Hvað er átröskun? Aldís Eva Friðriksdóttir skrifar 9. október 2016 16:00 Átröskun er alvarlegt heilbrigðisvandamál í þjóðfélaginu og í mörgum tilfellum myndast vandi án þess að tekið sé eftir því. Einstaklingurinn sér það oft ekki sjálfur því hann er gjarnan fastur í vítahring og aðstandendur hans átta sig ekki strax á því hvað er að gerast. Fólki með átraskanir og aðstandendum líður kannski eins og þeir séu fastir í neti sem þeir geta ekki brotist út úr. Það er því mikils virði að gera sér grein fyrir því hvað átröskun er og hvað hægt er að gera til að rjúfa vítahringinn og brjótast út úr netinu. Átröskun er annarsvegar trufluð hegðun gagnvart mat þar sem viðkomandi takmarkar mjög hvað hann eða hún borðar og hversu mikið. Stundum tekur viðkomandi átköst þar sem óhóflegt át á sér stað á mjög skömmum tíma. Hinsvegar er átröskun ýkt tilraun til að stjórna lögun líkamans. Athyglin beinist þá að því að stjórna þyngdinni. Átröskunum má skipta í þrjá flokka, anorexia nervosa eða lystarstol, bulimia nervosa eða lotugræðgi og óskilgreinda átröskun. Anorexía er skilgreind sem grannt holdafar þar sem líkamsþyngd er minni en 85% af kjörþyngd. Einstaklingurinn er mjög hræddur við að þyngjast, jafnvel þrátt fyrir að vera í undirþyngd. Hann sér sig sem þyngri og feitari en aðrir sjá hann og þetta hefur áhrif á sjálfsmyndina. Blæðingastopp geta einnig átt við hér en það er þegar misst hefur verið af þremur eða fleiri blæðingum í röð. Búlimía er skilgreind sem tíð átköst nokkrum sinnum í viku yfir nokkra mánaða tímabil. Í þessum átköstum er mikið magn matar innbyrgt á stuttum tíma eða á innan við tveimur klukkustundum. Á meðan þessum átköstum stendur upplifir einstaklingurinn mikið stjórnleysi. Til að bæta upp fyrir áhrif þeirra hitaeininga sem voru innbyrgðar í átkastinu reynir viðkomandi að hreyfa sig mikið, framkalla uppköst, nota hægða- og þvaglosandi eða jafnvel allar þessar aðferðir. Hvernig einstaklingurinn lítur á líkama sinn hefur mikil áhrif á sjálfsmynd hans. Hér er þó ekki um undirþyngd að ræða. Í óskilgreinda átröskunarflokkinn falla allar þær átraskanir sem valda vanlíðan og hömlun í daglegu lífi en ná ekki greiningarskilmerkjum anorexíu eða búlimíu. Óskilgreindar átraskanir er stærsti flokkurinn en einungis lítill minnihluti nær greiningu búlimíu og enn færri anorexíu. Þegar fólk takmarkar fæðu í langan tíma verður nær óhjákvæmilegt viðbragð að sífellt hugsa um mat. Fólk verður heltekið af mat og því að borða eða borða ekki en borðar þó sífellt minna. Einstaklingur með átröskun fer líka að beina athyglinni að því að finna aðrar leiðir til að stjórna líkamslögun og líkamsþyngd sinni og má segja að þetta ýti undir átröskunina. Að baki er sjálfsmynd sem vísar til þess hvernig horft er á sjálfan sig, maður metinn og virði og gildi sett á ýmsar hliðar lífsins. Markmiðið með reglum um megrun og útlit og aðferðum til að stjórna lögun og þyngd líkamans er að líða vel í eigin skinni. Einstaklingur með átröskun metur sig að stórum hluta útfrá útliti, getu til að stjórna áti, lögun og þyngd líkamans. Þetta þróast gjarnan útfrá lífsreynslu, öðru fólki í kringum okkur og fjölmiðlum. Fyrst í stað er mikil vellíðan, hrós og jákvæð viðbrögð fyrir útlit en svo breytist þetta í vítahring með tímanum. Reglurnar verða svo strangar að ekki er hægt að fara eftir þeim til lengri tíma er litið. Það má því segja að það sé óhjákvæmilegt að reglurnar verði brotnar á einhverjum tímapunkti og að viðkomandi valdi þar með sjálfum sér vonbrigðum. Viðbrögðin verða gjarnan þau að rífa sig niður og sjálfsmyndin verður því verri. Til að líða betur eru settar ennþá strangari og erfiðari reglur. Eftir því sem reglurnar eru strangari verður líklegra að þær verði brotnar. Vítahringurinn myndast frekar og verður stöðugt erfiðara að brjótast út. Sjálfsmyndin heldur áfram að brotna. Aðrar alvarlegar afleiðingar sem geta þróast er líkamlegar eins og til dæmis beinþynning, skemmdar tennur, hjartsláttatruflanir og fleira. Átröskun stendur í flestum tilvikum ekki yfir stutt tímabil sem líða hjá heldur skiptist tímabilið oft í góða og slæma tíma. Stundum nær átröskunin yfirhöndinni en á öðrum tímum er hægt að bæla niður áhrif hennar. Þetta getur tekið sinn toll á aðstandendur. Átröskun getur stuðlað að þungu andrúmslofti á heimilinu og þá sérstaklega að erfiðleikum á matmálstímum. Átröskunin tekur upp nær allan tíma og orku og smám saman er mikil einangrun orðinn veruleiki einstaklingsins með átröskunina. Þetta reynir á aðstandendur og fjölskyldulíf. Takmörkun fæðu til lengri tíma hefur sálfræðilegar afleiðingar. Mikill pirringur og þreyta gerir vart við sig og það er stutt í hvasst viðmót. Hvatningar til að borða á matmálstímum geta haft þveröfug áhrif, býr til mótþróa og er þá oft gengið lengra í sveltinu. Erfitt samskiptamyndur vindur upp á sig. Því er mjög mikilvægt að auka meðvitund og fræðslu um átraskanir en umræðan er mjög þörf. Átraskanir snúast ekki einungis um mat og matarhegðun heldur að miklu leyti um sjálfsmynd og líkamsímynd og þörfina til að bæta þessa þætti. Þessu fylgir gjarnan mikil skömm og því þarf að uppræta þetta taboo sem fylgir átröskunum og geðröskunum almennt í samfélaginu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Af hverju þarf ég alltaf að vera í kaffi hjá Bjarna og Simma? Anna Kristín Jensdóttir Skoðun Menntaumræða á villigötum Gunnlaugur Magnússon Skoðun Eru móttökuskólar málið? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir Skoðun Ef það er enginn bóndi – þá er enginn matur Eyjólfur Ingvi Bjarnason Skoðun Opið bréf til foreldra í Drafnarsteini Halldóra Guðmundsdóttir Skoðun Hélst þú upp á krabbameinið? Áslaug Eiríksdóttir Skoðun Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun Hvað með afköst ríkisins? Ágúst Kristján Steinarsson Skoðun Menningarblöndun: Styrkur samfélagsins Jasmina Vajzović Crnac Skoðun Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Menntaumræða á villigötum Gunnlaugur Magnússon skrifar Skoðun Af hverju þarf ég alltaf að vera í kaffi hjá Bjarna og Simma? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Eru móttökuskólar málið? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvað með afköst ríkisins? Ágúst Kristján Steinarsson skrifar Skoðun Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Ef það er enginn bóndi – þá er enginn matur Eyjólfur Ingvi Bjarnason skrifar Skoðun Menningarblöndun: Styrkur samfélagsins Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Horfin þjóð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til borgarstjórnar vegna málefna í Grafarvogi Kristjana Knudsen skrifar Skoðun Opið bréf til foreldra í Drafnarsteini Halldóra Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um lög versus viðhorf Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Frægðarvæðing og innihald í stjórnmálum Steingrímur J. Sigfússon skrifar Skoðun Frelsi - ekkert miðjumoð! Kári Allansson,Ívar Orri Ómarsson skrifar Skoðun Litlir sigrar, stór áhrif – Hvernig iðjuþjálfar Ljóssins hjálpa krabbameinsgreindum að auka og viðhalda virkni, gleði og styrk Guðný Katrín Einarsdóttir skrifar Skoðun Er ekki best að fara í framboð? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Er best að gera ekki neitt þegar börn búa ekki við jöfn tækifæri? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Einokun að eilífu, amen Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Fjölmennar kvennastéttir Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Fjölmörg hlutverk skólafólks! Gróa Arndal Axelsdóttir skrifar Skoðun Hvernig samfélag? Egill Rúnar Sigurðsson skrifar Skoðun Hvers vegna segir Lilja ekki satt? Björn B Björnsson skrifar Skoðun 49 ár Bryndís Guðmundsdóttir,Helga Björg O. Ragnarsdóttir,María Björk Lárusdóttir,Rósa Björk Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Tilraunaverkefnið Ísland Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Frumvarp til fjárlaga 2025 - Áherslur ÖBÍ réttindasamtaka Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Venjulegt fólk á þing – umbætur strax Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Við ætlum áfram, ekki afturábak Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálaflokkar og stefnur – Vöndum valið Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Að geta fundið til með börnum: Heildstæð nálgun í skólakerfinu Inga Sigrún Atladóttir skrifar Skoðun Sigrumst á mænusótt (lömunarveiki) sem enn er á sveimi! Alma D. Möller skrifar Sjá meira
Átröskun er alvarlegt heilbrigðisvandamál í þjóðfélaginu og í mörgum tilfellum myndast vandi án þess að tekið sé eftir því. Einstaklingurinn sér það oft ekki sjálfur því hann er gjarnan fastur í vítahring og aðstandendur hans átta sig ekki strax á því hvað er að gerast. Fólki með átraskanir og aðstandendum líður kannski eins og þeir séu fastir í neti sem þeir geta ekki brotist út úr. Það er því mikils virði að gera sér grein fyrir því hvað átröskun er og hvað hægt er að gera til að rjúfa vítahringinn og brjótast út úr netinu. Átröskun er annarsvegar trufluð hegðun gagnvart mat þar sem viðkomandi takmarkar mjög hvað hann eða hún borðar og hversu mikið. Stundum tekur viðkomandi átköst þar sem óhóflegt át á sér stað á mjög skömmum tíma. Hinsvegar er átröskun ýkt tilraun til að stjórna lögun líkamans. Athyglin beinist þá að því að stjórna þyngdinni. Átröskunum má skipta í þrjá flokka, anorexia nervosa eða lystarstol, bulimia nervosa eða lotugræðgi og óskilgreinda átröskun. Anorexía er skilgreind sem grannt holdafar þar sem líkamsþyngd er minni en 85% af kjörþyngd. Einstaklingurinn er mjög hræddur við að þyngjast, jafnvel þrátt fyrir að vera í undirþyngd. Hann sér sig sem þyngri og feitari en aðrir sjá hann og þetta hefur áhrif á sjálfsmyndina. Blæðingastopp geta einnig átt við hér en það er þegar misst hefur verið af þremur eða fleiri blæðingum í röð. Búlimía er skilgreind sem tíð átköst nokkrum sinnum í viku yfir nokkra mánaða tímabil. Í þessum átköstum er mikið magn matar innbyrgt á stuttum tíma eða á innan við tveimur klukkustundum. Á meðan þessum átköstum stendur upplifir einstaklingurinn mikið stjórnleysi. Til að bæta upp fyrir áhrif þeirra hitaeininga sem voru innbyrgðar í átkastinu reynir viðkomandi að hreyfa sig mikið, framkalla uppköst, nota hægða- og þvaglosandi eða jafnvel allar þessar aðferðir. Hvernig einstaklingurinn lítur á líkama sinn hefur mikil áhrif á sjálfsmynd hans. Hér er þó ekki um undirþyngd að ræða. Í óskilgreinda átröskunarflokkinn falla allar þær átraskanir sem valda vanlíðan og hömlun í daglegu lífi en ná ekki greiningarskilmerkjum anorexíu eða búlimíu. Óskilgreindar átraskanir er stærsti flokkurinn en einungis lítill minnihluti nær greiningu búlimíu og enn færri anorexíu. Þegar fólk takmarkar fæðu í langan tíma verður nær óhjákvæmilegt viðbragð að sífellt hugsa um mat. Fólk verður heltekið af mat og því að borða eða borða ekki en borðar þó sífellt minna. Einstaklingur með átröskun fer líka að beina athyglinni að því að finna aðrar leiðir til að stjórna líkamslögun og líkamsþyngd sinni og má segja að þetta ýti undir átröskunina. Að baki er sjálfsmynd sem vísar til þess hvernig horft er á sjálfan sig, maður metinn og virði og gildi sett á ýmsar hliðar lífsins. Markmiðið með reglum um megrun og útlit og aðferðum til að stjórna lögun og þyngd líkamans er að líða vel í eigin skinni. Einstaklingur með átröskun metur sig að stórum hluta útfrá útliti, getu til að stjórna áti, lögun og þyngd líkamans. Þetta þróast gjarnan útfrá lífsreynslu, öðru fólki í kringum okkur og fjölmiðlum. Fyrst í stað er mikil vellíðan, hrós og jákvæð viðbrögð fyrir útlit en svo breytist þetta í vítahring með tímanum. Reglurnar verða svo strangar að ekki er hægt að fara eftir þeim til lengri tíma er litið. Það má því segja að það sé óhjákvæmilegt að reglurnar verði brotnar á einhverjum tímapunkti og að viðkomandi valdi þar með sjálfum sér vonbrigðum. Viðbrögðin verða gjarnan þau að rífa sig niður og sjálfsmyndin verður því verri. Til að líða betur eru settar ennþá strangari og erfiðari reglur. Eftir því sem reglurnar eru strangari verður líklegra að þær verði brotnar. Vítahringurinn myndast frekar og verður stöðugt erfiðara að brjótast út. Sjálfsmyndin heldur áfram að brotna. Aðrar alvarlegar afleiðingar sem geta þróast er líkamlegar eins og til dæmis beinþynning, skemmdar tennur, hjartsláttatruflanir og fleira. Átröskun stendur í flestum tilvikum ekki yfir stutt tímabil sem líða hjá heldur skiptist tímabilið oft í góða og slæma tíma. Stundum nær átröskunin yfirhöndinni en á öðrum tímum er hægt að bæla niður áhrif hennar. Þetta getur tekið sinn toll á aðstandendur. Átröskun getur stuðlað að þungu andrúmslofti á heimilinu og þá sérstaklega að erfiðleikum á matmálstímum. Átröskunin tekur upp nær allan tíma og orku og smám saman er mikil einangrun orðinn veruleiki einstaklingsins með átröskunina. Þetta reynir á aðstandendur og fjölskyldulíf. Takmörkun fæðu til lengri tíma hefur sálfræðilegar afleiðingar. Mikill pirringur og þreyta gerir vart við sig og það er stutt í hvasst viðmót. Hvatningar til að borða á matmálstímum geta haft þveröfug áhrif, býr til mótþróa og er þá oft gengið lengra í sveltinu. Erfitt samskiptamyndur vindur upp á sig. Því er mjög mikilvægt að auka meðvitund og fræðslu um átraskanir en umræðan er mjög þörf. Átraskanir snúast ekki einungis um mat og matarhegðun heldur að miklu leyti um sjálfsmynd og líkamsímynd og þörfina til að bæta þessa þætti. Þessu fylgir gjarnan mikil skömm og því þarf að uppræta þetta taboo sem fylgir átröskunum og geðröskunum almennt í samfélaginu.
Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun
Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Litlir sigrar, stór áhrif – Hvernig iðjuþjálfar Ljóssins hjálpa krabbameinsgreindum að auka og viðhalda virkni, gleði og styrk Guðný Katrín Einarsdóttir skrifar
Skoðun Er best að gera ekki neitt þegar börn búa ekki við jöfn tækifæri? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun 49 ár Bryndís Guðmundsdóttir,Helga Björg O. Ragnarsdóttir,María Björk Lárusdóttir,Rósa Björk Bergþórsdóttir skrifar
Skoðun Að geta fundið til með börnum: Heildstæð nálgun í skólakerfinu Inga Sigrún Atladóttir skrifar
Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun
Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir Skoðun