Plútó innan seilingar 18. janúar 2015 09:00 Geimkanninn New Horizon verður í návígi við Plútó í júlí á þessu ári. mynd/nasa Eins og allir áhugamenn um sólkerfið okkar ágæta vita þá hefur Plútó ekki átt sjö dagana sæla frá því að hann var uppgötvaður árið 1930. Stjörnufræðingar hópast reglulega saman á fjölmennum ráðstefnum til að endurskilgreina dvergreikistjörnuna (og djamma, auðvitað). Þannig hefur eðli Plútós ávallt verið á reiki – hann er nánast orðin að óræðum hlut. Uppgötvun stjörnufræðingsins Clydes W. Tombaugh árið 1930 var auðvitað stórmerkileg. Skyndilega fjölgaði plánetunum í sólkerfinu um eina og voru nú níu talsins. Sjálft nafnið kom stuttu seinna. Ellefu ára gömul stúlka, Venetia Burney, á heiðurinn af því. Venetia var hrifin af klassískri goðafræði og skýrði reikistjörnuna Plútó í höfuðið á undirheimaguðinum. Ekkert Disney-kjaftæði hjá Venetiu litlu. Plútó: Brothætt sál Plútó var uppáhald allra og naut sín í faðmi stóru systkina sinna. Þessu James Dean-tímabili Plútós lauk endanlega árið 2007 þegar stjörnufræðingar færðu hann í nýjan flokk. Plútó varð fyrsta dvergreikistjarnan, mikið feimnismál meðal himintunglanna. Þó svo að deilt sé um skilgreiningar þá er Plútó einstaklega áhugavert fyrirbæri. Dvergreikistjarnan er, líkt og plánetur sólkerfisins, á sporöskjulaga braut um sólu og uppfyllir þar með fyrsta af þremur skilyrðum fyrir skilgreiningunni pláneta. Þegar mest lætur er Plútó í 7,5 milljarða kílómetra fjarlægð frá Jörðu. Það tekur Plútó 248 ár að fara einn hring um sólu. Plútó hefur farið þriðjung þeirrar leiðar síðan hann var uppgötvaður fyrir 85 árum. Plútó uppfyllir síðan annað skilyrðið sem tekur til massa, þyngdarkrafts og lögunar. Þó svo að massi Plútós sé í kringum 1,31 x 1.022 kg (0,24% af massa Jarðar) þá er hann sannarlega hnöttur. Þrátt fyrir að hafa nægilegan massa til að taka á sig hefðbundna mynd reikistjörnu hefur Plútó ekki getað „hreinsað“ umhverfi sitt og fellur þar með á prófi stjörnufræðinga. Þessi staðreynd og uppgötvun Kuiper-beltisins árið 1992 gefur til kynna að Plútó sé í raun reikisteinn, einn af útvörðum sólkerfisins og á rætur að rekja til hnullunga sem mynduðust þegar efnisþokur tóku að þéttast og mynda reikistjörnur á árdögum sólkerfisins. Ísilögð veröld Vegna fjarlægðar Plútós frá Jörðu hefur reynst erfitt að skera úr um stærð hans og aðra eiginleika. Líklega er þvermál Plútós einn þriðji af þvermáli Jarðar. Yfirborðið ísilagt og meðalhitastig þægilegar 225°C (alkul er 273,15°C). Svo það gæti verið að flóknar lífrænar sameindir séu til staðar á Plútó og andrúmsloft, þótt ótrúlegt megi virðast, sem samanstendur af köfnunarefni, metani og koltvísýringi. „Þegar rannsóknir á plánetum eru annars vegar þá er Plútó Everestfjall,“ sagði Alan Stern, yfirmaður rannsókna hjá New Horizons-verkefninu, á blaðamannafundi fyrr í þessum mánuði. „Þetta verkefni markar endalok fyrstu rannsókna á reikistjörnunum. Við erum komin á fjarlægasta áfangastaðinn með hraðskreiðasta geimfar sögunnar.“ Þegar New Horizons var skotið á loft þurfti geimfarið að ná rúmlega 58 þúsund kílómetra hraða á klukkustund til að sleppa frá Jörðu. Um leið og það gerðist var slökkt á vélunum og geimfarið þaut í átt að Plútó. Þannig að New Horizons æðir nú í átt að Plútó á 47-földum hljóðhraða og hefur ferðast 4,8 milljarða kílómetra á 0 krónum á lítrann, þökk sé Newton. Kostnaður verkefnisins nemur reyndar 91 milljarði króna. New Horizon skotið á loft í janúar 2006mynd/nasa Tímamót Þann 14. júlí næstkomandi mun New Horizons æða fram hjá Plútó og taka ljósmyndir í návígi (í 10 þúsund kílómetra fjarlægð frá Plútó) og í kjölfarið halda á vit ævintýranna í Kuiper-beltinu. Plútó og Kuiper-beltið eru dularfull fyrirbæri en líkur eru á að gögnin frá New Horizons muni varpa ljósi á uppruna þeirra og þar með uppruna sólkerfisins. Litlar, ísilagðar dvergreikistjörnur eru líklega algengustu plánetur alheimsins. „New Horizons-verkefnið mun bylta skilningi okkar á hvernig reikistjörnur haga sér í Kuiperbeltinu,“ sagði William McKinnon hjá Washington-háskóla. „Við erum á leiðinni að hinni dæmigerði plánetu í Kuiper-beltinu.“ Eftir náin kynni við Plútó mun New Horizons halda í átt að öðrum dvergreikistjörnum í Kuiperbeltinu. Hvort það verkefni verði að veruleika veltur á því hvort fjármagn fáist frá NASA. „Frá vísindalegum sjónarhóli er þetta verkefni ekki ólíkt því sem við höfum gert með geimkanna á sporbraut um aðrar plánetur. Þó svo að New Horizons yfirgefi Plútó mun hann halda áfram að senda okkur gögn. Þau munu í raun halda áfram að koma í 16 mánuði,“ sagði McKinnon. Plútó Geimurinn Mest lesið Sautján milljóna króna greiðslan vekur hneykslan Innlent Þrettán þúsund krónur fyrir nótt í tjaldi Innlent Dvaldi lengi í Engey áður en hún synti til baka í flasið á hvalaskoðunarskipi Innlent Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent Dósent við HÍ „óskaði þess að árásarmaðurinn hefði hitt“ Innlent Diljá Mist segir hræsni einkenna íslenska femínista Innlent Hinn látni í Suðursveit ungur pólskur maður Innlent Íslensk kona og fjölskylda hennar á sjúkrahúsi eftir árás á Krít Innlent Stórhættulegur framúrakstur á Holtavörðuheiði Innlent Íslendingur á sextugsaldri fannst látinn í Taílandi Innlent Fleiri fréttir Samfélagið þurfi á börnum að halda Viðgerðir á meðan búist er við gosi og skötuveisla um hásumar Hinn látni í Suðursveit ungur pólskur maður Hengdu Palestínufána á Hallgrímskirkjuturn Mótmælir gjaldtöku við Egilsstaðaflugvöll með gagnkvæmu skutli Sautján milljóna króna greiðslan vekur hneykslan Dósent við HÍ „óskaði þess að árásarmaðurinn hefði hitt“ Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Þrettán þúsund krónur fyrir nótt í tjaldi Íslendingur á sextugsaldri fannst látinn í Taílandi Dvaldi lengi í Engey áður en hún synti til baka í flasið á hvalaskoðunarskipi Metfjöldi sérsveitarmanna á Þjóðhátíð í sumar Ákærður fyrir að stinga mann í heimahúsi í Súðavík Veitingamenn berjist í bökkum Stórhættulegur framúrakstur á Holtavörðuheiði Íslensk kona og fjölskylda hennar á sjúkrahúsi eftir árás á Krít Diljá Mist segir hræsni einkenna íslenska femínista Sérsveit þurfti ekki að skerast í leikinn vegna ferðamanns á tjaldstæði Frjósemi á Íslandi aldrei verið minni en í fyrra Telur ekki trúlegt að komið verði á samkomutakmörkunum Laðar fjárfesta að til að halda Skaganum á Skaganum Þrjár líkamsárásir, vinnuslys og mannlaus bíll á ferð „Væri ekki að fara ef ekki væri fyrir góðvild fólks“ Fyrsta heimasmíðaða útvarp landsins til sýnis „Stanslaus barátta við það að vera ekki með menn í einangrun“ Grátlegt að veiðarnar séu kallaðar af meðan sjórinn er fullur af fiski „Covid er alltaf einhvern veginn með okkur“ Þyrlan flutti slasaða göngukonu Slæm hegðun fanga, veiran skæða og sundballett Sex um borð þegar bátur strandaði í Viðey Sjá meira
Eins og allir áhugamenn um sólkerfið okkar ágæta vita þá hefur Plútó ekki átt sjö dagana sæla frá því að hann var uppgötvaður árið 1930. Stjörnufræðingar hópast reglulega saman á fjölmennum ráðstefnum til að endurskilgreina dvergreikistjörnuna (og djamma, auðvitað). Þannig hefur eðli Plútós ávallt verið á reiki – hann er nánast orðin að óræðum hlut. Uppgötvun stjörnufræðingsins Clydes W. Tombaugh árið 1930 var auðvitað stórmerkileg. Skyndilega fjölgaði plánetunum í sólkerfinu um eina og voru nú níu talsins. Sjálft nafnið kom stuttu seinna. Ellefu ára gömul stúlka, Venetia Burney, á heiðurinn af því. Venetia var hrifin af klassískri goðafræði og skýrði reikistjörnuna Plútó í höfuðið á undirheimaguðinum. Ekkert Disney-kjaftæði hjá Venetiu litlu. Plútó: Brothætt sál Plútó var uppáhald allra og naut sín í faðmi stóru systkina sinna. Þessu James Dean-tímabili Plútós lauk endanlega árið 2007 þegar stjörnufræðingar færðu hann í nýjan flokk. Plútó varð fyrsta dvergreikistjarnan, mikið feimnismál meðal himintunglanna. Þó svo að deilt sé um skilgreiningar þá er Plútó einstaklega áhugavert fyrirbæri. Dvergreikistjarnan er, líkt og plánetur sólkerfisins, á sporöskjulaga braut um sólu og uppfyllir þar með fyrsta af þremur skilyrðum fyrir skilgreiningunni pláneta. Þegar mest lætur er Plútó í 7,5 milljarða kílómetra fjarlægð frá Jörðu. Það tekur Plútó 248 ár að fara einn hring um sólu. Plútó hefur farið þriðjung þeirrar leiðar síðan hann var uppgötvaður fyrir 85 árum. Plútó uppfyllir síðan annað skilyrðið sem tekur til massa, þyngdarkrafts og lögunar. Þó svo að massi Plútós sé í kringum 1,31 x 1.022 kg (0,24% af massa Jarðar) þá er hann sannarlega hnöttur. Þrátt fyrir að hafa nægilegan massa til að taka á sig hefðbundna mynd reikistjörnu hefur Plútó ekki getað „hreinsað“ umhverfi sitt og fellur þar með á prófi stjörnufræðinga. Þessi staðreynd og uppgötvun Kuiper-beltisins árið 1992 gefur til kynna að Plútó sé í raun reikisteinn, einn af útvörðum sólkerfisins og á rætur að rekja til hnullunga sem mynduðust þegar efnisþokur tóku að þéttast og mynda reikistjörnur á árdögum sólkerfisins. Ísilögð veröld Vegna fjarlægðar Plútós frá Jörðu hefur reynst erfitt að skera úr um stærð hans og aðra eiginleika. Líklega er þvermál Plútós einn þriðji af þvermáli Jarðar. Yfirborðið ísilagt og meðalhitastig þægilegar 225°C (alkul er 273,15°C). Svo það gæti verið að flóknar lífrænar sameindir séu til staðar á Plútó og andrúmsloft, þótt ótrúlegt megi virðast, sem samanstendur af köfnunarefni, metani og koltvísýringi. „Þegar rannsóknir á plánetum eru annars vegar þá er Plútó Everestfjall,“ sagði Alan Stern, yfirmaður rannsókna hjá New Horizons-verkefninu, á blaðamannafundi fyrr í þessum mánuði. „Þetta verkefni markar endalok fyrstu rannsókna á reikistjörnunum. Við erum komin á fjarlægasta áfangastaðinn með hraðskreiðasta geimfar sögunnar.“ Þegar New Horizons var skotið á loft þurfti geimfarið að ná rúmlega 58 þúsund kílómetra hraða á klukkustund til að sleppa frá Jörðu. Um leið og það gerðist var slökkt á vélunum og geimfarið þaut í átt að Plútó. Þannig að New Horizons æðir nú í átt að Plútó á 47-földum hljóðhraða og hefur ferðast 4,8 milljarða kílómetra á 0 krónum á lítrann, þökk sé Newton. Kostnaður verkefnisins nemur reyndar 91 milljarði króna. New Horizon skotið á loft í janúar 2006mynd/nasa Tímamót Þann 14. júlí næstkomandi mun New Horizons æða fram hjá Plútó og taka ljósmyndir í návígi (í 10 þúsund kílómetra fjarlægð frá Plútó) og í kjölfarið halda á vit ævintýranna í Kuiper-beltinu. Plútó og Kuiper-beltið eru dularfull fyrirbæri en líkur eru á að gögnin frá New Horizons muni varpa ljósi á uppruna þeirra og þar með uppruna sólkerfisins. Litlar, ísilagðar dvergreikistjörnur eru líklega algengustu plánetur alheimsins. „New Horizons-verkefnið mun bylta skilningi okkar á hvernig reikistjörnur haga sér í Kuiperbeltinu,“ sagði William McKinnon hjá Washington-háskóla. „Við erum á leiðinni að hinni dæmigerði plánetu í Kuiper-beltinu.“ Eftir náin kynni við Plútó mun New Horizons halda í átt að öðrum dvergreikistjörnum í Kuiperbeltinu. Hvort það verkefni verði að veruleika veltur á því hvort fjármagn fáist frá NASA. „Frá vísindalegum sjónarhóli er þetta verkefni ekki ólíkt því sem við höfum gert með geimkanna á sporbraut um aðrar plánetur. Þó svo að New Horizons yfirgefi Plútó mun hann halda áfram að senda okkur gögn. Þau munu í raun halda áfram að koma í 16 mánuði,“ sagði McKinnon.
Plútó Geimurinn Mest lesið Sautján milljóna króna greiðslan vekur hneykslan Innlent Þrettán þúsund krónur fyrir nótt í tjaldi Innlent Dvaldi lengi í Engey áður en hún synti til baka í flasið á hvalaskoðunarskipi Innlent Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent Dósent við HÍ „óskaði þess að árásarmaðurinn hefði hitt“ Innlent Diljá Mist segir hræsni einkenna íslenska femínista Innlent Hinn látni í Suðursveit ungur pólskur maður Innlent Íslensk kona og fjölskylda hennar á sjúkrahúsi eftir árás á Krít Innlent Stórhættulegur framúrakstur á Holtavörðuheiði Innlent Íslendingur á sextugsaldri fannst látinn í Taílandi Innlent Fleiri fréttir Samfélagið þurfi á börnum að halda Viðgerðir á meðan búist er við gosi og skötuveisla um hásumar Hinn látni í Suðursveit ungur pólskur maður Hengdu Palestínufána á Hallgrímskirkjuturn Mótmælir gjaldtöku við Egilsstaðaflugvöll með gagnkvæmu skutli Sautján milljóna króna greiðslan vekur hneykslan Dósent við HÍ „óskaði þess að árásarmaðurinn hefði hitt“ Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Þrettán þúsund krónur fyrir nótt í tjaldi Íslendingur á sextugsaldri fannst látinn í Taílandi Dvaldi lengi í Engey áður en hún synti til baka í flasið á hvalaskoðunarskipi Metfjöldi sérsveitarmanna á Þjóðhátíð í sumar Ákærður fyrir að stinga mann í heimahúsi í Súðavík Veitingamenn berjist í bökkum Stórhættulegur framúrakstur á Holtavörðuheiði Íslensk kona og fjölskylda hennar á sjúkrahúsi eftir árás á Krít Diljá Mist segir hræsni einkenna íslenska femínista Sérsveit þurfti ekki að skerast í leikinn vegna ferðamanns á tjaldstæði Frjósemi á Íslandi aldrei verið minni en í fyrra Telur ekki trúlegt að komið verði á samkomutakmörkunum Laðar fjárfesta að til að halda Skaganum á Skaganum Þrjár líkamsárásir, vinnuslys og mannlaus bíll á ferð „Væri ekki að fara ef ekki væri fyrir góðvild fólks“ Fyrsta heimasmíðaða útvarp landsins til sýnis „Stanslaus barátta við það að vera ekki með menn í einangrun“ Grátlegt að veiðarnar séu kallaðar af meðan sjórinn er fullur af fiski „Covid er alltaf einhvern veginn með okkur“ Þyrlan flutti slasaða göngukonu Slæm hegðun fanga, veiran skæða og sundballett Sex um borð þegar bátur strandaði í Viðey Sjá meira
Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent
Óvenjulegi tölvupósturinn birtur: Spurði dómarann hvaða starfsmann hann ætti að reka fyrir jólin Innlent