Umbrotatímar fyrir plastumbúðir Páll Árnason skrifar 7. maí 2020 10:30 Viðhorf okkar til umhverfismála hefur breyst verulega síðustu árin og að sama skapi hefur notkun almennings á plastumbúðum breyst, við reynum að minnka notkunina, flokkum meira á heimilunum og tökum nýjum gerðum poka fagnandi. Það er því mikil gerjun í gangi á þessu sviði hjá almenningi og fyrirtækjum. Á árinu 2018 setti Umhverfisráðuneytið af stað vinnu við að draga úr umhverfisáhrifum plasts. Niðurstaðan var sú að banna burðarpoka úr plasti frá ársbyrjun 2021 og einnota sogrör og mataráhöld nokkrum árum síðar. Plastneysla okkar er 150-200 kg/mann á ári og burðarpokar eru mjög lítill þáttur, hvað þá sogrör og einnota mataráhöld. Ef þessi aðferðarfræði er notuð áfram, þá tekur það okkur 200 ár að draga úr plastneyslunni um 20%. Þótt vitað sé hverjar séu helstu leiðir okkar Íslendinga við plastmengun lands og sjávar var ákveðið að gera ekkert í því máli. Yfirvöld eru einfaldlega fjarri því að vera eins tilbúin til breytinga í þágu umhverfisins og almenningur. Fast að 40% af plastneyslu okkar er í formi umbúða. Þær hafa mikilvægu hlutverki að gegna, að tryggja neytandanum óskemmda vöru. . Þótt oft sé talað illa um plastumbúðir þá eru þær gjarnan mun umhverfisvænni en aðrar umbúðir eða umbúðaleysi, að teknu tilliti til neikvæðra umhverfisáhrifa vöru sem skemmist. Lífplast Plastframleiðsla hófst með hráefnum úr náttúrunni. Með tilkomu olíuiðnaðarins um miðja síðustu öld varð plastframleiðslan miklu ódýrari og öll algengustu plastefnin urðu til. Á síðustu 30 árum hefur nokkuð verið lagt í þróun plastefna í gróðri, í fyrstu voru þau tífalt dýrari en hefðbundin plastefni en þessi munur hefur verið að minnka mikið. Fyrir nokkrum árum var líf-PE í boði 10-20% dýrara en hefðbundið PE, en einungis mjög afmarkaðir geirar voru tilbúnir til að borga aukalega fyrir plast úr ræktuðu hráefni. Flóran er þó allnokkur í lífplast efnum sbr. mynd hér að neðan þar sem plastið er flokkað eftir því hvort það sé úr endurnýjanlegu hráefni og hvort hægt sé að brjóta það niður með lífvirkum efnum. Mynd 1. Hefðbundið plast og þrír ólíkir flokkar lífplasts. Hefðbundið plast er yfir 99% plastnotkunarinnar. Vöxtur er nokkur í lífplasti, sérstaklega líf-PE, líf-PP og líf-PET. Rauður hringur er dreginn um tvö líf-plastefni sem notuð eru hér á landi. Hringrás kolefnis Til eru mismunandi leiðir til að hemja sótspor umbúðasamfélagsins. Evrópusambandið leggur allnokkurn pening í annarsvegar þróun hringrásarhagkerfis sem byggir á því að plastið sé endurunnið og þannig notað aftur og aftur og hins vegar í þróun lífhagkerfis sem byggir á ræktun hráefna og að þau verði síðan að mold. Lífhagkerfið er mjög stutt komið, þar eru verulegar áskoranir varðandi umhverfisáhrif landnotkunar, að ræktunin leiði hvorki af sér eyðingu skóga né framræslu lands eins og nokkuð ber á í dag. Það er mikil áskorun að brauðfæða 10 milljarða jarðarbúa 2050 án þess að ganga um of á vistkerfi jarðar og því þarf lífplastframleiðslan að byggja á afkasti frá matvælaframleiðslu til að vera auðveldlega réttlætanleg. Endurvinnsla plasts hefur verið áherslumál í orði í 30 ár, án þess að settir hafi verið nægir fjármunir í þróun góðrar endurvinnslutækni. Við endurvinnum einungis lítið brot af því plastefni sem notað er og endurvinnslan felst í því að efnið sé notað tvisvar í stað einu sinni. Í stað þess að nota plastið einu sinni þá notum við það nú þrjátíu árum síðar 10% betur eða 1,1 sinni. Það er léleg hringrás og hringrásarhagkerfið eru ennþá nánast orðin tóm þegar kemur að plasti. Nýir straumar á Íslandi Almenningur var farinn að standa sig mjög vel í að flokka plast á heimilum og jafnvel þvo það svo það fari hreint til brennslu erlendis. Þá bættist það við á síðasta ári að stór verslunarkeðja skipti út burðarpokum úr plasti fyrir maíspoka. Því var vel tekið. En hvað er maíspoki ? Jurtir eins og kartöflur og maís eru að stórum hluta sterkja, við Evrópubúar ræktum kartöflur og Bandaríkjamenn maís. Sterkjuna er hægt að gerja yfir í mjólkursýru. Á sama hátt og hægt er að búa til fjöletýlen plast (PE) úr etýlen gasi þá er hægt að gera fjölmjólkursýru plast (PLA) úr mjólkursýru. Úr báðum þessum plastefnum er hægt að búa til plastpoka, að vísu þarf að bæta mýkingarefnum í PLA (um 30%) til að pokagerðin sé möguleg. Þessar tvær gerðir plastpoka eru að mörgu leyti eðlislíkar. Það er háð þeim forsendum sem við gefum okkur, hvorri gerðinni fylgir lægra sótspor. Ef þær eru urðaðar í Álfsnesi brotna þær niður á nokkur hundruð árum. Ef svo óheppilega vill til að poki fjúki út í íslenska náttúru þá brotnar hann niður á nokkrum árum, fyrst í örplast og síðan í lífrænt efni sem samlagast náttúrunni. Helsti munurinn felst í þeim möguleikum sem eru varðandi meðhöndlun eftir notkun, hvort þær styðja við þróun hringrásarhagkerfis eða lífhagkerfis. Markaðssetning PLA pokana hefur tekist frábærlega. Stór hluti notenda virðist telja að þeir séu ekki úr plasti heldur maís. Jafnvel má sjá þann misskilning á vef stjórnarráðsins þar sem fjallað er um bann á sölu burðarpoka. Jafnframt er gefið sterklega í skyn í umfjöllun um þá að þeir brotni hratt niður og séu því umhverfisvænir. Við þessa markaðssetningu er verið að villa um fyrir neytendum. Pokarnir eru úr plasti og þeir eru ekki niðurbrjótanlegir nema í jarðgerðarstöð með íblöndun ensíma til niðurbrots PLA. Jarðgerð úr maíspokum við ófullkomnar aðstæður hér á landi hefur því fyrst og fremst leitt til örplastmengunar. Það er ekki í samræmi við væntingar neytenda. Hin stóra verslunarkeðjan skipti út burðarpokunum úr PE fyrir líf-PE. Efni sem hefur nákvæmlega sömu eiginleika og PE en er úr ræktuðu hráefni, gjarnan sykurreyr. Nýlega tilkynntu svo kartöflubændur í Hornafirði að þeir ætluðu framvegis að pakka vöru sinni í líf-PE poka. Þetta er skemmtileg nýjung við umbúðaflóruna hérlendis og framsýn ákvörðun. Það er spennandi að sjá hvaða fleiri nýjungar við sjáum á næstu árum. Hvert stefnir? Eru PLA umbúðir umhverfisvænni en PE efnið sem við höfum lengst af notað? Er líf-PE framtíðin? Um það er erfitt að spá. Hvorki PLA efnið né líf-PE efnið sem landsmenn bera nú heim verður til úr afgöngum frá matvælaframleiðslu heldur er ræktarland notað sérstaklega fyrir þetta og það eykur þrýsting á vistkerfi jarðar. Framleiðslan hefur sannarlega sitt sótspor. Þetta kann þó að breytast í fyllingu tímans. Það er erfitt að spá fyrir um hvort verði mikilvægari lausn þegar fram líða stundir, endurvinnsla eða lífplast. Væntanlega er framtíðin sambland af þeim. Vegna áskorana að ganga ekki á vistkerfi jarðar hefur höfundur þessa pistils trú á að endurvinnsla verði stærri þáttur í að hemja sótsporið og efnin í bláa kassanum á mynd 1 verði ráðandi. Höfundur er verkefnastjóri hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Þessi grein er hluti af ritröðinni Nýsköpun og rannsóknir sem varpar ljósi á fjölbreyttar vísindarannsóknir og nýsköpunarstarf sem unnið er að hérlendis. Greinarnar eru skrifaðar af starfsmönnum Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands og eru úr ársskýrslu miðstöðvarinnar. Nánari upplýsingar um Nýsköpunarmiðstöð Íslands eru á www.nmi.is. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Nýsköpun og rannsóknir Mest lesið Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason Skoðun Halldór 05.07.2024 Halldór Að óttast blokkir Ásta Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Carbfix: Stærsta framlag Íslands í loftslagsmálum heimsins Sævar Freyr Þráinsson skrifar Skoðun Sigmundi Davíð svarað Björn Bjarnason skrifar Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar Skoðun Líf og dauði leikur á hnífsegg Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Mengum meira Heiðar Guðjónsson skrifar Skoðun Hvað verður um Kára? Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Að eiga tertuna og borða hana líka – svar til formanns Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Hik er sama og tap Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Af hverju leka gluggar fyrr en áður? Böðvar Bjarnason skrifar Skoðun Hluta þjóðarinnar hent út í kuldann – hinn baðar sig í sólinni Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að óttast blokkir Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Engin gúrka hjá Blaðamannafélaginu Sigríður Dögg Auðunsdóttir,Freyja Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Sjá meira
Viðhorf okkar til umhverfismála hefur breyst verulega síðustu árin og að sama skapi hefur notkun almennings á plastumbúðum breyst, við reynum að minnka notkunina, flokkum meira á heimilunum og tökum nýjum gerðum poka fagnandi. Það er því mikil gerjun í gangi á þessu sviði hjá almenningi og fyrirtækjum. Á árinu 2018 setti Umhverfisráðuneytið af stað vinnu við að draga úr umhverfisáhrifum plasts. Niðurstaðan var sú að banna burðarpoka úr plasti frá ársbyrjun 2021 og einnota sogrör og mataráhöld nokkrum árum síðar. Plastneysla okkar er 150-200 kg/mann á ári og burðarpokar eru mjög lítill þáttur, hvað þá sogrör og einnota mataráhöld. Ef þessi aðferðarfræði er notuð áfram, þá tekur það okkur 200 ár að draga úr plastneyslunni um 20%. Þótt vitað sé hverjar séu helstu leiðir okkar Íslendinga við plastmengun lands og sjávar var ákveðið að gera ekkert í því máli. Yfirvöld eru einfaldlega fjarri því að vera eins tilbúin til breytinga í þágu umhverfisins og almenningur. Fast að 40% af plastneyslu okkar er í formi umbúða. Þær hafa mikilvægu hlutverki að gegna, að tryggja neytandanum óskemmda vöru. . Þótt oft sé talað illa um plastumbúðir þá eru þær gjarnan mun umhverfisvænni en aðrar umbúðir eða umbúðaleysi, að teknu tilliti til neikvæðra umhverfisáhrifa vöru sem skemmist. Lífplast Plastframleiðsla hófst með hráefnum úr náttúrunni. Með tilkomu olíuiðnaðarins um miðja síðustu öld varð plastframleiðslan miklu ódýrari og öll algengustu plastefnin urðu til. Á síðustu 30 árum hefur nokkuð verið lagt í þróun plastefna í gróðri, í fyrstu voru þau tífalt dýrari en hefðbundin plastefni en þessi munur hefur verið að minnka mikið. Fyrir nokkrum árum var líf-PE í boði 10-20% dýrara en hefðbundið PE, en einungis mjög afmarkaðir geirar voru tilbúnir til að borga aukalega fyrir plast úr ræktuðu hráefni. Flóran er þó allnokkur í lífplast efnum sbr. mynd hér að neðan þar sem plastið er flokkað eftir því hvort það sé úr endurnýjanlegu hráefni og hvort hægt sé að brjóta það niður með lífvirkum efnum. Mynd 1. Hefðbundið plast og þrír ólíkir flokkar lífplasts. Hefðbundið plast er yfir 99% plastnotkunarinnar. Vöxtur er nokkur í lífplasti, sérstaklega líf-PE, líf-PP og líf-PET. Rauður hringur er dreginn um tvö líf-plastefni sem notuð eru hér á landi. Hringrás kolefnis Til eru mismunandi leiðir til að hemja sótspor umbúðasamfélagsins. Evrópusambandið leggur allnokkurn pening í annarsvegar þróun hringrásarhagkerfis sem byggir á því að plastið sé endurunnið og þannig notað aftur og aftur og hins vegar í þróun lífhagkerfis sem byggir á ræktun hráefna og að þau verði síðan að mold. Lífhagkerfið er mjög stutt komið, þar eru verulegar áskoranir varðandi umhverfisáhrif landnotkunar, að ræktunin leiði hvorki af sér eyðingu skóga né framræslu lands eins og nokkuð ber á í dag. Það er mikil áskorun að brauðfæða 10 milljarða jarðarbúa 2050 án þess að ganga um of á vistkerfi jarðar og því þarf lífplastframleiðslan að byggja á afkasti frá matvælaframleiðslu til að vera auðveldlega réttlætanleg. Endurvinnsla plasts hefur verið áherslumál í orði í 30 ár, án þess að settir hafi verið nægir fjármunir í þróun góðrar endurvinnslutækni. Við endurvinnum einungis lítið brot af því plastefni sem notað er og endurvinnslan felst í því að efnið sé notað tvisvar í stað einu sinni. Í stað þess að nota plastið einu sinni þá notum við það nú þrjátíu árum síðar 10% betur eða 1,1 sinni. Það er léleg hringrás og hringrásarhagkerfið eru ennþá nánast orðin tóm þegar kemur að plasti. Nýir straumar á Íslandi Almenningur var farinn að standa sig mjög vel í að flokka plast á heimilum og jafnvel þvo það svo það fari hreint til brennslu erlendis. Þá bættist það við á síðasta ári að stór verslunarkeðja skipti út burðarpokum úr plasti fyrir maíspoka. Því var vel tekið. En hvað er maíspoki ? Jurtir eins og kartöflur og maís eru að stórum hluta sterkja, við Evrópubúar ræktum kartöflur og Bandaríkjamenn maís. Sterkjuna er hægt að gerja yfir í mjólkursýru. Á sama hátt og hægt er að búa til fjöletýlen plast (PE) úr etýlen gasi þá er hægt að gera fjölmjólkursýru plast (PLA) úr mjólkursýru. Úr báðum þessum plastefnum er hægt að búa til plastpoka, að vísu þarf að bæta mýkingarefnum í PLA (um 30%) til að pokagerðin sé möguleg. Þessar tvær gerðir plastpoka eru að mörgu leyti eðlislíkar. Það er háð þeim forsendum sem við gefum okkur, hvorri gerðinni fylgir lægra sótspor. Ef þær eru urðaðar í Álfsnesi brotna þær niður á nokkur hundruð árum. Ef svo óheppilega vill til að poki fjúki út í íslenska náttúru þá brotnar hann niður á nokkrum árum, fyrst í örplast og síðan í lífrænt efni sem samlagast náttúrunni. Helsti munurinn felst í þeim möguleikum sem eru varðandi meðhöndlun eftir notkun, hvort þær styðja við þróun hringrásarhagkerfis eða lífhagkerfis. Markaðssetning PLA pokana hefur tekist frábærlega. Stór hluti notenda virðist telja að þeir séu ekki úr plasti heldur maís. Jafnvel má sjá þann misskilning á vef stjórnarráðsins þar sem fjallað er um bann á sölu burðarpoka. Jafnframt er gefið sterklega í skyn í umfjöllun um þá að þeir brotni hratt niður og séu því umhverfisvænir. Við þessa markaðssetningu er verið að villa um fyrir neytendum. Pokarnir eru úr plasti og þeir eru ekki niðurbrjótanlegir nema í jarðgerðarstöð með íblöndun ensíma til niðurbrots PLA. Jarðgerð úr maíspokum við ófullkomnar aðstæður hér á landi hefur því fyrst og fremst leitt til örplastmengunar. Það er ekki í samræmi við væntingar neytenda. Hin stóra verslunarkeðjan skipti út burðarpokunum úr PE fyrir líf-PE. Efni sem hefur nákvæmlega sömu eiginleika og PE en er úr ræktuðu hráefni, gjarnan sykurreyr. Nýlega tilkynntu svo kartöflubændur í Hornafirði að þeir ætluðu framvegis að pakka vöru sinni í líf-PE poka. Þetta er skemmtileg nýjung við umbúðaflóruna hérlendis og framsýn ákvörðun. Það er spennandi að sjá hvaða fleiri nýjungar við sjáum á næstu árum. Hvert stefnir? Eru PLA umbúðir umhverfisvænni en PE efnið sem við höfum lengst af notað? Er líf-PE framtíðin? Um það er erfitt að spá. Hvorki PLA efnið né líf-PE efnið sem landsmenn bera nú heim verður til úr afgöngum frá matvælaframleiðslu heldur er ræktarland notað sérstaklega fyrir þetta og það eykur þrýsting á vistkerfi jarðar. Framleiðslan hefur sannarlega sitt sótspor. Þetta kann þó að breytast í fyllingu tímans. Það er erfitt að spá fyrir um hvort verði mikilvægari lausn þegar fram líða stundir, endurvinnsla eða lífplast. Væntanlega er framtíðin sambland af þeim. Vegna áskorana að ganga ekki á vistkerfi jarðar hefur höfundur þessa pistils trú á að endurvinnsla verði stærri þáttur í að hemja sótsporið og efnin í bláa kassanum á mynd 1 verði ráðandi. Höfundur er verkefnastjóri hjá Nýsköpunarmiðstöð Íslands. Þessi grein er hluti af ritröðinni Nýsköpun og rannsóknir sem varpar ljósi á fjölbreyttar vísindarannsóknir og nýsköpunarstarf sem unnið er að hérlendis. Greinarnar eru skrifaðar af starfsmönnum Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands og eru úr ársskýrslu miðstöðvarinnar. Nánari upplýsingar um Nýsköpunarmiðstöð Íslands eru á www.nmi.is.
Þessi grein er hluti af ritröðinni Nýsköpun og rannsóknir sem varpar ljósi á fjölbreyttar vísindarannsóknir og nýsköpunarstarf sem unnið er að hérlendis. Greinarnar eru skrifaðar af starfsmönnum Nýsköpunarmiðstöðvar Íslands og eru úr ársskýrslu miðstöðvarinnar. Nánari upplýsingar um Nýsköpunarmiðstöð Íslands eru á www.nmi.is.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Coda Terminal hefur ekki áhrif á neysluvatnsból höfuðborgarsvæðisins Sigrún Tómasdóttir skrifar
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun