Ísland í lykilhlutverki í Alzheimertilraun Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 14. maí 2018 07:00 Heilafrumur með útfellingar eru til hægri. Þetta fyrirbæri er eitt af megineinkennum Alzheimer. Vísir/Getty Tvö hundruð Íslendingar sem eru með auknar líkur á Alzheimer munu á næstu fimm árum taka þátt í umfangsmikilli lyfjatilraun ásamt 1.800 öðrum einstaklingum á 135 stöðum vítt og breitt um heiminn. Rannsóknin mun skera úr um það hvort nýtt og byltingarkennt lyf geti hægt á fram- þróun sjúkdómsins og jafnvel komið í veg fyrir hann. Lyfjatilraunin, sem kölluð hefur verið Kynslóðarannsóknin, því arfgerðin er forsenda þátttöku, á sér langan aðdraganda og tekur til lyfsins CNP520. Hún er þriðja stigs lyfjarannsókn og undanfari markaðssetningar reynist lyfið árangursríkt. Miklar vonir eru bundnar við lyfið en það hindrar efnaferli í heilanum sem leiðir til Alzheimer. Því hefur verið haldið fram að í 111 ára sögu Alzheimersjúkdómsins hafi vísindamenn aldrei verið jafn nálægt því að þróa lækningu og nú, þó svo að lyfið gagnist aðeins þeim sem eru með arfgerðina. „Ég held að það sé mikið til í því,“ segir Jón G. Snædal, yfirlæknir í öldrunarlækningum á Landspítala og ábyrgðarmaður rannsóknarinnar hér á landi. „Menn vilja sjá það að lyfið komi í veg fyrir sjúkdóminn.“ Samhliða hækkandi meðalaldri og bættum greiningaraðferðum hefur tilfellum Alzheimer fjölgað gríðarlega á undanförnum árum. Talið er að í kringum 30 til 40 milljónir manna séu með Alzheimer í heiminum. Þessi tiltekna arfgerð, sem byggir á genafrávikinu APOE4, er til staðar í um 50 prósent allra Alzheimertilfella. Arfgerðin er einkar algeng á norræum slóðum þar sem 15 til 20 prósent einstaklinga eru með hana.Lyfjameðferð hafin Kynslóðarannsóknin er tvíbllind lyfjarannsókn þar sem stuðst er við samanburðarhóp sem fær lyfleysu. Hvorki þeir sem sjá um framkvæmd rannsóknarinnar né þátttakendur í henni vita hver fær lyfleysu. Hér á landi er einstaklingum sem hafa tekið þátt í rannsóknum Íslenskrar erfðagreiningar og eru á aldrinum 60 til 75 ára boðið að taka þátt. Lyfjameðferð er þegar hafin hjá nokkrum þátttakendum. Forsenda fyrir þátttöku er jafnframt það að viðkomandi sé ekki farinn að sýna einkenni Alzheimer. Þannig er um þröngan hóp mögulegra þátttakenda ræða. Um leið er þetta ástæðan fyrir því að 10 prósent þátttakenda í rannsókninni eru á Íslandi.„Það er ákveðin sérstaða hér í ljósi þeirra miklu erfðafræðilegu rannsókna sem hér hafa verið gerðar. Þess vegna erum við langstærsta setrið í rannsókninni. Tvö hundruð manns taka þátt hér. Næststærsta setrið er með tuttugu þátttakendur.“ Alþjóðaheilbrigðismálastofnun áætlar að árið 2050 muni heildarfjöldi einstaklinga með vitglöp nema 130 milljónum. Manneskja þróar með sér einkenni vitglapa á þriggja sekúndna fresti. Dauðsföll af völdum Alzheimers hafa jafnframt aukist mikið, þar á meðal á Íslandi, úr 12 árið 2006 í 172 árið 2016. Alzheimer og tengdir minnissjúkdómar eru gríðarleg byrði fyrir heilbrigðiskerfi heimsins og mun nema yfir þúsund milljörðum Bandaríkjadala um miðja öld.Þrautaganga vísindamanna Alzheimer hefur reynst erfiður viðureignar og á undanförnum áratugum hafa læknar og vísindamenn fetað sig hægt eftir hlykkjóttri leið í átt að viðeigandi meðferð. Lyfjameðferðir við Alzheimer eru ekki áhrifaríkar í dag og slá aðeins á einkenni en ekki á þá ferla sem búa að baki sjúkdóminum. Eftir árangursríkar rannsóknir og lyfjaprófanir á síðasta áratug síðustu aldar hafa fyrstu ár 21. aldarinnar einkennst af vonbrigðum. Nánast allar lyfjaprófanir hafa skilað neikvæðum niðurstöðum. „Okkur finnst hart að 98 prósent [rannsókna] hafi ekki gengið eftir,“ segir Jón. „Það er fjandi hátt hlutfall.“ Lykilatriði í því að bæta úr þessu er að ráðast fyrr að vandanum. Að nálgast þá sem eru í áhættuhópi en ekki farnir að sýna einkenni. Af þessum sökum þykir Kynslóðarannsóknin spennandi verkefni. Lyfjarisarnir Amgen og Novartis tóku höndum saman árið 2015 um þróun og prófun CNP520. Lyfið byggir á þeirri tilgátu að hægt sé að koma í veg fyrir myndum útfellinga í mannsheilanum, sem einkennandi eru fyrir Alzheimer, með því að hindra upphafspunkt þess ferlis sem leiðir til myndunar útfellinganna.Lyfjamörkin staðfest á Íslandi Upphafspunkturinn á sér stað þegar prótínið APP, sem liggur í gegnum frumuvegg heilafrumna, er skorið í sundur af svoköllum BACE-ensímum . Það sem situr eftir eru stuttar keðjur af einliða kjarnsýrum sem kallast beta-amyloid. Þessir stuttu þræðir safnast saman og mynda á endanum skellur í heilanum. Þetta er talið upphafið á rýrnun á taugafrumum Alzheimersjúklingsins. Heili þeirra sem deyja sökum Alzheimers er fjórðungi léttari en hann ætti að vera. Amgen klónaði BACE árið 1999 en fyrirtækið sýndi samstarfi við Novartis meiri áhuga eftir að Íslensk erfðagreining staðfesti í gegnum erfðarannsóknir sínar árið 2012 að BACE gegndi lykilhlutverki í þróun Alzheimer. Jón bendir á að Kynslóðarannsóknin muni skera úr um það hvort vísindasamfélagið sé á réttri braut í baráttunni við Alzheimersjúkdóminn: „Ég held að þessi rannsókn muni algjörlega kveða upp úr um það hvort þessi tilgáta sé yfir höfuð rétt.“ Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Mest lesið Myndir frá eldsvoðanum í Húsafelli í nótt Innlent Fleiri foreldrar í vanda með máluppeldi en áður Innlent Bandarískum kjósendum líst illa á stöðuna í forsetaslagnum Erlent „Hann á að vera hér á Íslandi“ Innlent Ómögulegt að vita hvað leynist í „brúnku-nefspreyjum“ sem seld eru á samfélagsmiðlum Innlent Útlitið svart hjá Macron fyrir kosningar á morgun Erlent Hiti víða yfir tuttugu stigum á Austurlandi Veður Leitin að Slater blásin af Erlent Ungur maður tekinn af lífi fyrir að hlusta á K-pop í Norður-Kóreu Erlent Stungumaðurinn á hlaupahjólinu áfram í haldi Innlent Fleiri fréttir Stungumaðurinn á hlaupahjólinu áfram í haldi Fleiri foreldrar í vanda með máluppeldi en áður Riðu um miðbæinn til að fagna Landsmóti Ómögulegt að vita hvað leynist í „brúnku-nefspreyjum“ sem seld eru á samfélagsmiðlum 82 ára snillingur í Hafnarfirði í hannyrðum „Hann á að vera hér á Íslandi“ Myndir frá eldsvoðanum í Húsafelli í nótt Alvarlegar aukaverkanir af brúnkunefspreyjum og brottvísun Yazans Tamimi Rændi fötum fyrir nánast hundrað þúsund Hugsi yfir lausagöngu fjár við vegi eftir að ferðamaður ók á lamb Séra Aldís Rut tekur við af verðandi biskup Parísarhjólið varla óvinsælt ef sextíu þúsund vilja taka snúning Rabarabarahátíð í gamla bænum á Blönduósi Býst ekki við nýju eldgosi Hyggst ekki flýta bílabanni og efasemdir um nýtt eldgos Stútar á rafhlaupahjólum handteknir og mega búast við sektum Hjólhýsi brann í Húsafelli Boða til samstöðufundar með Yazan Tíu ára stúlku vísað úr strætó Kristján Loftsson skilur ekkert hvað hvalveiðar koma alls kyns samtökum við Séra Sigfús Jón Árnason látinn Kolólöglegt og hættulegt brúnkulyf í tísku á samfélagsmiðlum Verðlagning landsbyggðarstrætó „glórulaus“ Landsvirkjun með hundraðasta frisbígolfvöll landsins Stórir viðburðir í hættu þegar miðbærinn stækkar „Maður þurfti að vakta að hann myndi ekki kveikja í okkur“ Reykspúandi flugsveit veltir sér yfir Akureyri Hélt fyrst að innbrotsþjófurinn væri sölumaður „Hótanir eru að færast nær fjölskyldum og heimilum“ Birta viðkvæmar upplýsingar um lögreglumenn á netinu Sjá meira
Tvö hundruð Íslendingar sem eru með auknar líkur á Alzheimer munu á næstu fimm árum taka þátt í umfangsmikilli lyfjatilraun ásamt 1.800 öðrum einstaklingum á 135 stöðum vítt og breitt um heiminn. Rannsóknin mun skera úr um það hvort nýtt og byltingarkennt lyf geti hægt á fram- þróun sjúkdómsins og jafnvel komið í veg fyrir hann. Lyfjatilraunin, sem kölluð hefur verið Kynslóðarannsóknin, því arfgerðin er forsenda þátttöku, á sér langan aðdraganda og tekur til lyfsins CNP520. Hún er þriðja stigs lyfjarannsókn og undanfari markaðssetningar reynist lyfið árangursríkt. Miklar vonir eru bundnar við lyfið en það hindrar efnaferli í heilanum sem leiðir til Alzheimer. Því hefur verið haldið fram að í 111 ára sögu Alzheimersjúkdómsins hafi vísindamenn aldrei verið jafn nálægt því að þróa lækningu og nú, þó svo að lyfið gagnist aðeins þeim sem eru með arfgerðina. „Ég held að það sé mikið til í því,“ segir Jón G. Snædal, yfirlæknir í öldrunarlækningum á Landspítala og ábyrgðarmaður rannsóknarinnar hér á landi. „Menn vilja sjá það að lyfið komi í veg fyrir sjúkdóminn.“ Samhliða hækkandi meðalaldri og bættum greiningaraðferðum hefur tilfellum Alzheimer fjölgað gríðarlega á undanförnum árum. Talið er að í kringum 30 til 40 milljónir manna séu með Alzheimer í heiminum. Þessi tiltekna arfgerð, sem byggir á genafrávikinu APOE4, er til staðar í um 50 prósent allra Alzheimertilfella. Arfgerðin er einkar algeng á norræum slóðum þar sem 15 til 20 prósent einstaklinga eru með hana.Lyfjameðferð hafin Kynslóðarannsóknin er tvíbllind lyfjarannsókn þar sem stuðst er við samanburðarhóp sem fær lyfleysu. Hvorki þeir sem sjá um framkvæmd rannsóknarinnar né þátttakendur í henni vita hver fær lyfleysu. Hér á landi er einstaklingum sem hafa tekið þátt í rannsóknum Íslenskrar erfðagreiningar og eru á aldrinum 60 til 75 ára boðið að taka þátt. Lyfjameðferð er þegar hafin hjá nokkrum þátttakendum. Forsenda fyrir þátttöku er jafnframt það að viðkomandi sé ekki farinn að sýna einkenni Alzheimer. Þannig er um þröngan hóp mögulegra þátttakenda ræða. Um leið er þetta ástæðan fyrir því að 10 prósent þátttakenda í rannsókninni eru á Íslandi.„Það er ákveðin sérstaða hér í ljósi þeirra miklu erfðafræðilegu rannsókna sem hér hafa verið gerðar. Þess vegna erum við langstærsta setrið í rannsókninni. Tvö hundruð manns taka þátt hér. Næststærsta setrið er með tuttugu þátttakendur.“ Alþjóðaheilbrigðismálastofnun áætlar að árið 2050 muni heildarfjöldi einstaklinga með vitglöp nema 130 milljónum. Manneskja þróar með sér einkenni vitglapa á þriggja sekúndna fresti. Dauðsföll af völdum Alzheimers hafa jafnframt aukist mikið, þar á meðal á Íslandi, úr 12 árið 2006 í 172 árið 2016. Alzheimer og tengdir minnissjúkdómar eru gríðarleg byrði fyrir heilbrigðiskerfi heimsins og mun nema yfir þúsund milljörðum Bandaríkjadala um miðja öld.Þrautaganga vísindamanna Alzheimer hefur reynst erfiður viðureignar og á undanförnum áratugum hafa læknar og vísindamenn fetað sig hægt eftir hlykkjóttri leið í átt að viðeigandi meðferð. Lyfjameðferðir við Alzheimer eru ekki áhrifaríkar í dag og slá aðeins á einkenni en ekki á þá ferla sem búa að baki sjúkdóminum. Eftir árangursríkar rannsóknir og lyfjaprófanir á síðasta áratug síðustu aldar hafa fyrstu ár 21. aldarinnar einkennst af vonbrigðum. Nánast allar lyfjaprófanir hafa skilað neikvæðum niðurstöðum. „Okkur finnst hart að 98 prósent [rannsókna] hafi ekki gengið eftir,“ segir Jón. „Það er fjandi hátt hlutfall.“ Lykilatriði í því að bæta úr þessu er að ráðast fyrr að vandanum. Að nálgast þá sem eru í áhættuhópi en ekki farnir að sýna einkenni. Af þessum sökum þykir Kynslóðarannsóknin spennandi verkefni. Lyfjarisarnir Amgen og Novartis tóku höndum saman árið 2015 um þróun og prófun CNP520. Lyfið byggir á þeirri tilgátu að hægt sé að koma í veg fyrir myndum útfellinga í mannsheilanum, sem einkennandi eru fyrir Alzheimer, með því að hindra upphafspunkt þess ferlis sem leiðir til myndunar útfellinganna.Lyfjamörkin staðfest á Íslandi Upphafspunkturinn á sér stað þegar prótínið APP, sem liggur í gegnum frumuvegg heilafrumna, er skorið í sundur af svoköllum BACE-ensímum . Það sem situr eftir eru stuttar keðjur af einliða kjarnsýrum sem kallast beta-amyloid. Þessir stuttu þræðir safnast saman og mynda á endanum skellur í heilanum. Þetta er talið upphafið á rýrnun á taugafrumum Alzheimersjúklingsins. Heili þeirra sem deyja sökum Alzheimers er fjórðungi léttari en hann ætti að vera. Amgen klónaði BACE árið 1999 en fyrirtækið sýndi samstarfi við Novartis meiri áhuga eftir að Íslensk erfðagreining staðfesti í gegnum erfðarannsóknir sínar árið 2012 að BACE gegndi lykilhlutverki í þróun Alzheimer. Jón bendir á að Kynslóðarannsóknin muni skera úr um það hvort vísindasamfélagið sé á réttri braut í baráttunni við Alzheimersjúkdóminn: „Ég held að þessi rannsókn muni algjörlega kveða upp úr um það hvort þessi tilgáta sé yfir höfuð rétt.“
Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Mest lesið Myndir frá eldsvoðanum í Húsafelli í nótt Innlent Fleiri foreldrar í vanda með máluppeldi en áður Innlent Bandarískum kjósendum líst illa á stöðuna í forsetaslagnum Erlent „Hann á að vera hér á Íslandi“ Innlent Ómögulegt að vita hvað leynist í „brúnku-nefspreyjum“ sem seld eru á samfélagsmiðlum Innlent Útlitið svart hjá Macron fyrir kosningar á morgun Erlent Hiti víða yfir tuttugu stigum á Austurlandi Veður Leitin að Slater blásin af Erlent Ungur maður tekinn af lífi fyrir að hlusta á K-pop í Norður-Kóreu Erlent Stungumaðurinn á hlaupahjólinu áfram í haldi Innlent Fleiri fréttir Stungumaðurinn á hlaupahjólinu áfram í haldi Fleiri foreldrar í vanda með máluppeldi en áður Riðu um miðbæinn til að fagna Landsmóti Ómögulegt að vita hvað leynist í „brúnku-nefspreyjum“ sem seld eru á samfélagsmiðlum 82 ára snillingur í Hafnarfirði í hannyrðum „Hann á að vera hér á Íslandi“ Myndir frá eldsvoðanum í Húsafelli í nótt Alvarlegar aukaverkanir af brúnkunefspreyjum og brottvísun Yazans Tamimi Rændi fötum fyrir nánast hundrað þúsund Hugsi yfir lausagöngu fjár við vegi eftir að ferðamaður ók á lamb Séra Aldís Rut tekur við af verðandi biskup Parísarhjólið varla óvinsælt ef sextíu þúsund vilja taka snúning Rabarabarahátíð í gamla bænum á Blönduósi Býst ekki við nýju eldgosi Hyggst ekki flýta bílabanni og efasemdir um nýtt eldgos Stútar á rafhlaupahjólum handteknir og mega búast við sektum Hjólhýsi brann í Húsafelli Boða til samstöðufundar með Yazan Tíu ára stúlku vísað úr strætó Kristján Loftsson skilur ekkert hvað hvalveiðar koma alls kyns samtökum við Séra Sigfús Jón Árnason látinn Kolólöglegt og hættulegt brúnkulyf í tísku á samfélagsmiðlum Verðlagning landsbyggðarstrætó „glórulaus“ Landsvirkjun með hundraðasta frisbígolfvöll landsins Stórir viðburðir í hættu þegar miðbærinn stækkar „Maður þurfti að vakta að hann myndi ekki kveikja í okkur“ Reykspúandi flugsveit veltir sér yfir Akureyri Hélt fyrst að innbrotsþjófurinn væri sölumaður „Hótanir eru að færast nær fjölskyldum og heimilum“ Birta viðkvæmar upplýsingar um lögreglumenn á netinu Sjá meira