Einelti hefur aukist á síðustu tólf árum Gunnþórunn Jónsdóttir skrifar 22. nóvember 2018 08:00 Ársæll Arnarsson prófessor. Fjölþjóðleg rannsókn HBSC, um heilsu og lífskjör skólabarna, er ein sú umfangsmesta á sínu sviði og er unnin í samstarfi við Alþjóðaheilbrigðisstofnunina. Safnað er gögnum á fjögurra ára fresti frá nemendum í 6., 8., og 10. bekk í 48 löndum í Evrópu og Norður-Ameríku en rannsóknin var fyrst gerð árið 1982. Ísland varð þó ekki hluti af rannsókninni fyrr en Olweus-áætlunin var tekin í gildi hér á landi árið 1997. Sú áætlun hafði mikil áhrif á tíðni eineltis á Íslandi sem fór minnkandi. „Við megum ekki gleyma því að einelti er mjög sjaldgæft á Íslandi miðað við önnur lönd. Skólum landsins verður að þakka það sem þeir hafa gert í eineltismálum og margir unnið mjög gott starf. Auðvitað má þó alltaf gera betur og ekki hefur í öllum tilfellum tekist að leysa slík mál. Flestir skólar taka þessu þó mjög alvarlega,“ segir Ársæll M. Arnarsson, prófessor við félagsvísindadeild, sem fer fyrir rannsókninni á Íslandi ásamt Þóroddi Bjarnasyni. Ísland hefur verið meðal þeirra landa þar sem minnst er um einelti ef miðað er við önnur lönd. „En ef við lítum til síðustu 12 ára þá sjáum við hins vegar að tíðni eineltis hefur hægt og sígandi verið að aukast hér á landi. Það er erfitt að segja til um það hverjar ástæður þess eru en það verður þó ekki skýrt með auknu neteinelti því hefðbundið einelti hefur verið að aukast. Það kemur svo í ljós að það eru ekki endilega sömu krakkarnir sem eru að lenda í neteinelti og eru að lenda í hefðbundnu einelti.“ Samkvæmt skilgreiningu Dans Olweus, sálfræðiprófessors í Noregi sem hefur gjarnan verið kallaður guðfaðir eineltisrannsókna, felst einelti í því að nemandi verður fyrir síendurtekinni neikvæðri hegðun af hendi eins eða fleiri samnemenda sinna. Hegðunin er viljandi og veldur þolandanum vanlíðan og jafnvel áverkum. Hegðunin getur verið með beinum hætti, í formi líkamlegs eða andlegs ofbeldis en einnig getur hún verið með óbeinum hætti, eins og andlitstjáningu, illu umtali eða með því að skilja út undan eða hundsa. Í einelti felst einnig valdaójafnvægi þar sem þolandinn á í erfiðleikum með að verja sig og er því hjálparlaus gagnvart gerendum sínum. „Yngri börnin verða meira fyrir einelti en þeir sem eldri eru,“ segir Ársæll. „Við birtum nýlega rannsókn þar sem verið var að skoða hvaða áhrif einelti hefur á börn. Þar kemur fram að einelti hefur mjög alvarlegar afleiðingar í för með sér. Börnum sem verða fyrir einelti líður miklu verr líkamlega og andlega, þau hafa lakari heilsu og gengur verr að einbeita sér, þau eru kvíðnari og þunglyndari og líklegri til þess að fá sjálfsvígshugsanir. Það er alveg klárt að þetta hefur mikil áhrif á þau strax á skólaaldri þegar þau lenda í einelti. Það þarf í raun engan prófessor til að segja manni það að þetta situr í fólki langt fram eftir aldri. Eflaust þekkja allir einhvern sem hefur hlotið langtímaskaða af því að verða fyrir einelti.“ Í rannsókn Ársæls kemur einnig fram að einelti hefur verri áhrif á einstakling sem er sá eini í bekknum sem verður fyrir einelti frekar en ef það eru fleiri í bekknum sem verða fyrir einelti. Ársæll segir að það sem skipti miklu máli í eineltismálum sé að foreldrar gerenda taki því alvarlega ef einelti kemur upp. „Það er eðlilegt að foreldrar fari í afneitun enda mikið áfall að heyra það að barnið manns sýni slíka hegðun. Einhverjir geta farið að réttlæta þetta með einhverjum hætti og geta hreinlega ekki séð það fyrir sér að barn þeirra geti sýnt af sér einhvern ótuktarskap. En það sem er mikilvægt í þessu er að rannsóknir hafa sýnt fram á það að gerendur eru líka í áhættuhópi fyrir sálræna erfiðleika á lífsleiðinni, líkt og þolendur, en á öðruvísi hátt.“ Gerendur eru líklegri til þess að sýna af sér ofbeldishegðun gagnvart öðrum á fullorðinsaldri, hvort sem það eru börn þeirra eða gagnvart öðrum á heimilinu. Einnig eru gerendur líklegri til að fá refsidóma einhvern tímann á lífsleiðinni og líklegri til að vera með sjálfsvígshugsanir. Þeir aðlagast verr félagslega, hafa lakari stjórn á tilfinningum sínum, sýna einbeitingarskort og þjást af þunglyndi. Rannsókn Olweus frá 1989 sýndi fram á að 60% drengja sem lögðu aðra í einelti í 6. til 9. bekk höfðu hlotið að minnsta kosti einn refsidóm fyrir 24 ára aldur. „Það að barn sýni svona hegðun er í mörgum tilfellum saklaust, við gerum öll mistök og særum aðra. En við þurfum hins vegar að bregðast við og setja börnum skýr mörk um það hvernig á að umgangast annað fólk. Við þekkjum líka fólk á fullorðinsaldri sem leggur aðra í einelti, er ekki líklegt að sama fólkið hafi lagt aðra í einelti í grunnskóla? Hegðunarmynstur sem virkar fyrir einstakling til þess að ná vilja sínum fram er ólíklegt að taki breytingum eftir því sem líður, ef viðkomandi kemst upp með það,“ segir Ársæll að lokum. Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Innlent Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Innlent Segir Vinstri græn ekki styðja frekari breytingar á útlendingalögum Innlent Vísar á bug tillögum um frið í skiptum fyrir úkraínskt land Erlent Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Innlent „Þetta má aldrei gerast aftur“ Innlent Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Innlent Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Innlent Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Innlent Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Innlent Fleiri fréttir Segir Vinstri græn ekki styðja frekari breytingar á útlendingalögum Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Rannsókn lögreglu haft kælingaráhrif á alla blaðamannastéttina Um 100 þúsund fjár slátrað á Selfossi Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Hamra járnið meðan það er heitt í mansalsmálum Bein útsending: Upplýsingafundur með íbúum Voga vegna jarðhræringa Nemandinn sem stakk Ingunni áfrýjar dómi Ráðþrota móðir, umtöluð rannsókn og skiltaþjófnaður Fagnar niðurstöðunni en lýsir yfir þungum áhyggjum „Þetta má aldrei gerast aftur“ Hissa ef tillaga um stjórnarslit hefði ekki komið fram Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Áfrýjaði engu nema ákvörðun um launin og málið fellt niður Þrjú vilja stýra Minjastofnun Varla komist í kast við lögin fyrr en hann flutti kókaín til landsins Bein útsending: Framtíð menntunar á tímum gervigreindar Bein útsending: Sátt um betra menntakerfi Rannsókn á byrlunar- og símamáli Páls skipstjóra úr sögunni Nýr umboðsmaður og SI svara seðlabankastjóra Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Vilja að takmarkanir á starfsmannaleigur verði skoðaðar Kristín Benediktsdóttir nýr umboðsmaður Alþingis Tuttugu lyklar í Árbæjarlaug horfnir Inga segir landið að sökkva í sæ vargaldar Jón Gnarr skráður í Viðreisn og ætlar á Alþingi Svandís Svavarsdóttir mætir í Samtalið Sjá meira
Fjölþjóðleg rannsókn HBSC, um heilsu og lífskjör skólabarna, er ein sú umfangsmesta á sínu sviði og er unnin í samstarfi við Alþjóðaheilbrigðisstofnunina. Safnað er gögnum á fjögurra ára fresti frá nemendum í 6., 8., og 10. bekk í 48 löndum í Evrópu og Norður-Ameríku en rannsóknin var fyrst gerð árið 1982. Ísland varð þó ekki hluti af rannsókninni fyrr en Olweus-áætlunin var tekin í gildi hér á landi árið 1997. Sú áætlun hafði mikil áhrif á tíðni eineltis á Íslandi sem fór minnkandi. „Við megum ekki gleyma því að einelti er mjög sjaldgæft á Íslandi miðað við önnur lönd. Skólum landsins verður að þakka það sem þeir hafa gert í eineltismálum og margir unnið mjög gott starf. Auðvitað má þó alltaf gera betur og ekki hefur í öllum tilfellum tekist að leysa slík mál. Flestir skólar taka þessu þó mjög alvarlega,“ segir Ársæll M. Arnarsson, prófessor við félagsvísindadeild, sem fer fyrir rannsókninni á Íslandi ásamt Þóroddi Bjarnasyni. Ísland hefur verið meðal þeirra landa þar sem minnst er um einelti ef miðað er við önnur lönd. „En ef við lítum til síðustu 12 ára þá sjáum við hins vegar að tíðni eineltis hefur hægt og sígandi verið að aukast hér á landi. Það er erfitt að segja til um það hverjar ástæður þess eru en það verður þó ekki skýrt með auknu neteinelti því hefðbundið einelti hefur verið að aukast. Það kemur svo í ljós að það eru ekki endilega sömu krakkarnir sem eru að lenda í neteinelti og eru að lenda í hefðbundnu einelti.“ Samkvæmt skilgreiningu Dans Olweus, sálfræðiprófessors í Noregi sem hefur gjarnan verið kallaður guðfaðir eineltisrannsókna, felst einelti í því að nemandi verður fyrir síendurtekinni neikvæðri hegðun af hendi eins eða fleiri samnemenda sinna. Hegðunin er viljandi og veldur þolandanum vanlíðan og jafnvel áverkum. Hegðunin getur verið með beinum hætti, í formi líkamlegs eða andlegs ofbeldis en einnig getur hún verið með óbeinum hætti, eins og andlitstjáningu, illu umtali eða með því að skilja út undan eða hundsa. Í einelti felst einnig valdaójafnvægi þar sem þolandinn á í erfiðleikum með að verja sig og er því hjálparlaus gagnvart gerendum sínum. „Yngri börnin verða meira fyrir einelti en þeir sem eldri eru,“ segir Ársæll. „Við birtum nýlega rannsókn þar sem verið var að skoða hvaða áhrif einelti hefur á börn. Þar kemur fram að einelti hefur mjög alvarlegar afleiðingar í för með sér. Börnum sem verða fyrir einelti líður miklu verr líkamlega og andlega, þau hafa lakari heilsu og gengur verr að einbeita sér, þau eru kvíðnari og þunglyndari og líklegri til þess að fá sjálfsvígshugsanir. Það er alveg klárt að þetta hefur mikil áhrif á þau strax á skólaaldri þegar þau lenda í einelti. Það þarf í raun engan prófessor til að segja manni það að þetta situr í fólki langt fram eftir aldri. Eflaust þekkja allir einhvern sem hefur hlotið langtímaskaða af því að verða fyrir einelti.“ Í rannsókn Ársæls kemur einnig fram að einelti hefur verri áhrif á einstakling sem er sá eini í bekknum sem verður fyrir einelti frekar en ef það eru fleiri í bekknum sem verða fyrir einelti. Ársæll segir að það sem skipti miklu máli í eineltismálum sé að foreldrar gerenda taki því alvarlega ef einelti kemur upp. „Það er eðlilegt að foreldrar fari í afneitun enda mikið áfall að heyra það að barnið manns sýni slíka hegðun. Einhverjir geta farið að réttlæta þetta með einhverjum hætti og geta hreinlega ekki séð það fyrir sér að barn þeirra geti sýnt af sér einhvern ótuktarskap. En það sem er mikilvægt í þessu er að rannsóknir hafa sýnt fram á það að gerendur eru líka í áhættuhópi fyrir sálræna erfiðleika á lífsleiðinni, líkt og þolendur, en á öðruvísi hátt.“ Gerendur eru líklegri til þess að sýna af sér ofbeldishegðun gagnvart öðrum á fullorðinsaldri, hvort sem það eru börn þeirra eða gagnvart öðrum á heimilinu. Einnig eru gerendur líklegri til að fá refsidóma einhvern tímann á lífsleiðinni og líklegri til að vera með sjálfsvígshugsanir. Þeir aðlagast verr félagslega, hafa lakari stjórn á tilfinningum sínum, sýna einbeitingarskort og þjást af þunglyndi. Rannsókn Olweus frá 1989 sýndi fram á að 60% drengja sem lögðu aðra í einelti í 6. til 9. bekk höfðu hlotið að minnsta kosti einn refsidóm fyrir 24 ára aldur. „Það að barn sýni svona hegðun er í mörgum tilfellum saklaust, við gerum öll mistök og særum aðra. En við þurfum hins vegar að bregðast við og setja börnum skýr mörk um það hvernig á að umgangast annað fólk. Við þekkjum líka fólk á fullorðinsaldri sem leggur aðra í einelti, er ekki líklegt að sama fólkið hafi lagt aðra í einelti í grunnskóla? Hegðunarmynstur sem virkar fyrir einstakling til þess að ná vilja sínum fram er ólíklegt að taki breytingum eftir því sem líður, ef viðkomandi kemst upp með það,“ segir Ársæll að lokum.
Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Innlent Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Innlent Segir Vinstri græn ekki styðja frekari breytingar á útlendingalögum Innlent Vísar á bug tillögum um frið í skiptum fyrir úkraínskt land Erlent Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Innlent „Þetta má aldrei gerast aftur“ Innlent Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Innlent Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Innlent Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Innlent Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Innlent Fleiri fréttir Segir Vinstri græn ekki styðja frekari breytingar á útlendingalögum Brynjar ákærður fyrir að brjóta á fleiri stúlkum Samherjaskipstjórinn segir málinu ekki lokið Líklega verði flett ofan af fleirum í rannsókn á brotum Diddy Hvers vegna er skiltið í Kúrlandi svo hátt uppi? Rannsókn lögreglu haft kælingaráhrif á alla blaðamannastéttina Um 100 þúsund fjár slátrað á Selfossi Hefur þrisvar komið að 13 ára syni sínum meðvitundarlausum Hamra járnið meðan það er heitt í mansalsmálum Bein útsending: Upplýsingafundur með íbúum Voga vegna jarðhræringa Nemandinn sem stakk Ingunni áfrýjar dómi Ráðþrota móðir, umtöluð rannsókn og skiltaþjófnaður Fagnar niðurstöðunni en lýsir yfir þungum áhyggjum „Þetta má aldrei gerast aftur“ Hissa ef tillaga um stjórnarslit hefði ekki komið fram Sextán ára dómur fyrir manndráp í Drangahrauni stendur Áfrýjaði engu nema ákvörðun um launin og málið fellt niður Þrjú vilja stýra Minjastofnun Varla komist í kast við lögin fyrr en hann flutti kókaín til landsins Bein útsending: Framtíð menntunar á tímum gervigreindar Bein útsending: Sátt um betra menntakerfi Rannsókn á byrlunar- og símamáli Páls skipstjóra úr sögunni Nýr umboðsmaður og SI svara seðlabankastjóra Sjö Rúmenar gefa ekkert uppi um tugmilljóna króna þýfi Vilja að takmarkanir á starfsmannaleigur verði skoðaðar Kristín Benediktsdóttir nýr umboðsmaður Alþingis Tuttugu lyklar í Árbæjarlaug horfnir Inga segir landið að sökkva í sæ vargaldar Jón Gnarr skráður í Viðreisn og ætlar á Alþingi Svandís Svavarsdóttir mætir í Samtalið Sjá meira