Bankaskatturinn bitnar á fyrstu kaupendum

Á meðan þeim sem geta reitt fram mikið eigið fé til íbúðakaupa standa til boða hagstæð kjör lífeyrissjóða, sem þurfa ekki að greiða svonefndan bankaskatt, þurfa eignaminni og fyrstu kaupendur í reynd að bera skattinn. Að þessu leyti er „rangt gefið“ og lífeyrissjóðunum og þeim lántakendum sem geta lagt fram hærra hlutfall á móti lántöku með lægri veðhlutföllum veitt forskot á íbúðalánamarkaði á kostnað bankanna og viðskiptavina þeirra.

Þetta er á meðal þess sem fram kemur í umsögn Samtaka fjármálafyrirtækja (SFF) við fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar til næstu fimm ára en í áætluninni, sem liggur nú fyrir Alþingi, er ekki gert ráð fyrir að bankaskatturinn verði afnuminn, heldur að hann verði lækkaður í fjórum áföngum úr 0,376 prósentum af heildarskuldum banka í 0,145 prósent.

„Samkeppnisstaðan er erfið í ljósi þess að bankarnir eru að keppa á íbúðalánamarkaði við aðila sem þurfa hvorki að binda eigið fé né greiða bankaskatt,“ segir Stefán Pétursson, framkvæmdastjóri fjármálasviðs Arion banka.

Óli Björn Kárason, formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis, segir að sérstök skattlagning, líkt og bankaskatturinn, muni hafa bein neikvæð áhrif á verðmæti eignarhluta ríkisins í bönkunum og minnka áhuga fjárfesta á að kaupa hlutabréf af ríkinu þegar til þess kemur. „Bankaskatturinn rýrir eign ríkisins sem er bundin í bankakerfinu og vinnur gegn því að hægt sé að tryggja dreift eignarhald með þátttöku erlendra banka og annarra fagfjárfesta,“ segir hann.

Samkvæmt útreikningum SFF munu þeir sérstöku skattar sem leggjast á hérlend fjármálafyrirtæki rýra heildarvirði bankakerfisins, sem íslenska ríkið fer að stærstum hluta með eignarhald á, um tæplega 150 milljarða króna verði af áformum ríkisstjórnarinnar um lækkun bankaskattsins á árunum 2020 til 2023.

Viðmælendur Markaðarins telja ljóst að mögulegir kaupendur á hlutum ríkisins í bönkunum muni fara fram á afslátt á kaupverðinu vegna bankaskattsins. Erlendir fjárfestar muni ekki treysta því að fögur fyrirheit ríkisstjórnarinnar verði efnd í bráð. Fjármálaáætlunin lýsi stefnumiðum stjórnvalda en hinn pólitíski raunveruleiki sé annar. Þannig er í verðmötum sem erlendir greinendur hafa gert á Arion banka ekki gert ráð fyrir að skatturinn lækki, eftir því sem heimildir Markaðarins herma. Er talið að sá hlutur sem Kaupþing hyggst selja í boðuðu útboði bankans verði seldur að lágmarki á 0,1 lægra gengi miðað við eigið fé en annars vegna bankaskattsins.

Bitnar á ungu fólki

Í áðurnefndri umsögn SFF er bent á að hin þunga sókn lífeyrissjóða inn á íbúðalánamarkað hafi hafist af fullum þunga eftir að bankaskatturinn, sem leggst á skuldir fjármálafyrirtækja, var hækkaður úr 0,041 prósenti í 0,376 prósent árið 2013 til þess að standa straum af kostnaði við leiðréttingu verðtryggðra íbúðalána. Er í því sambandi bent á að nú sé svo komið að sjóðirnir séu álíka umsvifamiklir og allir bankarnir samanlagt þegar litið er til nýrra íbúðalána til heimila á mánaðargrunni. Samkvæmt tölum frá Seðlabanka Íslands veittu íslenskir lífeyrissjóðir tæplega 139 milljarða í formi nýrra útlána til sjóðfélaga á síðasta ári en til samanburðar námu lánin aðeins um 8,8 milljörðum árið 2013.

Tekið er fram í umsögninni að lífeyrissjóðirnir greiði hvorki bankaskatt né tekjuskatt og geti því boðið hagstæðari kjör en bankarnir. Þau kjör standi ekki öllum til boða þar sem sjóðirnir láni út á lægri veðhlutföll en bankarnir. Afleiðingin sé sú að skattlagningin bitni á ungu fólki sem þurfi í raun að bera bankaskattinn.

Stefán segist aðspurður taka undir með SFF að skatturinn bitni á ungu fólki sem taki fremur íbúðalán hjá bönkum. Auk þess geri skattlagningin bönkum erfitt um vik í samkeppni við til dæmis lífeyrissjóði og erlenda banka.

Skilað ríkissjóði 122 milljörðum

Bankaskatturinn, sem settur var á með lögum árið 2010 og kom fyrst til greiðslu á árinu 2011, hefur skilað ríkissjóði samanlagt ríflega 122 milljörðum króna en gert er ráð fyrir að tekjurnar af honum nemi 9,2 milljörðum í ár. Tekjur ríkisins af skattinum jukust verulega eftir að hann var hækkaður árið 2013 og undanþága slitabúa gömlu bankanna til þess að greiða skattinn var afnumin en alls greiddu slitabúin liðlega 79 milljarða í bankaskatt.

Vaxandi óþreyju er farið að gæta á meðal bankastjórnenda í garð stjórnvalda vegna skattsins. Skatturinn er sagður hafa verið kynntur sem tímabundið úrræði, fyrst til þess að endurheimta kostnað vegna hrunsins og síðar til þess að fjármagna áðurnefnda skuldaleiðréttingu, en engu að síður sé hann enn í gildi – óbreyttur.

Ásgeir Jónsson, dósent í hagfræði við Háskóla Íslands, rifjar upp að skattlagningin hafi á sínum tíma verið réttlætt með því að ríkissjóður hafi orðið fyrir miklum búsifjum vegna bankahrunsins og efnahagssamdráttarins sem fylgdi í kjölfarið.

Nýju bankarnir, sem voru stofnaðir árið 2008, hafi verið látnir bera kostnað vegna bankanna sem féllu í hruninu. Nú liggi hins vegar fyrir að gömlu bankarnir, eða öllu heldur kröfuhafar þeirra, hafi greitt verulegar fjárhæðir til ríkissjóðs sem stöðugleikaframlög og í skatta. Fyrir vikið hafi ríkissjóður endurheimt allan beinan kostnað vegna bankahrunsins. „Það hlýtur því að vera tilefni til þess að endurskoða þessa sérstöku skattlagningu þegar upphaflega röksemdin fyrir henni er brostin,“ segir Ásgeir og bætir við:

„Þegar rekstur bankanna fer í eðlilegt horf og eiginfjárstaðan endurspeglar venjulegan rekstur, en ekki eitthvert uppgjör eftir hrunið, hefur skatturinn mikil áhrif. Hann veldur því að vaxtamunur eykst og viðskiptavinir þurfa að greiða hærri vexti. Það eru raunar ekki bankarnir sem greiða skattinn í reynd, heldur þeir sem taka lán hjá bönkunum, bæði fólk og fyrirtæki.“

Bankar sjá um fjármálalega milligöngu, að sögn Ásgeirs, og ef lagður er skattur á umrædda milligöngu kemur það fram í hærri vaxtamun. „Það eru því alltaf neytendur sem borga þennan skatt að lokum.“

Ásgeir minnir jafnframt á að opinber gjöld fjármálafyrirtækja séu hlutfallslega mun hærri hér á landi en í nágrannaríkjunum. Skattbyrðin rýri virði bankanna og valdi því að fjármálaþjónusta sé dýrari en annars. „Til viðbótar eiga bankarnir í samkeppni við aðila, til dæmis lífeyrissjóði og skuggabanka, sem bera ekki sömu skattheimtu. Þannig verður skattheimtan til þess að færa fjármálalega milligöngu til nýrra aðila sem lúta ekki sömu reglusetningu og bankar. Það mun draga okkur inn á nýjar og ókannaðar slóðir þar sem áhættan hefur breytt um ásýnd en hún er þó alls ekki horfin. Það er kannski ekki að öllu leyti heppilegt enda hafa hefðbundnir bankar ákveðna náttúrulega yfirburði í því að veita lán.“

Bankamaður sem Markaðurinn ræddi við nefnir að bönkunum hafi að sumu leyti gengið vel að takast á við samkeppnina við lífeyrissjóðina með því að bjóða betri þjónustu með stafrænum lausnum. Samkeppnin við erlenda banka sé hins vegar öllu erfiðari. Íslensku bankarnir geti ekki – bæði vegna bankaskattsins og hárra eiginfjárkrafna – boðið öflugustu útflutningsfyrirtækjum landsins sambærileg kjör við það sem þau geta fengið hjá erlendum bönkum.

Útlán innlendra banka og sparisjóða til fyrirtækja námu um 1.150 milljónum króna um síðustu áramót en lán erlendra banka til fyrirtækja voru á sama tíma um 550 milljónir. Er hlutur þeirra síðarnefndu því um þriðjungur af heildarlánum til hérlendra fyrirtækja.

Ólíklegt að kjörin batni

Þrátt fyrir að því hafi verið haldið fram að bankaskatturinn sé til þess fallinn að hækka útlánavexti verður þó að teljast ólíklegt, að mati sumra viðmælenda Markaðarins, að vaxtakjör bankanna batni ef bankaskatturinn verður lækkaður eða afnuminn. Ástæðan er einkum sögð sú að bankarnir hafa forðast að velta kostnaðinum út í verðlagið.

„Þeir sem hafa borgað bankaskattinn eru því fyrst og fremst hluthafar,“ segir einn viðmælandi.

Jón Guðni Ómarsson, fjármálastjóri Íslandsbanka, segir að þegar bankaskatturinn hafi verið hækkaður á sínum tíma til þess að fjármagna skuldaleiðréttinguna hafi skatturinn verið sagður tímabundin aðgerð. „Við veltum þess vegna kostnaðinum ekki yfir í verðlagið því við töldum að skatturinn væri á útleið. En ef við förum ekki að sjá til lands með það þurfum við á einhverjum tímapunkti að reyna að koma kostnaðinum inn í verðlagninguna.“ Ekki sé þó sjálfgefið að það sé hægt enda ríki mikil samkeppni á markaðinum, til dæmis við lífeyrissjóði og erlenda banka.

Jón Guðni bendir á að arðsemi eigin fjár bankans af reglulegri starfsemi, leiðrétt fyrir bankaskatti, hafi verið 8,2 prósent á fyrsta ársfjórðungi. Arðsemin væri um þremur prósentustigum lægri ef tekið væri tillit til skattsins.

„Við höfum sett okkur markmið um að arðsemi grunnrekstrar bankans sé á bilinu 8 til 10 prósent sem er reyndar í lægri kantinum miðað við norræna banka sem vilja flestir hafa hlutfallið á bilinu 10 til 12 prósent. Ef bankaskatturinn verður áfram við lýði til lengri tíma verður hins vegar erfitt fyrir okkur að ná fram viðunandi arðsemi á eigið fé með sama hætti og bankar í nágrannaríkjum okkar,“ segir hann.

Skattar á fjármálafyrirtæki hér á landi séu umtalsvert hærri en þekkist annars staðar. Í því sambandi bendir hann á að skattheimtan hér hafi áhrif til fjögurra prósenta lækkunar á arðsemi eigin fjár bankans á meðan áhrifin séu um eitt prósent í öllum helstu nágrannaríkjunum. Skattbyrðin sé því allt að því fjórföld miðað við þau ríki.

Fram kom í greiningu Yngva Arnar Kristinssonar, hagfræðings SFF, frá því á síðasta ári að bankaskatturinn væri um tíu sinnum hærri hér á landi en almennt tíðkaðist í þeim Evrópuríkjum sem leggja á slíkan skatt. Í ríkjunum væri hlutfall bankaskatts að jafnaði um 0,02 til 0,03 prósent af landsframleiðslu en hér á landi væri hlutfallið 0,35 prósent.

Ríkið rýrir eigin hlut

Samkvæmt eigendastefnu fyrir fjármálafyrirtæki í eigu ríkisins, sem samþykkt var síðasta sumar, stendur til, þegar hagfelld og æskileg skilyrði eru fyrir hendi, að selja allt hlutafé í Íslandsbanka en halda eftir 34 til 40 prósenta hlut í Landsbankanum. Fyrirséð er að endurheimtur ríkissjóðs verða umtalsvert minni en ella við fyrirhugaða sölu á bönkunum vegna sértæku skattanna sem þeir greiða enda hafa skattarnir þau áhrif að minnka verulega arðsemi af rekstri.

Þó svo að ríkið hafi selt allan 13 prósenta hlut sinn í Arion banka í febrúar hefur það ríka hagsmuni af því að vel takist til við boðað hlutafjárútboð bankans og að sem hæst verð fáist fyrir þann hlut sem Kaupþing hyggst selja. Mikill meirihluti þeirrar fjárhæðar mun enda renna í skaut ríkisins vegna afkomuskiptasamningsins sem gerður var við kröfuhafa Kaupþings.

Einn viðmælandi Markaðarins, sem þekkir vel til mála, segir að „eitt það vitlausasta“ sem stjórnvöld gætu gert væri að halda bankaskattinum óbreyttum fram að skráningu Arion banka en aflétta honum að skráningu lokinni. Bréfin í bankanum myndu þá enda rjúka upp í verði.

Jón Guðni bendir á að jafnan sé talið að sterkt samband sé á milli arðsemi eigin fjár og verðmæti banka. Bankaskatturinn lækki arðsemi Íslandsbanka um þrjú prósentustig sem þýði að verðmæti hlutafjár bankans sé um 40 milljörðum króna minna en annars. Skattlagningin hafi því mikil áhrif á það verð sem ríkið, sem eigandi bankans, geti fengið fyrir hann.

Stefán segir afar líklegt að bankaskatturinn, sem og aðrir sértækir skattar, hafi bein áhrif á virði bankans enda lækki hann arðsemi eigin fjár bankans og almennt séð ráðist verðlagning banka að miklu leyti af væntri arðsemi. „Við höfum sagt að sértæku skattarnir, það eru bankaskatturinn, sex prósenta viðbótartekjuskattur og fjársýsluskattur af launatekjum, lækki arðsemi eigin fjár bankans um ríflega eitt og hálft prósentustig.“