Hattur Gorbatsjovs og heimsfriður í náðhúsinu Árni Snævarr skrifar 12. október 2016 07:00 Leiðtogafundurinn í Höfða markaði að mörgu leyti þáttaskil, ekki bara í alþjóðlegri pólitík, heldur líka í íslenskri blaðamennsku. Þó er farið að fenna í sporin, enda þrjátíu ár liðin. Gamla ríkissjónvarpið sýndi og sannaði að það væri fært um að sinna alþjóðlegu verkefni á borð við leiðtogafund og í fyrsta skipti í sögunni var lifandi mynd af hurðarhúni send, ekki bara út um allt land, heldur til allrar heimsbyggðarinnar. Um svipað leyti hófust útsendingar Stöðvar 2, sem eftir tækniörðugleika í byrjun, haslaði sér skjótt völl sem skæður keppinautur gamla sjónvarpsins. Bylgjan hóf útsendingar sama haust og við fyrstu fréttamennirnir á einkarekinni útvarpsstöð skúbbuðum fréttunum af leiðtogafundinum, sem bárust örskömmu fyrir fréttir á heila tímanum. Á gömlu Gufunni stóð til að rjúfa dagskrá, en dágóð stund leið því þulurinn reyndist hafa brugðið sér á salernið! Sjálfur fékk ég erlendu frétta-bakteríuna vegna leiðtogafundarins. Með fundinum komu útlönd að vissu leyti til Íslands. Allar bandarísku fréttastöðvarnar með tölu sendu aðalfréttatíma sína út frá Íslandi, og maður rakst á sjónvarpsstjörnur á borð við Peter Jennings og Dan Rather í bænum. Þetta var auðvitað annað fjölmiðlaumhverfi en nú er og bandarísku sjónvarpsstöðvarnar óðu í peningum. Haft var fyrir satt að fréttaþulir hefðu meiri áhrif en ráðherrar. Tíu árum eftir leiðtogafundinn var ég orðinn fréttamaður á Stöð 2 eftir níu ár á Ríkissjónvarpinu. Þá var mér falið eitt ánægjulegasta verkefni sem ég hef sinnt: að gera mynd um tíu ára afmæli leiðtogafundarins. Styrkur fékkst úr Menningarsjóði útvarpsstöðva og skyldi almennilega staðið að málum. Við Katrín Ingvadóttir framleiðandi ákváðum strax að reyna að ná tali af öllum sem máli skiptu og gekk það betur en við þorðum að vona. Páll Baldvin Baldvinsson, þáverandi dagskrárstjóri, sýndi verkefninu áhuga og greiddi fyrir því að við gátum ferðast til Bandaríkjanna og Rússlands til að ræða við lykilfólk. Allir tóku okkur einstaklega vel. Ronald Reagan var því miður kominn með Alzheimer og því til lítils að ræða við hann. Við flugum hins vegar til Kaliforníu og tókum viðtal við George Shultz, utanríkisráðherra Bandaríkjanna á leiðtogafundinum, sem varð tíðrætt um hversu róandi útsýnið yfir sundin og Esjuna hefði verið frá Höfða. Kenneth Aldemann ráðgjafi sagði okkur frá því hvernig hann og Rússarnir breiddu heimskort yfir gólfið á klósettinu í Höfða og ræddu um heimsfrið og kjarnorkuvopnalausan heim. Og sjónvarpsstjarnan Peter Jennings bauð í heimsókn á ABC News í New York, en neitaði að segja okkur hvað íslenska kærastan hét sem hann hafði kynnst í Ísrael. Ekki síður eftirminnilegur var Richard Pearle, sem fékk nafnið Svarti riddarinn fyrir þær sakir hversu herskár hann var. Hann talaði mikið um þau mistök þáverandi stjórnar Bandaríkjanna (1996) að ganga ekki á mili bols og höfuðs á Saddam Hússein í fyrri Flóabardaga, en honum varð að ósk sinni nokkrum árum síðar eins og alkunna er, þegar hann komst á ný til áhrifa í stjórn Bush forseta yngra.Klauf loftið í tíma og ótíma En auðvitað var minnistæðast að taka viðtal við Mikhail Gorbatsjov. Ýmislegt hafði verið reynt til að ná sambandi við hann en það var ekki fyrr en ég leitaði til Hauks Haukssonar, fréttaritara í Moskvu, sem hreyfing komst á hlutina. Haukur hringdi og skrifaði en fékk loðin svör. Loks frétti hann af því að Gorbatsjov ætlaði að undirrita bók á tilteknum stað, og gerði Haukur sér lítið fyrir og sveif á fyrrverandi Sovétleiðtogann og hans menn og linnti ekki látunum fyrr en loforð um viðtal hafði fengist. Nokkrum vikum síðar vorum við Katrín komin til Moskvu og héldum ásamt Hauki til fundar við Gorbatsjov. Biðum við drykklanga stund á skrifstofu. Þess sáust merki að Gorbatsjov væri í húsinu því hatturinn hans, sem var auðþekktur af ljósmyndum, hékk á snaga. Einmitt í þann mund sem ég var að máta höfuðfatið, snaraðist leiðtoginn inn og virtist kannast við hatt sinn á höfði útsendara Stöðvar2! Haukur hvíslaði jafnóðum þýðingu á orðum Gorbatsjovs í eyra á meðan á viðtalinu stóð, en mér varð ósjálfrátt starsýnt á handahreyfingar hans og orð gamals pólsks kunningja komu upp í huga mér. „Maður getur alltaf þekkt gamla kommúnista á því að þeir þurfa alltaf að höggva loftið, þegar þeir vilja leggja áherslu á orð sín.“ Og viti menn: Gorbatsjov klauf loftið í tíma og ótíma, meira að segja þegar hann talaði fallega um Vigdísi forseta. Einu sinni kommúnisti, alltaf kommúnisti?… Satt að segja fannst mér miklu meira koma til Alexanders Yakovlev, hugmyndafræðings glasnost og perestrojku, því Gorbatsjov, sem endurtók sig, talaði í hringi og ruglaði ítrekað saman hinum ýmsu fundum sínum og Reagans. Kannski var þá Reykjavíkurfundurinn ekki jafn minnisstæður og við héldum, bara enn einn dagur í vinnunni, við að koma í veg fyrir kjarnorkustríð og tortímingu heimsins.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Af hverju þarf ég alltaf að vera í kaffi hjá Bjarna og Simma? Anna Kristín Jensdóttir Skoðun Menntaumræða á villigötum Gunnlaugur Magnússon Skoðun Eru móttökuskólar málið? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir Skoðun Ef það er enginn bóndi – þá er enginn matur Eyjólfur Ingvi Bjarnason Skoðun Opið bréf til foreldra í Drafnarsteini Halldóra Guðmundsdóttir Skoðun Hélst þú upp á krabbameinið? Áslaug Eiríksdóttir Skoðun Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun Hvað með afköst ríkisins? Ágúst Kristján Steinarsson Skoðun Menningarblöndun: Styrkur samfélagsins Jasmina Vajzović Crnac Skoðun Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Menntaumræða á villigötum Gunnlaugur Magnússon skrifar Skoðun Af hverju þarf ég alltaf að vera í kaffi hjá Bjarna og Simma? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Eru móttökuskólar málið? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvað með afköst ríkisins? Ágúst Kristján Steinarsson skrifar Skoðun Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Ef það er enginn bóndi – þá er enginn matur Eyjólfur Ingvi Bjarnason skrifar Skoðun Menningarblöndun: Styrkur samfélagsins Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Horfin þjóð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til borgarstjórnar vegna málefna í Grafarvogi Kristjana Knudsen skrifar Skoðun Opið bréf til foreldra í Drafnarsteini Halldóra Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hugleiðing um lög versus viðhorf Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Frægðarvæðing og innihald í stjórnmálum Steingrímur J. Sigfússon skrifar Skoðun Frelsi - ekkert miðjumoð! Kári Allansson,Ívar Orri Ómarsson skrifar Skoðun Litlir sigrar, stór áhrif – Hvernig iðjuþjálfar Ljóssins hjálpa krabbameinsgreindum að auka og viðhalda virkni, gleði og styrk Guðný Katrín Einarsdóttir skrifar Skoðun Er ekki best að fara í framboð? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Er best að gera ekki neitt þegar börn búa ekki við jöfn tækifæri? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Einokun að eilífu, amen Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Fjölmennar kvennastéttir Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Fjölmörg hlutverk skólafólks! Gróa Arndal Axelsdóttir skrifar Skoðun Hvernig samfélag? Egill Rúnar Sigurðsson skrifar Skoðun Hvers vegna segir Lilja ekki satt? Björn B Björnsson skrifar Skoðun 49 ár Bryndís Guðmundsdóttir,Helga Björg O. Ragnarsdóttir,María Björk Lárusdóttir,Rósa Björk Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Tilraunaverkefnið Ísland Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Frumvarp til fjárlaga 2025 - Áherslur ÖBÍ réttindasamtaka Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Venjulegt fólk á þing – umbætur strax Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Við ætlum áfram, ekki afturábak Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálaflokkar og stefnur – Vöndum valið Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Að geta fundið til með börnum: Heildstæð nálgun í skólakerfinu Inga Sigrún Atladóttir skrifar Skoðun Sigrumst á mænusótt (lömunarveiki) sem enn er á sveimi! Alma D. Möller skrifar Sjá meira
Leiðtogafundurinn í Höfða markaði að mörgu leyti þáttaskil, ekki bara í alþjóðlegri pólitík, heldur líka í íslenskri blaðamennsku. Þó er farið að fenna í sporin, enda þrjátíu ár liðin. Gamla ríkissjónvarpið sýndi og sannaði að það væri fært um að sinna alþjóðlegu verkefni á borð við leiðtogafund og í fyrsta skipti í sögunni var lifandi mynd af hurðarhúni send, ekki bara út um allt land, heldur til allrar heimsbyggðarinnar. Um svipað leyti hófust útsendingar Stöðvar 2, sem eftir tækniörðugleika í byrjun, haslaði sér skjótt völl sem skæður keppinautur gamla sjónvarpsins. Bylgjan hóf útsendingar sama haust og við fyrstu fréttamennirnir á einkarekinni útvarpsstöð skúbbuðum fréttunum af leiðtogafundinum, sem bárust örskömmu fyrir fréttir á heila tímanum. Á gömlu Gufunni stóð til að rjúfa dagskrá, en dágóð stund leið því þulurinn reyndist hafa brugðið sér á salernið! Sjálfur fékk ég erlendu frétta-bakteríuna vegna leiðtogafundarins. Með fundinum komu útlönd að vissu leyti til Íslands. Allar bandarísku fréttastöðvarnar með tölu sendu aðalfréttatíma sína út frá Íslandi, og maður rakst á sjónvarpsstjörnur á borð við Peter Jennings og Dan Rather í bænum. Þetta var auðvitað annað fjölmiðlaumhverfi en nú er og bandarísku sjónvarpsstöðvarnar óðu í peningum. Haft var fyrir satt að fréttaþulir hefðu meiri áhrif en ráðherrar. Tíu árum eftir leiðtogafundinn var ég orðinn fréttamaður á Stöð 2 eftir níu ár á Ríkissjónvarpinu. Þá var mér falið eitt ánægjulegasta verkefni sem ég hef sinnt: að gera mynd um tíu ára afmæli leiðtogafundarins. Styrkur fékkst úr Menningarsjóði útvarpsstöðva og skyldi almennilega staðið að málum. Við Katrín Ingvadóttir framleiðandi ákváðum strax að reyna að ná tali af öllum sem máli skiptu og gekk það betur en við þorðum að vona. Páll Baldvin Baldvinsson, þáverandi dagskrárstjóri, sýndi verkefninu áhuga og greiddi fyrir því að við gátum ferðast til Bandaríkjanna og Rússlands til að ræða við lykilfólk. Allir tóku okkur einstaklega vel. Ronald Reagan var því miður kominn með Alzheimer og því til lítils að ræða við hann. Við flugum hins vegar til Kaliforníu og tókum viðtal við George Shultz, utanríkisráðherra Bandaríkjanna á leiðtogafundinum, sem varð tíðrætt um hversu róandi útsýnið yfir sundin og Esjuna hefði verið frá Höfða. Kenneth Aldemann ráðgjafi sagði okkur frá því hvernig hann og Rússarnir breiddu heimskort yfir gólfið á klósettinu í Höfða og ræddu um heimsfrið og kjarnorkuvopnalausan heim. Og sjónvarpsstjarnan Peter Jennings bauð í heimsókn á ABC News í New York, en neitaði að segja okkur hvað íslenska kærastan hét sem hann hafði kynnst í Ísrael. Ekki síður eftirminnilegur var Richard Pearle, sem fékk nafnið Svarti riddarinn fyrir þær sakir hversu herskár hann var. Hann talaði mikið um þau mistök þáverandi stjórnar Bandaríkjanna (1996) að ganga ekki á mili bols og höfuðs á Saddam Hússein í fyrri Flóabardaga, en honum varð að ósk sinni nokkrum árum síðar eins og alkunna er, þegar hann komst á ný til áhrifa í stjórn Bush forseta yngra.Klauf loftið í tíma og ótíma En auðvitað var minnistæðast að taka viðtal við Mikhail Gorbatsjov. Ýmislegt hafði verið reynt til að ná sambandi við hann en það var ekki fyrr en ég leitaði til Hauks Haukssonar, fréttaritara í Moskvu, sem hreyfing komst á hlutina. Haukur hringdi og skrifaði en fékk loðin svör. Loks frétti hann af því að Gorbatsjov ætlaði að undirrita bók á tilteknum stað, og gerði Haukur sér lítið fyrir og sveif á fyrrverandi Sovétleiðtogann og hans menn og linnti ekki látunum fyrr en loforð um viðtal hafði fengist. Nokkrum vikum síðar vorum við Katrín komin til Moskvu og héldum ásamt Hauki til fundar við Gorbatsjov. Biðum við drykklanga stund á skrifstofu. Þess sáust merki að Gorbatsjov væri í húsinu því hatturinn hans, sem var auðþekktur af ljósmyndum, hékk á snaga. Einmitt í þann mund sem ég var að máta höfuðfatið, snaraðist leiðtoginn inn og virtist kannast við hatt sinn á höfði útsendara Stöðvar2! Haukur hvíslaði jafnóðum þýðingu á orðum Gorbatsjovs í eyra á meðan á viðtalinu stóð, en mér varð ósjálfrátt starsýnt á handahreyfingar hans og orð gamals pólsks kunningja komu upp í huga mér. „Maður getur alltaf þekkt gamla kommúnista á því að þeir þurfa alltaf að höggva loftið, þegar þeir vilja leggja áherslu á orð sín.“ Og viti menn: Gorbatsjov klauf loftið í tíma og ótíma, meira að segja þegar hann talaði fallega um Vigdísi forseta. Einu sinni kommúnisti, alltaf kommúnisti?… Satt að segja fannst mér miklu meira koma til Alexanders Yakovlev, hugmyndafræðings glasnost og perestrojku, því Gorbatsjov, sem endurtók sig, talaði í hringi og ruglaði ítrekað saman hinum ýmsu fundum sínum og Reagans. Kannski var þá Reykjavíkurfundurinn ekki jafn minnisstæður og við héldum, bara enn einn dagur í vinnunni, við að koma í veg fyrir kjarnorkustríð og tortímingu heimsins.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun
Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Litlir sigrar, stór áhrif – Hvernig iðjuþjálfar Ljóssins hjálpa krabbameinsgreindum að auka og viðhalda virkni, gleði og styrk Guðný Katrín Einarsdóttir skrifar
Skoðun Er best að gera ekki neitt þegar börn búa ekki við jöfn tækifæri? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun 49 ár Bryndís Guðmundsdóttir,Helga Björg O. Ragnarsdóttir,María Björk Lárusdóttir,Rósa Björk Bergþórsdóttir skrifar
Skoðun Að geta fundið til með börnum: Heildstæð nálgun í skólakerfinu Inga Sigrún Atladóttir skrifar
Hærri laun eða viðhalda áunnum réttindum! Hvernig verðleggjum við menntun barnanna okkar? Böðvar Ingi Guðbjartsson Skoðun
Með samvinnu, stuðning og skilningi er hægt að finna nýjar leiðir til að vera félagslega virkur – jafnvel í erfiðum aðstæðum Kolbrún Halla Guðjónsdóttir Skoðun