Grasrótarpólítík að kvikna? Ögmundur Jónasson skrifar 8. september 2016 07:00 Þegar ég hóf langskólanám undir lok sjöunda áratugar síðustu aldar, voru námslánin enn lágt hlutfall af framfærslukostnaði. Flest, ef ekki öll, áttum við á þeim árum aðgang að mikilli launavinnu yfir sumarmánuðina. Fæstir unnu með náminu á sjálfum námstímanum. En með þessu tvennu, námslánum þótt lág væru og mikilli sumarvinnu, tókst okkur að kljúfa kostnaðinn enda byggðu lög sem sett voru árið 1967 á því „að opinber aðstoð við námsmenn nægi þeim til þess að standa straum af árlegum námskostnaði, þegar eðlilegt tillit hefur verið tekið til aðstöðu þeirra til fjáröflunar“. Það er ekki fyrr en seinna, þegar endurgreiðslubyrðarnar höfðu verið þyngdar á lántakandann, að námsfólk fer að vinna með náminu og þá til þess að sleppa við að taka lán yfirleitt. Námsmenn úr hæstu tekjuhópum samfélagsins hafa svo alltaf getað staðið utan allra kerfa með því að teygja sig ofan í vasa foreldranna.Grafið undan góðu kerfi En hvað um það, sæmilega réttlátt kerfi með lágum vöxtum og tekjutengdum afborgunum þróaðist á þessum árum. Þetta var á tímum róttækrar vinstri stefnu í grasrótinni – hvort sem var utan skólanna eða innan. Smám saman skilaði barátta námsmanna hærra lánshlutfalli. Fyrst í stað voru lánin óverðtryggð og reyndist verðbólgan við þær aðstæður himnasending fyrir lántakandann því lánin gufuðu upp og urðu þar með nánast að ígildi námsstyrkja. Síðan var farið að verðtryggja og svo aftur þrengja afborgunarskilmála með hærri vöxtum og með því að draga úr tekjutengingum afborgana. Þá fór að síga á ógæfuhliðina. Smiðshöggið á þessa óheillavegferð vill núverandi ríkisstjórn reka með nýju lánasjóðsfrumvarpi sínu þar sem tekjutengdar afborganir eru hreinlega afnumdar. Þessi þróun er ágætlega rakin í prýðilegri greinargerð sem fylgir frumvarpi ríkisstjórnarinnar, og er hún nánast það eina sem gott má sjá í því þingmáli.Varasöm stúdentapólitík Sannast sagna brá mér við hamaganginn í Stúdentaráði Háskóla Íslands síðastliðið vor þegar reynt var að knýja á um afgreiðslu frumvarpsins með hraði. Kom þá upp í hugann að hægri sinnaðir stúdentar hafa verið sigursælir í kosningum í HÍ undanfarin ár. Þetta ætti að minna stúdenta á að pólitíkin innan veggja menntastofnana getur skipt máli. Eflaust hefur eitthvað farið framhjá mér af málflutningi vinstri sinnaðra stúdenta en ég hef þó saknað þess að hafa ekki heyrt meira frá þeim á róttækum pólitískum nótum. Í stúdentapólitíkina sem víðar þykir mér vanta átökin. Hvers vegna segi ég það? Ég segi það vegna þess að með peningafrjálshyggjuna í öndvegi tíðarandans eins og nú gerist, verða án kröftugrar mótspyrnu, allar félagslegar umbætur liðinna ára rifnar niður og eyðilagðar. Og það sem meira er, ef við ætlum að þoka þjóðfélaginu áfram til félagslegra umbóta þá kallar það á enn meiri baráttu og miklu meiri baráttu. Menn þurfa með öðrum orðum að svitna.Kröftugur málflutningur birtist En vonandi eru betri tímar framundan. Nefni ég til marks um það bráðgóðar, vekjandi og málefnalegar blaðagreinar sem birtast nú hver á fætur annarri um málefni námsmanna. Ég nefni til dæmis greinar Málfríðar Guðnýjar Kolbeinsdóttur og Óskars Steins Ómarssonar í Fréttablaðinu á dögunum. Ég ætla ekki að fjölyrða um inntak þessara greina hér en þær fjalla um félagslegar hliðar á námslánakerfinu og mikilvægi þess að eyðileggja ekki þá þætti kerfisins, sem enn eru til staðar og stuðla að því að fólki í tekjulægri hluta samfélagsins verði auðveldað að stunda langskólanám. Ég hvet lesendur til að kynna sér þessar greinar en þær eru aðgengilegar á netinu.Þurfum meiri vinstri pólitík – alls staðar Námslánakerfið er eitt mikilvægasta jöfnunartæki í samfélaginu. Sem slíkt má nota það til að jafna lífsgæðin. En það má líka nota það til að auka á misskiptinguna, sem tæki ójöfnuðar. Hin sögulega úttekt á þróun námslánakerfisins sem fylgir frumvarpi menntamálaráðherra er fróðleg upprifjun. Sá, kafli sem núverandi ríkisstjórn vill skrifa með umræddu lagafrumvarpi, verður vonandi aldrei skrifaður. Svo bíð ég þess spenntur að sjá hver verða átakamálin í stúdentapólitíkinni næst þegar námsmenn kjósa. Vonandi mun skíðloga í grasrótinni þar á bæ. Það myndi vita á gott um framtíðarþróun stjórnmálanna í landinu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kosningar 2016 Skoðun Ögmundur Jónasson Mest lesið Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun Skoðun Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson skrifar Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson skrifar Skoðun Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran skrifar Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Þegar ég hóf langskólanám undir lok sjöunda áratugar síðustu aldar, voru námslánin enn lágt hlutfall af framfærslukostnaði. Flest, ef ekki öll, áttum við á þeim árum aðgang að mikilli launavinnu yfir sumarmánuðina. Fæstir unnu með náminu á sjálfum námstímanum. En með þessu tvennu, námslánum þótt lág væru og mikilli sumarvinnu, tókst okkur að kljúfa kostnaðinn enda byggðu lög sem sett voru árið 1967 á því „að opinber aðstoð við námsmenn nægi þeim til þess að standa straum af árlegum námskostnaði, þegar eðlilegt tillit hefur verið tekið til aðstöðu þeirra til fjáröflunar“. Það er ekki fyrr en seinna, þegar endurgreiðslubyrðarnar höfðu verið þyngdar á lántakandann, að námsfólk fer að vinna með náminu og þá til þess að sleppa við að taka lán yfirleitt. Námsmenn úr hæstu tekjuhópum samfélagsins hafa svo alltaf getað staðið utan allra kerfa með því að teygja sig ofan í vasa foreldranna.Grafið undan góðu kerfi En hvað um það, sæmilega réttlátt kerfi með lágum vöxtum og tekjutengdum afborgunum þróaðist á þessum árum. Þetta var á tímum róttækrar vinstri stefnu í grasrótinni – hvort sem var utan skólanna eða innan. Smám saman skilaði barátta námsmanna hærra lánshlutfalli. Fyrst í stað voru lánin óverðtryggð og reyndist verðbólgan við þær aðstæður himnasending fyrir lántakandann því lánin gufuðu upp og urðu þar með nánast að ígildi námsstyrkja. Síðan var farið að verðtryggja og svo aftur þrengja afborgunarskilmála með hærri vöxtum og með því að draga úr tekjutengingum afborgana. Þá fór að síga á ógæfuhliðina. Smiðshöggið á þessa óheillavegferð vill núverandi ríkisstjórn reka með nýju lánasjóðsfrumvarpi sínu þar sem tekjutengdar afborganir eru hreinlega afnumdar. Þessi þróun er ágætlega rakin í prýðilegri greinargerð sem fylgir frumvarpi ríkisstjórnarinnar, og er hún nánast það eina sem gott má sjá í því þingmáli.Varasöm stúdentapólitík Sannast sagna brá mér við hamaganginn í Stúdentaráði Háskóla Íslands síðastliðið vor þegar reynt var að knýja á um afgreiðslu frumvarpsins með hraði. Kom þá upp í hugann að hægri sinnaðir stúdentar hafa verið sigursælir í kosningum í HÍ undanfarin ár. Þetta ætti að minna stúdenta á að pólitíkin innan veggja menntastofnana getur skipt máli. Eflaust hefur eitthvað farið framhjá mér af málflutningi vinstri sinnaðra stúdenta en ég hef þó saknað þess að hafa ekki heyrt meira frá þeim á róttækum pólitískum nótum. Í stúdentapólitíkina sem víðar þykir mér vanta átökin. Hvers vegna segi ég það? Ég segi það vegna þess að með peningafrjálshyggjuna í öndvegi tíðarandans eins og nú gerist, verða án kröftugrar mótspyrnu, allar félagslegar umbætur liðinna ára rifnar niður og eyðilagðar. Og það sem meira er, ef við ætlum að þoka þjóðfélaginu áfram til félagslegra umbóta þá kallar það á enn meiri baráttu og miklu meiri baráttu. Menn þurfa með öðrum orðum að svitna.Kröftugur málflutningur birtist En vonandi eru betri tímar framundan. Nefni ég til marks um það bráðgóðar, vekjandi og málefnalegar blaðagreinar sem birtast nú hver á fætur annarri um málefni námsmanna. Ég nefni til dæmis greinar Málfríðar Guðnýjar Kolbeinsdóttur og Óskars Steins Ómarssonar í Fréttablaðinu á dögunum. Ég ætla ekki að fjölyrða um inntak þessara greina hér en þær fjalla um félagslegar hliðar á námslánakerfinu og mikilvægi þess að eyðileggja ekki þá þætti kerfisins, sem enn eru til staðar og stuðla að því að fólki í tekjulægri hluta samfélagsins verði auðveldað að stunda langskólanám. Ég hvet lesendur til að kynna sér þessar greinar en þær eru aðgengilegar á netinu.Þurfum meiri vinstri pólitík – alls staðar Námslánakerfið er eitt mikilvægasta jöfnunartæki í samfélaginu. Sem slíkt má nota það til að jafna lífsgæðin. En það má líka nota það til að auka á misskiptinguna, sem tæki ójöfnuðar. Hin sögulega úttekt á þróun námslánakerfisins sem fylgir frumvarpi menntamálaráðherra er fróðleg upprifjun. Sá, kafli sem núverandi ríkisstjórn vill skrifa með umræddu lagafrumvarpi, verður vonandi aldrei skrifaður. Svo bíð ég þess spenntur að sjá hver verða átakamálin í stúdentapólitíkinni næst þegar námsmenn kjósa. Vonandi mun skíðloga í grasrótinni þar á bæ. Það myndi vita á gott um framtíðarþróun stjórnmálanna í landinu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar