Ekki nóg fjármagn til að mæla þungmálma Kristjana Björg Guðbrandsdóttir skrifar 14. febrúar 2019 13:15 Helga Gunnlaugsdóttir, sérfræðingur á Umhverfisstofnun. Ólafur Reykdal og Helga Gunnlaugsdóttir hjá Matís segja skorta gögn og mælingar á óæskilegum efnum og næringarinnihaldi matvæla á Íslandi. Nýleg gögn séu ekki til. Stjórnvöld styðji ekki nægilega vel við slíkar rannsóknir. Matís rekur gagnagrunninn Ísgem. Hann er fyrst og fremst samansettur af upplýsingum um næringarefnin. Þungmálmarnir fljóta þó með. Markmiðið er að veita almenningi og atvinnulífi aðgang að bestu fáanlegu gögnum sem eru til á hverjum tíma. Vandamálið er að við höfum ekki haft fjármagn til að uppfæra gagnagrunninn í mörg ár, það er galli,“ segir Ólafur. Helga tekur undir. „Við ættum ekki að vera í þessari stöðu, það eru mörg ár síðan grunnurinn var síðast uppfærður,“ segir hún og segir að það þurfi að gera reglulegar rannsóknir á mataræði þjóðarinnar og fjármagna slíkar kannanir og rannsóknir. Síðasta landsrannsóknin á mataræði þjóðarinnar var gerð 2010. Ólafur segir samsvarandi gagnagrunna til í öllum nágrannalöndum Íslands. „Þeir eru í raun til í öllum þróuðum löndum og eru notaðir í lýðheilsurannsóknum,“ segir hann. „Við erum að gera okkar besta hjá Matís. En því miður er lítill skilningur á forvarnargildi þessara rannsókna hjá stjórnvöldum og lítið fjármagn sett í lýðheilsurannsóknir af þessu tagi,“ segir Helga. Á meðal þeirra þungmálma sem mældir hafa verið í fæðu eru kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý. „Við erum ekki með nýleg gögn um magn þessara efna í fæðu. En almennt séð, ef fólk borðar fjölbreytta fæðu úr öllum fæðuflokkum þá er það betur statt,“ segir Helga sem segir óþarfa fyrir neytendur að fyllast hræðslu gagnvart fæðuflokkum sem innihalda lítið magn þungmálma. „Það eru þessi sértilfelli þar sem há gildi mælast, svo sem í hákarli og fiski sem nær háum aldri. Arsen getur verið áhyggjuefni hjá börnum ef maturinn sem þau borða er byggður að miklu leyti á hrísgrjónum og hrísgrjónamjólk,“ segir Helga.Hvers vegna er mikilvægt að fylgjast með innihaldi óæskilegra efna í fæðu? „Þessi gögn verða að vera til staðar og við þurfum að geta metið útsetningu mismunandi hópa fyrir efnunum. Það verða að vera til gögn frá óháðum aðilum um bæði næringarefni og óæskileg efni í matvælum. Það er oft verið að tala um að íslensk matvæli séu heilnæm og ómenguð en gögn sem styðja það eru af skornum skammti,“ segir Helga.Hvað finnst ykkur að neytandinn ætti að vera meðvitaður um? „Þetta er yfirgripsmikil spurning. Það má þó segja að neytendur verða að vera vakandi fyrir því að upplýsingar um óæskileg efni og magn næringarefna sé til staðar,“ segir Helga. „Fólk getur líka fengið of mikið af næringarefnum, til dæmis A-vítamíni, seleni og fleiri efnum. Á sama tíma eigum við ekki að vera of hrædd, það getur farið út í öfgar. Í Bandaríkjunum var talað mikið um að túnfiskur innihéldi kvikasilfur og væri ekki örugg fæða fyrir konur og börn. Það varð til þess að með tímanum fékk þessi hópur of lítið af fjölómettuðum fitusýrum. Fólk stendur oft frammi fyrir ákveðnu áhættu- og ávinningsmati varðandi val á matvælum. Það er best að fylgja leiðbeiningum yfirvalda um mataræði og velja vel merktar vörur,“ segir hún. Rannsókn leiddi í ljós hættu fyrir börn Árið 2012 leiddi sænsk rannsókn á þungmálmum (blýi, arseni og kadmíni) og steinefnum (járni, kopar, mangani) í barnamat. Niðurstöðurnar sýndu að arsen finnst í hrísgrjónum og vörum framleiddum úr þeim, til að mynda hrísgrjónagrautum og drykkjum markaðssettum fyrir börn. Arsenið fannst óháð því hvort hrísgrjónin voru lífrænt ræktuð eða ekki. Allar vörurnar sem stofnunin rannsakaði innihéldu arsen. Í hluta sýnanna fundust fleiri þungmálmar. Til að mynda í vörum fyrir börn með sérstakar næringarþarfir vegna sjúkdóma. Í þeim fannst of mikið af mangani. Sænska matvælastofnunin mælti eindregið með því að foreldrar gættu að fjölbreytni í fæðuvali fyrir börn sín yngri en sex ára. Það þyrfti að vernda börn yngri en sex ára fyrir skaðlegum áhrifum arsens og þungmálma. Árið 2013 lögðu Matvælastofnun og Embætti landlæknis til að sænsku ráðleggingarnar yrðu teknar upp á Íslandi og foreldrum í kjölfarið ráðlagt að gefa ekki börnum undir sex ára aldri hrísgrjónadrykki. Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Kallaði Trump „Hitler Ameríku“ og studdi Never Trump-hreyfinguna Erlent „Búið að leggja upp dauðafæri fyrir Donald Trump“ Erlent „Litu bara á þetta eins og hefði verið keyrt á kind“ Innlent Segja Musk hyggjast styrkja Trump um 45 milljónir dala á mánuði Erlent Þyrlusveitin kölluð til aðstoðar lögreglu í nótt Innlent Betlari til leiðinda í miðbænum Innlent Þorbjörn kominn heim eftir átta mánaða fjarveru Innlent Minnkandi líkur á 20 stiga hita Veður Ætlar að áfrýja til Landsréttar Innlent Hefur aldrei verið í vinnu en hefur verið iðinn við afbrot Innlent Fleiri fréttir Þorbjörn kominn heim eftir átta mánaða fjarveru Þyrlusveitin kölluð til aðstoðar lögreglu í nótt „Litu bara á þetta eins og hefði verið keyrt á kind“ Ætlar að áfrýja til Landsréttar Stáli fyljar merar enn á fullu 26 vetra gamall Betlari til leiðinda í miðbænum Síbrotamaður dæmdur og Siggi stormur svarar fyrir spána „Hættan fyrir vinnandi fólk er raunveruleg“ Búseturétthafar í Grindavík losna undan samningum Þriggja bíla árekstur undir Hamraborg Bókanir undir væntingum en ekki hægt að tala um hrun Hefur aldrei verið í vinnu en hefur verið iðinn við afbrot Veggmynd Guðsteins fer ekki fet Kæra MAST vegna rekstrarleyfis til Arnarlax Íslendingur fannst látinn á Spáni Aðventistar svara sýslumanni fullum hálsi Sniglarnir taka ekki þátt í mótmælum bifhjólafólks í kvöld „Þung skref“ að höfða mál gegn máttarstólpa Kourani, banatilræði við Trump og efnhagsmálin Ákærður vegna andlátsins í Naustahverfi Kourani dæmdur í átta ára fangelsi Lárus skuli fyrst taka til í „eigin veðmálastarfsemi“ Tekjur mestar í Vestmannaeyjum og minnstar í Tjörneshreppi Of lítið fjármagn til viðhalds hafi kostað mannslíf Handtekinn grunaður um rán og frelsissviptingu Ungir menn sem veðja stjórnlaust hafi varann á Stúlkan er fundin Morðtilræði gegn Trump, úrslitaleikur EM og fjárhættuspil „Það er allt búið að vera á floti hérna“ Hjólreiðamaður með opið beinbrot í Þórsmörk Sjá meira
Ólafur Reykdal og Helga Gunnlaugsdóttir hjá Matís segja skorta gögn og mælingar á óæskilegum efnum og næringarinnihaldi matvæla á Íslandi. Nýleg gögn séu ekki til. Stjórnvöld styðji ekki nægilega vel við slíkar rannsóknir. Matís rekur gagnagrunninn Ísgem. Hann er fyrst og fremst samansettur af upplýsingum um næringarefnin. Þungmálmarnir fljóta þó með. Markmiðið er að veita almenningi og atvinnulífi aðgang að bestu fáanlegu gögnum sem eru til á hverjum tíma. Vandamálið er að við höfum ekki haft fjármagn til að uppfæra gagnagrunninn í mörg ár, það er galli,“ segir Ólafur. Helga tekur undir. „Við ættum ekki að vera í þessari stöðu, það eru mörg ár síðan grunnurinn var síðast uppfærður,“ segir hún og segir að það þurfi að gera reglulegar rannsóknir á mataræði þjóðarinnar og fjármagna slíkar kannanir og rannsóknir. Síðasta landsrannsóknin á mataræði þjóðarinnar var gerð 2010. Ólafur segir samsvarandi gagnagrunna til í öllum nágrannalöndum Íslands. „Þeir eru í raun til í öllum þróuðum löndum og eru notaðir í lýðheilsurannsóknum,“ segir hann. „Við erum að gera okkar besta hjá Matís. En því miður er lítill skilningur á forvarnargildi þessara rannsókna hjá stjórnvöldum og lítið fjármagn sett í lýðheilsurannsóknir af þessu tagi,“ segir Helga. Á meðal þeirra þungmálma sem mældir hafa verið í fæðu eru kvikasilfur, arsen, kadmíum og blý. „Við erum ekki með nýleg gögn um magn þessara efna í fæðu. En almennt séð, ef fólk borðar fjölbreytta fæðu úr öllum fæðuflokkum þá er það betur statt,“ segir Helga sem segir óþarfa fyrir neytendur að fyllast hræðslu gagnvart fæðuflokkum sem innihalda lítið magn þungmálma. „Það eru þessi sértilfelli þar sem há gildi mælast, svo sem í hákarli og fiski sem nær háum aldri. Arsen getur verið áhyggjuefni hjá börnum ef maturinn sem þau borða er byggður að miklu leyti á hrísgrjónum og hrísgrjónamjólk,“ segir Helga.Hvers vegna er mikilvægt að fylgjast með innihaldi óæskilegra efna í fæðu? „Þessi gögn verða að vera til staðar og við þurfum að geta metið útsetningu mismunandi hópa fyrir efnunum. Það verða að vera til gögn frá óháðum aðilum um bæði næringarefni og óæskileg efni í matvælum. Það er oft verið að tala um að íslensk matvæli séu heilnæm og ómenguð en gögn sem styðja það eru af skornum skammti,“ segir Helga.Hvað finnst ykkur að neytandinn ætti að vera meðvitaður um? „Þetta er yfirgripsmikil spurning. Það má þó segja að neytendur verða að vera vakandi fyrir því að upplýsingar um óæskileg efni og magn næringarefna sé til staðar,“ segir Helga. „Fólk getur líka fengið of mikið af næringarefnum, til dæmis A-vítamíni, seleni og fleiri efnum. Á sama tíma eigum við ekki að vera of hrædd, það getur farið út í öfgar. Í Bandaríkjunum var talað mikið um að túnfiskur innihéldi kvikasilfur og væri ekki örugg fæða fyrir konur og börn. Það varð til þess að með tímanum fékk þessi hópur of lítið af fjölómettuðum fitusýrum. Fólk stendur oft frammi fyrir ákveðnu áhættu- og ávinningsmati varðandi val á matvælum. Það er best að fylgja leiðbeiningum yfirvalda um mataræði og velja vel merktar vörur,“ segir hún. Rannsókn leiddi í ljós hættu fyrir börn Árið 2012 leiddi sænsk rannsókn á þungmálmum (blýi, arseni og kadmíni) og steinefnum (járni, kopar, mangani) í barnamat. Niðurstöðurnar sýndu að arsen finnst í hrísgrjónum og vörum framleiddum úr þeim, til að mynda hrísgrjónagrautum og drykkjum markaðssettum fyrir börn. Arsenið fannst óháð því hvort hrísgrjónin voru lífrænt ræktuð eða ekki. Allar vörurnar sem stofnunin rannsakaði innihéldu arsen. Í hluta sýnanna fundust fleiri þungmálmar. Til að mynda í vörum fyrir börn með sérstakar næringarþarfir vegna sjúkdóma. Í þeim fannst of mikið af mangani. Sænska matvælastofnunin mælti eindregið með því að foreldrar gættu að fjölbreytni í fæðuvali fyrir börn sín yngri en sex ára. Það þyrfti að vernda börn yngri en sex ára fyrir skaðlegum áhrifum arsens og þungmálma. Árið 2013 lögðu Matvælastofnun og Embætti landlæknis til að sænsku ráðleggingarnar yrðu teknar upp á Íslandi og foreldrum í kjölfarið ráðlagt að gefa ekki börnum undir sex ára aldri hrísgrjónadrykki.
Birtist í Fréttablaðinu Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Kallaði Trump „Hitler Ameríku“ og studdi Never Trump-hreyfinguna Erlent „Búið að leggja upp dauðafæri fyrir Donald Trump“ Erlent „Litu bara á þetta eins og hefði verið keyrt á kind“ Innlent Segja Musk hyggjast styrkja Trump um 45 milljónir dala á mánuði Erlent Þyrlusveitin kölluð til aðstoðar lögreglu í nótt Innlent Betlari til leiðinda í miðbænum Innlent Þorbjörn kominn heim eftir átta mánaða fjarveru Innlent Minnkandi líkur á 20 stiga hita Veður Ætlar að áfrýja til Landsréttar Innlent Hefur aldrei verið í vinnu en hefur verið iðinn við afbrot Innlent Fleiri fréttir Þorbjörn kominn heim eftir átta mánaða fjarveru Þyrlusveitin kölluð til aðstoðar lögreglu í nótt „Litu bara á þetta eins og hefði verið keyrt á kind“ Ætlar að áfrýja til Landsréttar Stáli fyljar merar enn á fullu 26 vetra gamall Betlari til leiðinda í miðbænum Síbrotamaður dæmdur og Siggi stormur svarar fyrir spána „Hættan fyrir vinnandi fólk er raunveruleg“ Búseturétthafar í Grindavík losna undan samningum Þriggja bíla árekstur undir Hamraborg Bókanir undir væntingum en ekki hægt að tala um hrun Hefur aldrei verið í vinnu en hefur verið iðinn við afbrot Veggmynd Guðsteins fer ekki fet Kæra MAST vegna rekstrarleyfis til Arnarlax Íslendingur fannst látinn á Spáni Aðventistar svara sýslumanni fullum hálsi Sniglarnir taka ekki þátt í mótmælum bifhjólafólks í kvöld „Þung skref“ að höfða mál gegn máttarstólpa Kourani, banatilræði við Trump og efnhagsmálin Ákærður vegna andlátsins í Naustahverfi Kourani dæmdur í átta ára fangelsi Lárus skuli fyrst taka til í „eigin veðmálastarfsemi“ Tekjur mestar í Vestmannaeyjum og minnstar í Tjörneshreppi Of lítið fjármagn til viðhalds hafi kostað mannslíf Handtekinn grunaður um rán og frelsissviptingu Ungir menn sem veðja stjórnlaust hafi varann á Stúlkan er fundin Morðtilræði gegn Trump, úrslitaleikur EM og fjárhættuspil „Það er allt búið að vera á floti hérna“ Hjólreiðamaður með opið beinbrot í Þórsmörk Sjá meira