringur (CO2) er þekktasta gróðurhúsalofttegundin og sú sem jafnan er rætt um. Bandarísku umhverfisstofnuninni telur koltvísýring nema rúmlega þremur fjórðu hlutum allra losunar gróðurhúsalofttegunda. Losun gróðurhúsalofttegunda er því jafnan mæld í koltvísýringsígildum. Einn slíkur mælikvarði er kolefnisspor. Þau eru talin í koltvísýringsígildum og eru því einfaldur og skýr mælikvarði á hversu mikil gróðurhúsaáhrif felast í ákveðinni afurð, framleiðsluferli eða framleiðslustað.Samkvæmt tölum bandarísku umhverfisstofnunarinnar um hnattræna losun gróðurhúsalofttegunda má rekja rúman fjórðung heildarlosunar til orkuframleiðslu. En fleiri geirar skilja eftir sig spor eins og sjá má á myndinni hér við hliðina og það má ætla að framfara sé þörf í öllum þessum geirum ef árangur á að nást í baráttunni gegn hlýnun jarðar. Fyrir framleiðendur á Íslandi er vert að hafa sérstaklega í huga að áhrif orkuþáttarins og samgangna. Hér á landi skapar orkugeirinn ýmis konar innlendri framleiðslu forskot með því að framleiða orku sem er bæði hrein í samanburði við það sem gerist víðast hvar annars staðar og ódýr miðað við orkuverð víðast hvar í Evrópu. Hvað varðar þátt samgangna í losun gróðurhúsalofttegunda, þá er Ísland staðsett þannig að allur innflutningur verður að koma með flugi eða skipum hingað til lands. Það er sérstaklega innflutningur með flugi sem skilur eftir sig stórt kolefnisspor og því væri til mikils unnið í loftlagsmálum að draga úr þeim flutningum. Það má því færa rök fyrir því að auka ætti framleiðslu á innlendum afurðum sem eru orkufrekar. Annars vegar til að draga úr innflutningi, og þá sérstaklega með flugi, og hins vegar til að skoða útflutning á orkufrekum afurðum. Með því að reikna út kolefnisspor framleiðslu er hægt að finna út hvort þannig megi leggja baráttunni gegn hlýnun jarðar lið.Aðferðin Kolefnisspor er eins og áður sagði mælikvarði á losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist tiltekinni starfsemi. Með kolefnissporum má mæla og bera saman losun gróðurhúsalofttegunda sem tengist mismunandi framleiðslu. Það felur í sér að reikna út losun á einingu afurðar frá upphafi framleiðsluferils til loka urðunar eða endurvinnslu með svokallaðri vistferilsgreiningu (e. Life cycle assessement). Í vistferilsgreiningu er hvert skref framleiðsluferilsins brotið til mergjar og fundið út hversu mikil koltvísýringsígildi voru losuð við það skref. Dæmi um þessi vinnubrögð má sjá í nýlegri skýrslu Verkfræðistofu Jóhanns Indriðasonar þar sem unnið er með samanburð á kolefnissporum íslenskra og innfluttra garðyrkjuafurða. Til einföldunar eru lokaþættir hringrásarinnar, sala, neysla og urðun, felldir út þar sem þeir eru jafngildir hvort sem afurðin er íslensk eða innflutt. Eftir stendur kolefnisspor afurðar við dreifistöð í Reykjavík. Skrefin í vistferilsgreiningu. Við samanburð innfluttra og innlendra afurða má sleppa síðustu þremur skrefunum þar sem þau eru eins hvort sem grænmetið er íslenskt eða innflutt.Með því að meta umfang losunar í sérhverju skrefi framleiðsluferils auðvelda rekstraraðilar sér að finna mikilvægustu uppsprettur losunar gróðurhúsalofttegunda. Greining kolefnisspors auðveldar framleiðendum bæði að lágmarka losun sína, draga úr kostnaði sem henni tengist og gerir mögulegan samanburð á kolefnislosun mismunandi afurða mögulegan. Skýr samanburður á kolefnisspori afurða gerir upplýstum neytendum kleift að haga neyslu sinni þannig að hún dragi úr losun gróðurhúsaloftegunda. Með því geta rekstraraðilar sem opinbera kolefnisspor sitt notið þess í formi aukinnar viðskiptavildar og bættrar ímyndar fyrir samfélagslega ábyrgan rekstur. Garðyrkjubændur á Íslandi eru skýrt dæmi um framleiðendur sem hafa hag af því að upplýsa um kolefnisspor sitt. Ísland er landfræðilega einangrað og hingað verða ekki fluttar inn ferskar afurðir án þess að til komi flutningur um vegalengdir sem skilja óhjákvæmilega eftir sig umtalsvert kolefnisspor. Enn fremur njóta íslenskir grænmetisframleiðendur forskots á suma keppinauta sem felst í hitun og lýsingu sem framleidd er með lágmarkslosun gróðurhúsalofttegunda. Þetta er sérstaklega umhugsunarvert í ljósi þess að séu kartöflur undanskildar hefur innflutningur á grænmeti verið um 50% af heildarneyslu Íslendinga á ári. Í ársskýrslu Umhverfisstofnunnar fyrir árið 2013 segir: „Ef ná á árangri í losun gróðurhúsalofttegunda þarf því sérstaklega að horfa til samgöngutækja og að draga úr losun frá iðnaði.“ Innlend framleiðsla getur gegnt veigamiklu hlutverki við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda með því að draga úr notkun kolefnisfrekra samgangna, hvort sem er með flugi eða fraktsiglingum. Hvað varðar íslenskan iðnað, og raunar alla íslenska framleiðslu, er mikilvægt að skoða losun frá íslenskri framleiðslu í samanburði við þann innflutning sem er í samkeppni við íslenska framleiðslu. Annars er hætt við að heildarlosun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu aukist þótt hún minnki hér. Mæling og birting framleiðenda á eigin kolefnisspori er mikilvægur þáttur í þeim samanburði.Höfundur er hagfræðingur og starfa hjá VJI-ráðgjöf
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun