Niðurbrot ástarinnar

Leikhús

Brot úr hjónabandi

eftir Ingmar Bergman

Borgarleikhúsið

Leikstjórn og leikgerð: Ólafur Egill Egilsson

Leikarar: Björn Thors og Unnur Ösp Stefánsdóttir

Leikmynd og búningar: Ilmur Stefánsdóttir

Lýsing: Kjartan Þórisson

Tónlist: Barði Jóhannsson

Hljóð: Baldvin Þór Magnússon

Myndband: Elmar Þórarinsson

Þýðing: Þórdís Gísladóttir



Fyrir rúmlega fjörutíu árum sýndi sænska ríkissjónvarpið sex sjónvarpsþætti undir nafninu Scener ur ett äktenskap í leikstjórn Ingmars Bergman, sem einnig skrifaði handritið. Skemmst er frá því að segja að þættirnir slógu í gegn og ótal áhorfendur endurspegluðu sig í hjónabandi Marianne og Johans. Nokkrum árum síðar skrifaði Bergman leikgerð upp úr þáttunum fyrir svið sem nú er sýnd með uppfærðu sniði á Litla sviði Borgarleikhússins.

Í Brot úr hjónabandi, í fínni þýðingu Þórdísar Gísladóttur, kryfur Bergman samband ónefndra hjóna nánast niður í frumeindir sínar á meðan það hrynur. Leikverkið hverfist um traust, ást og ástríðu milli tveggja einstaklinga á tímapunkti þegar allt ætti að vera fallið í ljúfa löð í lífi þeirra en í áhugaleysinu og daglegu amstri birtast brestirnir. Nístandi tilvistarkreppa herjar á hjónin sem þvingar þau til að horfast í augu við sannleikann um samlíf sitt.

Ábyrgðin sem hvílir á herðum hjónanna Björns Thors og Unnar Aspar Stefánsdóttur er mikil enda þurfa þau að halda áhorfendum við efnið í tvær klukkustundir nánast upp á sitt eindæmi. Björn sýnir og sannar með leik sínum hér að hann er einn af albestu leikurum landsins um þessar mundir, svo einfalt er það. Hann notar hvert tækifæri til að afhjúpa nýjar hliðar á manni sem er algjörlega búinn að tapa sínum stað í heiminum. Líkamsstaða, raddbeiting og jafnvel augnaráð endurspegla þá brotnu sjálfsmynd sem þessi maður hefur að geyma en berst við að fela fyrir öðrum og sjálfum sér.

Unnur Ösp gerir vel í mótleik sínum en þrátt fyrir mjög góða spretti og gríðar­góðar senur, sérstaklega eftir hlé, þá er leikur hennar örlítið eins­leitur á köflum. En samspil þeirra tveggja á sviðinu er bæði áhrifamikið og eftirtektarvert.

Ólafur Egill Egilsson stýrir þessari sýningu af miklu öryggi og nálgast efnið á skýran hátt, bæði í leikstjórn sinni og leikgerð. Gjáin sem myndast á milli hjónanna verður öllum ljós með líkamstjáningu þeirra, löngum þögnum og staðsetningu á sviðinu en Ólafur Egill vinnur vel með þessa dínamík.

Það getur verið erfitt að hanna í kringum nándina sem Litla sviðið getur skapað milli áhorfenda og leikara en Ilmur Stefánsdóttir, sem sér um bæði sviðsmynd og búninga, nálgast verkefnið með naumhyggjuna að vopni. Leifar úr lífi ónefndu hjónanna liggja líkt og rekaviður á sviðinu, nánast eins og fyrirboði um komandi skipbrot. Gervigrasið og grashnúðarnir eru þó einstaklega truflandi í annars ágætri sviðsmynd.

Tónlistarval Barða Jóhannssonar er áhugvert en lagalistinn er troðfullur af þekktum poppslögurum um ástina, nánast eins og staðlaður listi fyrir staðlað tilhugalíf. Frumsömdu innslögin eru ljúf en hefðu jafnvel mátt vera meira afgerandi.

Ljósahönnun er í höndum Kjartans Þórissonar og tekst honum vel upp. Sviðið er hjúpað ofurbjörtum ljósum nánast eins og á rannsóknarstofu, afleiðingin er að áhorfendur spegla sig bæði í persónum verksins og öðrum áhorfendum.

Myndbandsvinna Elmars Þórarinssonar er að öllu jöfnu góð og greinilegt að andi Bergmans svífur þar yfir vötnum. Aftur á móti var lokamyndbandið of mikið af því góða því þar fer sýningin að fjalla um sjálfa sig og leikarana í sýningunni frekar en persónur verksins.

Veikustu punktar sýningarinnar eru einmitt tilraunirnar í byrjun sýningar og í síðustu senum hennar til að opna verkið út á við. Þetta daður við sviðsetningu sjálfsins innan leikhússins er óþarfi, Brot úr hjónabandi er nægilega áhrifamikil sýning án þess. Leikur Björns Thors og Unnar Aspar, undir styrkri stjórn Ólafs Egils, er bæði góður og gegnumheill án þess að nokkurt prjál þurfi til.

Niðurstaða: Firnasterk sýning um mannlega bresti.

Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 9. nóvember.