Stundum í ónáð stundum í náð

Það er snjór í Vestmannaeyjum en Bjarni Jónasson er búinn að moka sínar tröppur. Hann verður áttræður í haust en er sprækur eins og lækur. Býr við Brekkugötu, vestast í bænum með konu sinni, Jórunni Bergsdóttur sem reyndar er á sjúkrahúsi þennan dag vegna tilfallandi handarmeins. Við Eyþór ljósmyndari megum velja hvort við setjumst inn í stofu, eldhús eða svítuna á efri hæðinni en við byrjum á að kíkja inn í herbergi Úvaff 104 þar sem Bjarni hefur rekið útvarpsstöð í tæpan aldarfjórðung.

„Ég sendi út á laugardögum og sunnudögum. Það kannast samt enginn við að hlusta á mig en ég held að fólk sé að hlusta í laumi,“ segir Bjarni prakkaralegur. „Sumir hafa áhuga á gamalli músík eins og ég. Ég á safn af ýmsu efni.“ Það passar, í herberginu eru margir hillumetrar af geisladiskum og vínyl.

Skínandi fagurt blásturshljóðfæri verður á vegi okkar. „Þetta er tenórsaxófónn, ég er að læra á hann,“ útskýrir Bjarni. Gerir samt ekkert úr sér sem tónlistarmanni.

„En ég var í lúðrasveit þegar ég var unglingur. Einu sinni þegar sá sem var með bassatrommuna lagðist í ferðalög gat ég komið að gagni, ég flýtti reyndar svolítið taktinum og gamlingjarnir voru orðnir sprengmóðir!“ Spilar þú líka á harmóníku? „Ég vil tala sem minnst um það. Var reyndar formaður harmóníkufélagsins hér í Eyjum en aldrei góður á nikku, var frekar með bassa eða gítar.“

Bjarni byrjaði að vinna í frystihúsi ellefu ára. Sextán ára var hann kominn til sjós sem kokkur á síldarbát. Síðar fékk hann bæði vélstjóra- og stýrimannsréttindi og í útvarpsherberginu er mappa með myndum og frásögnum af bátum sem hafa komið við sögu í hans lífi.

„Það er alltaf eitthvað sem gerist á hverjum bát,“ segir hann, „mér tókst meira að segja að stranda Skaftfellingi sem ég var skipstjóri á 1958-9, það gerðist við Knarrarósvita við Stokkseyri en allt fór vel, enda annálað happaskip á ferð.“

Í blaðaúrklippu má sjá fyrirsögnina Þéttur með smjörlíki til Vestmannaeyjaferðar. Þar er Bjarni á mynd að bjástra við bát. „Síðan hef ég haldið upp á Ljóma!“ segir hann hlæjandi. „En ég fann ekki upp á þessu, þetta er gamalt ráð frá seglskipaöld.“ Það var hins vegar á Bergi NK 46 sem Bjarni kveðst hafa verið hálf dauður. „Við vorum að landa síld í salt á Eskifirði þegar ég lenti í línuspilinu. Á dekkinu varð algert öngþveiti og handapat og ég snerist ýmist aftur á bak eða áfram þar til skipstjórinn kom út í glugga stýrishússins og sá hvað var að gerast, hentist niður í vélarhús og kúplaði vökvadælunni frá, þar með stöðvaðist hringekjan. Ég fékk töluverð sár á hálsinn og bakið. Það hefði verið óþægilegt að fá vírinn á barkann.“

Rakst á Jórunni í gufunni



Við færum okkur inn í stofu. Þar eru myndir á borðinu, sumar eftir Sigurgeir, þann virta ljósmyndara í Eyjum og sjálfur kveðst Bjarni hafa verið með myndadellu, framkallað sjálfur og stækkað. Og nú hefst hið eiginlega viðtal, fyrst um upprunann.



„Móðir mín var Valgerður Björnsdóttir og faðir minn Jónas Bjarnason, skipstjóri, útgerðarmaður og síðar fiskmatsmaður. „Mamma var færeysk. Ég var kallaður Bjarni, helvítis Færeyingur. Mamma kunni nokkur tungumál og þegar hún bætti esperanto við þá var ég kallaður Bjarni, helvítis Esperantofæreyingur. Mér þótti það ekkert gaman. Samt voru Færeyingar nógu góðir til að manna flotann hér, stundum voru þeir hér allt upp í 500 talsins. En mamma kom sér upp vinahópi. Hún fór að kenna konum að prjóna og þær sóttu til hennar, margar meiriháttar konur. Mér fannst það dálítið gott hjá henni.“

Bjarni segir Helga á Vesturhúsum mikinn örlagavald í sínu lífi, sá var Benónýsson og umsvifamaður í Eyjum.

„Ég reri hjá Helga. Svo komu stelpurnar sex saman úr Öræfunum og Helgi vissi að þær ætluðu í Hraðfrystistöðina en þar var verbúð sem var kölluð Kórea og þar þótti æði sukksamt. Hann komst í spilið, kom þeim í Vinnslustöðina og þær fengu herbergi á Vesturhúsum. Saklausar sveitapíur voru oft settar í það sem enginn vildi gera. Mín, hún Jórunn, var sett í að þvo pönnur, þar var rosa mikil gufa – ég rakst á hana í gufunni!“

Ein mynd er til af Jórunni þar sem hún stendur í grunninum að húsinu að Brekkugötu 1. Ártalið er 1956. „Þarna er búið að slá upp fyrir húsinu og Jónasi líka! Þetta er gott gagn að eiga,“ segir Bjarni brosandi. Jónas er elstur barna þeirra hjóna, hann er rafmagnsverkfræðingur og Bjarni rifjar upp að sem unglingur hafi hann haft gaman af að ráða reikningsþrautir. Næstur var Rúnar, fæddur 1958, hann lést í hörmulegu slysi 22 ára þegar verið var að gera tilraunir með að draga hann í flugdreka á loft með bíl í fyrsta skipti í Eyjum. Ég bið Bjarna að segja mér frá honum. „Rúnar var mjög þægilegur, klár strákur og kátur, það var aldrei hægt að skamma hann, hann var svo næs gæi.“

Sorgin hafði áður barið að dyrum hjá Bjarna og Jórunni því þriðja barn þeirra, Bergur, sem var efnisdrengur, veiktist hastarlega og dó aðeins rúmlega ársgamall. Leiðið hans er í kirkjugarðinum á Hofi í Öræfum. Valgerður er eina barn Bjarna og Jórunnar sem býr í Eyjum. Hún er kennari og hjálparhella foreldra sinna. Bergþór er yngstur systkinanna, íslenskufræðingur og sjálfstætt starfandi fjölmiðlamaður í Frakklandi. Hann kemur alloft heim og svo sendir hann pabba sínum útvarpspistla.

Þó hús Bjarna og Jórunnar sé vestast í bænum fóru þau að sjálfsögðu með börnin upp á land gosnóttina 1973. En kíktu fyrst á hamfarirnar. „Við fórum á Trabantinum niður á Urðir, þar sem nýja hraunið er nú, svo fórum við suður fyrir Helgafellið til að skoða gosið hinum megin frá. Þar var björgunarsveitarmaður sem baðaði út höndum en við tókum ekkert mark á honum heldur fórum lengra, þangað til Jórunn sagði: „Bjarni, er ekki bíllinn okkar úr plasti?“ Ég tók mark á því sem mér eldri manneskja sagði og sneri við. Það munar tveimur árum á okkur!“

Synti í land við Ingólfshöfða



Bjarni er sundmaður og tekur til dæmis þátt í Guðlaugssundinu í Sundhöll Vestmannaeyja þann 10. mars ár hvert. Sumarið 1960 var hann á leið heim af síldveiðum við Austfirði en Jórunn stödd í Öræfum þar sem ströndin er hafnlaus. Þá stakk hann sér til sunds út af Ingólfshöfða og synti í land. Svona er ástin. „Ég var nú aðallega að spara flugfargjald,“ segir hann kíminn.

„Jórunn var á sínum heimaslóðum á Hofi og mér fannst ómögulegt að fara þar fram hjá, sigla til Vestmannaeyja, fljúga þaðan til Reykjavíkur og fljúga svo austur í Öræfi, þangað var ekkert vegasamband á þeim tíma.“

Hugmyndin að sundinu var búin að koma upp fyrr um sumarið og menn skiptust í tvo hópa um borð, með og á móti, að sögn Bjarna.

„Ég var 1. vélstjóri á Freyju VE 260 og skipstjórinn, Sigurður Sigurjónsson, var algerlega á móti þessu tiltæki. „Það er ég sem er með Freyjuna og ég segi nei,“ sagði hann. Siggi hélt sig í bestykkinu á heimleið og þegar við nálguðumst Höfðann bankaði ég hjá honum og hálfhvíslaði: „Siggi, við erum við Ingólfshöfða.“ „Jæja, farðu þá,“ sagði hann og ég flýtti mér að græja mig. Mannskapurinn stóð með mér. Þarna er aðgrunnt langt út en Siggi fór eins nærri landi og þorandi var. Við vorum með nótarbát bundinn við Freyju og á honum var damlað aðeins lengra. Ég synti af stað í hermannagalla einum fata og dró fötin mín á eftir mér í sjópoka. Sísallína hafði verið fest við mig en þegar ég var kominn dálítið á stað fór hún út í flækju. Þá tóku félagarnir það ráð að binda fangalínu við flækjuna, það er sver kaðall sem báturinn er bundinn með við bryggju. Ég vissi ekkert um þetta, bara puðaði í sjónum. Siggi varð að færa Freyjuna aðeins utar, þá dró hann nótarbátinn, fangalínuna, flækjuna og mig með, sem var að berjast við að ná landi! Þetta var strembið en hafðist. Ég tók nokkur skref og kastaði mér í fjöruna rétt vestan við höfðann. Stóð samt fljótt upp aftur og hugsaði: Þetta gengur ekki. Þá var tíu kílómetra labb eftir um víðáttumiklar leirur, það var eins og vera úti í miðju hafi, bara vatn til allra átta og sums staðar þungt undir fæti. Ég sá reyndar mann langt fyrir austan mig og reyndi að veifa til hans, veit ekki enn hvort hann var þessa heims. Hann hefur örugglega hugsað svipað. Maður að koma labbandi beint utan frá sjó? Getur ekki verið.“

Ekki kveðst Bjarni vita hversu langt sundið var, það væru flóknar aðgerðir að reikna það út.

Fyllti flugvélina af plastbrúsum

Bjarni tók atvinnuflugmannspróf 1972 og byrjaði að fljúga með farþega milli Eyja og lands. Fyrst lenti hann oftast á Hellu en 1976 fékk hann aðstöðu hjá Jóni Einarssyni, bónda á Bakka í Landeyjum. „Ég lenti þar í uppgrónum kálgarði sem við sléttuðum og sáðum í. Það var samvinnuverkefni að búa til flugvöll á Bakka. Landgræðslan kom myndarlega að því og bærinn lagði í það. Nú er búið að færa völlinn. Þarna er allt rennislétt og tekur bara fimm til sjö mínútur að fljúga hér á milli.“

Nú vil ég vita hvort Bjarni hafi komist í hann krappann á litlu vélunum sínum því oft heyrðist aflýst flugi hjá Flugfélagi Íslands vegna þoku eða hvassviðris í Eyjum.

„Já, nafni minn Herjólfsson í flugturninum var alltaf hágrátandi yfir veðrinu og Jórunn líka: „Það er að versna, það er að versna,“ heyrðist stöðugt frá þeim. Hjá mér var ekkert bras með veðrið en það var bras með flugturninn og Jórunni. Þetta slampaðist alltsaman.“

Spurður hvort menn hafi verið hræddir að fljúga með honum svarar hann hlæjandi. „Já, já. Það eru til margar sögur. Þú verður að vera í viku! Í austanátt flýgur maður austan við Heimaklett yfir bæinn til lendingar og þegar farið er fram hjá Helgafelli koma oft svona tveir, þrír hnykkir á vélina. Fyrst þegar ég var að byrja með tveggja sæta vél sagði ég þegar hnykkirnir voru að baki: „Nú er það búið,“ en komst fljótlega að því að ég þurfti að fara varlega í orðum því farþegarnir héldu að ég meinti allt annað.

Einu sinni flaug ég á TF-GOS upp á Akranes með skipalyftunefnd, þar var stuttur völlur og báðir endarnir lágu út í sjó. Svo voru deilur um landið þarna og þetta var kannski skeiðvöllur annað árið og flugvöllur hitt. Ég var á sjö manna, eins hreyfils vél, í henni voru þrjár sætaraðir og það var stór hurð aftan á og gott að komast inn, feitu karlarnir vildu fara þar inn en ég vildi ekki hafa þá aftast. Ég bað einn um að færa sig, það var Siggi vídó. Ég segi við hann. „Heyrðu, Siggi, viltu ekki vera í miðröðinni frekar?“ Þá sagði annar: „Þú móðgar farþegann, gefur í skyn að hann sé feitur.“ „Það er nú betra að móðga einn heldur en drepa alla,“ sagði ég. “

Hann kveðst hafa selt TF-GOS til Bretlands og flogið henni þangað í smáhoppum.

„Ég hafði aldrei blindflugsréttindi en ég sá rosalega vel frá mér – kannski ekki milli landa – en það hjálpaði. Ég fyllti flugvélina af tómum plastbrúsum áður en ég lagði af stað svo hún flyti, kærði mig ekkert um að verða fiskafóður þó ég þyrfti að lenda í sjónum en allt gekk vel. Ég náði engu sambandi við flugturninn á Shetlandseyjum en sá hvernig traffíkin var og dembdi mér bara niður. Það sagði enginn neitt, sjálfsagt algengt að menn kæmu þangað á síðustu dropunum. Svo fann ég ekki flugvöllinn í Aberdeen en allt í einu var helikopter kominn upp að hliðinni á mér, flugmaðurinn heilsaði kumpánlega og bauðst til að lóðsa mig.“

Bjarni starfrækti fyrirtækið Eyjaflug í tíu ár frá 1973-83. Hann sýnir mér mynd af einni vélinni og segir:

„Þegar ég seldi þessa vél eftir fjögurra ára notkun var ég búinn að fljúga á henni þúsund tíma og tvö þúsund flugferðir.“ Þó aldrei hafi honum hlekkst alvarlega á í flugi kveðst hann hafa lent í ýmsum árekstrum og mótvindi af manna völdum. „Sighvatur, föðurbróðir minn, rak mig úr Vinnslustöðinni og ég var rekinn úr Ísfélaginu, í bæði skiptin vegna ágreinings um flugmál. Ég var stundum í ónáð, stundum í náð.“

Þetta síðasta rímar við næstu sögu því árið 1984 var Bjarni ráðinn fyrsti framkvæmdastjóri kertaverksmiðjunnar Heimaeyjar.

„Ég byrjaði á því að fara og kaupa vélar í Danmörku og setja þær upp og við fengum kennara til að koma okkur af stað. Ég fékk lofrollu í fundargerðarbókina fyrir hvað mér hefði tekist vel með þetta. Svo féll ég í ónáð og var rekinn eftir fjögur ár, upp á dag. Þarna var verið að rembast við að selja og láta fyrirtækið bera sig en þetta var vinnustaður fyrir fatlaða.“

Nú býður Bjarni okkur í eldhúsið upp á kaffi og með'ðí. Hann kveðst verja talsverðum tíma á því gólfi enda hjálpist þau hjónin að með eldhúsverkin og önnur húsverk, skammtímaminni Jórunnar sé farið að gefa sig. En hann sé gamall kokkur og kunni ýmislegt. „Afi minn í Færeyjum var bakari og ég get alveg bakað – annað en vandræði,“ segir hann brosandi.