Myglusveppaþolendur hraktir úr vinnu

Eins og komið hefur fram í umfjöllun Vísis undanfarna daga geta rakaskemmdir og myglusveppseitrun valdið alvarlegu heilsutjóni til skemmri og lengri tíma. Þeir sem veikjast vegna rakaskemmda heima hjá sér geta sjálfir brugðist við. En þeir sem veikjast vegna rakaskemmda á vinnustað og mæta ekki skilningi atvinnurekenda þurfa að velja á milli starfsins og heilsunnar.

Þótt atvinnurekendur taki málin föstum tökum er ferlið svo langt og óskipulagt að hætta er á að fólk hrökklist hvort eð er úr vinnu og getur átt erfitt með að eiga afturkvæmt á vinnumarkað. Kostnaðurinn er á herðum fólksins sjálfs; læknaheimsóknir, lyf, veikindaréttur skerðist, atvinnuöryggi er ógnað og heilsan verður aldrei söm. Til að fá bætur þarf að fara í einkamál þar sem sveppaveikindi eru ekki skilgreind sem atvinnusjúkdómur á Íslandi.

Er að truflast á því að vera föst heima

„Ég var týpan sem aldrei var þreytt, stundaði nokkrar vinnur, hafði endalausa orku og fannst svefn vera óþarfi. Ég gat stundað leikfimi, klifið fjöll og gert hluti án þess að finna fyrir þreytu. En eftir marga mánaða vanlíðan og endalausa þrautagöngu í leit minni að svörum hvers vegna heilsu minni hafði hrakað uppgötva ég að ég er orðin sjúklingur – alltaf þreytt, skelfileg líðan og með óbærilegt exem.



Veikindin tengdi Petra við vinnustaðinn þar sem henni skánaði alltaf í fríum. Þá fer Petra í veikindaleyfi en hún var orðin svo langt leidd að það var ekki nóg að fara úr mygluaðstæðum.

„Ég endaði á spítala og var göngudeildarsjúklingur þar til í júní síðastliðnum. Þá var ég að verða sjálfri mér lík og hef störf á nýjum vinnustað í ágúst síðastliðnum en þá blossa öll einkennin upp aftur. Þá áttaði ég mig á því að ég verð viðkvæm fyrir þessu út ævina og mun líklega aldrei geta verið í húsnæði með vott af rakaskemmdum.“

Nýi yfirmaður Petru sýndi henni mikinn skilning. Hún fór strax í veikindaleyfi sem dregst þó af veikindarétti hennar, jafnvel þótt hún sé aðeins veik í vinnunni. Ráðist var strax í að athuga með rakaskemmdir á vinnustaðnum – sem er grunnskóli með hundruð nemenda. Þetta er fyrir mánuði síðan og rannsóknum á húsnæðinu enn ólokið. „Ef þetta væri eitthvað annað en myglusveppur tel ég að væri brugðist öðruvísi við. Ef það myndi kvikna í væri reykhreinsað samdægurs til þess að reykurinn hefði ekki slæm áhrif á heilsu kennara og nemenda.“

Þar sem niðurstöður eru ekki komnar í málið er Petra enn heima í veikindaleyfi. Hún viðurkennir að þessi óvissa hafi tekið ansi mikið á andlegu hliðina.

„Ég var búin að hlakka til að komast aftur út á vinnumarkaðinn en þarf svo að fara strax aftur í veikindaleyfi. Ég elska að vera innan um fólk en er í hálfgerðri útlegð heima hjá mér. Bara það eitt og sér að vera kippt út úr sinni daglegu rútínu eykur vanlíðan. Þrautagangan sem þessi veikindi hafa verið er eitt og óvissan um framtíðina er annað. Í öllum öðrum veikindum ætti ég afturkvæmt í vinnuna mína. Ég kæmist í kaffi til vinnufélaga í veikindaleyfinu og ég gæti hlakkað til að hefja störf aftur. En nú er allt svo óvíst. Kemst ég aftur í vinnuna? Verð ég aftur veik? Hvað gerist þá - vill einhver ráða mig ef ég kem alltaf upp um rakaskemmdir og rándýrar framkvæmdir fylgja í kjölfarið?“

Myglan grasseraði á BUGL í tíu ár

„Við erum fjórar sem erum frá vinnu á BUGL þessa dagana vegna myglu,“ segir Rósa Steinsdóttir listmeðferðarfræðingur. Hún veiktist fyrst fyrir tíu árum vegna myglunnar.

„Ég var að vinna í kjallaranum í gömlu byggingunni og varð mjög lasin. Það tók mig þrjú ár að uppgötva að þetta tengdist myglu og þá bað ég um launalaust veikindaleyfi. Ég var frá vinnu í eitt og hálft ár. Á þessum tíma var lítil þekking og umræða um myglusvepp og enginn möguleiki að fá skrifað upp á veikindaleyfi.“

Vinnuaðstaða Rósu í kjallaranum var gerð upp í kjölfarið. Engin sýni voru tekin heldur eingöngu málað yfir skemmdirnar. Svo í mars síðastliðnum, tíu árum síðar, þegar farið var að kanna kjallarann greindust átta tegundir af myglusvepp.

„Ég sneri aftur til vinnu árið 2007 en fékk nýja vinnuaðstöðu. Það gekk vel þar til núna í vor, þá fóru einkennin að koma aftur.“

Hvernig var tekið á því? „Í þetta skipti var hlustað á mig. En það var ekkert afgerandi gert í því strax. Í ljós kom að fleiri voru að veikjast og loksins var kallað til fyrirtæki sem hefur sérhæft sig í þessu. En ég hef verið frá vinnu frá því í júní.“

Rósa er enn að eiga við afleiðingar af myglusveppnum þótt erfiðustu einkennin hafi gengið til baka.

„Ég fæ enn endurteknar sýkingar í nefhol og ég er mun viðkvæmari fyrir sýkingum, til dæmis í munni. Tannlæknakostnaðurinn vegna þess er mikill undanfarin tíu ár og það hef ég greitt úr eigin vasa. Ég reyndi að fá stéttarfélagið mitt til liðs við mig en það gat lítið gert þar sem þetta svið er lítið kortlagt.“

Rósa segir það hafa verið erfitt að mæta úrræðaleysinu fyrir tíu árum og stundum varð hún reið en oftar þó áhyggjufull yfir þróun mála.

„Það hefur orðið bylting á þessu sviði en það þarf að gera betur. Það þarf að vekja áhuga fleiri vísindamanna á þessu fyrirbæri og ferlið þegar myglusveppur finnst þarf að ganga hraðar. Það er ekki í lagi að veikindi, sem orsakast af aðstæðum á vinnustað og þú þarft mögulega að eiga við það sem eftir er, skerði veikindaréttinn. Hvað þá ef þú getur aldrei snúið aftur til vinnu.“

Vandanum sópað undir teppi

Arndís Kjartansdóttir var að vinna í átta ár í tölvudeild Hafnarfjarðarbæjar. Hún var stöðugt með sveppaeinkenni í fjögur ár af þeim tíma.

„Myglusveppurinn uppgötvaðist ekki fyrr en síðastliðið haust en þá var ég nýhætt að vinna þarna. Hafnarfjarðarbær átti mjög erfitt með að taka við fréttunum og engin áætlun var til staðar um hvernig ætti að bregðast við. Starfsmenn voru að lokum sendir í læknisskoðun hjá trúnaðarlækni en sá læknir skilaði engum niðurstöðum fyrr en búið var að ganga hart að honum í sjö mánuði. Þetta var ekki tekið föstum tökum.“

Arndís segir þrettán manns hafa unnið í húsinu og telur hún að um helmingur hafi fundið fyrir veikindum. Hún segir viðhaldi á húsnæði ábótavant og Fréttablaðið hefur heimildir fyrir því að viðgerðum sé ekki enn lokið. Fólk vinnur samt enn í húsnæðinu.

„Það eru greinilega engir ferlar til að fara eftir þegar svona kemur upp á. Ég held það sé alltof algengt að lítið sé gert úr málinu og reynt að þagga það niður. Ég veit ekki hvort vinnuveitendur upplifi skömm í kringum þetta, eða hvað það er. Svo flækir málið að aðeins hluti starfsmanna finnur fyrir einkennum sem veldur því að vinnuveitandi á erfitt með að trúa og viðurkenna að myglusveppur sé meinið.“

Arndís situr uppi með viðvarandi veikindi. Bólgur um allan líkama og mikinn kostnað vegna veikinda.

„Fyrir utan fjárhagslegt og líkamlegt tjón þá hugsa ég stundum hvað hefði gerst ef ég hefði ekki hætt í vinnunni. Ég hefði ekki viljað fara aftur í húsnæðið. Ég hefði þurft að velja á milli starfsins og heilsunnar.“

Myglusveppaveikindi ekki atvinnusjúkdómur 

Eina leiðin til að fá bættan fjárhagslegan skaða, heilsutjón og skerðingu á lífsgæðum sem verða vegna myglusveppseitrunar á vinnustað er að fara í skaðabótamál við atvinnurekanda. Fólk þarf að greiða málskostnaðinn sjálft.

Þetta staðfestir Víðir Kristjánsson, deildarstjóri efna- og hollustuháttadeildar hjá Vinnueftirlitinu. „Vegna þess hve erfitt er að sanna samband á milli veikinda og myglusvepps þá eru veikindin ekki skilgreind sem atvinnusjúkdómur. Reyndar er Ísland mörgum áratugum á eftir nágrannalöndum í að viðurkenna atvinnusjúkdóma. Það sama má segja um veikindaréttinn, það er erfitt að fá vottorð frá læknum sem geta staðfest óyggjandi tengsl þarna á milli. Án veikindavottorðs er lítið hægt að gera í málinu.“



Víðir segir þó nokkurn fjölda mála vegna rakaskemmda koma á hans borð. „Ég get skilið að fólki finnist eins og það sé ekki brugðist skjótt við því það er erfitt að sýna fram á þetta. Það þarf að taka sýni og greina þau. Ferlið er langt.“

En eru starfsmenn settir í hættu á meðan? Til dæmis nemendur í grunnskóla? „Vinnueftirlitið var ekki látið vita af því máli.“

En hvað með Bugl þar sem sveppur grasseraði í tíu ár? „Þar eru um mistök að ræða. Bæði var seint tilkynnt til vinnueftirlitsins og mistök voru gerð hjá okkur þegar farið var í húsið í fyrsta skipti.“

Er gert of lítið úr þessum málum? Er þetta tískubóla? „Mögulega áður fyrr en nú hefur orðið veruleg viðhorfsbreyting. Vinnueftirlitið tekur öðruvísi á þessum málum í dag. Og nei, þetta er engin tískubóla heldur raunverulegt vandamál. Atvinnurekendur verða að muna að það er betra að fjarlægja skemmdir og laga strax, því svona vandi hverfur ekki og verður bara dýrari og dýrari.“