Baráttan gegn heimsfaraldri ójöfnuðar: nýr samfélagssáttmáli í þágu nýrra tíma António Guterres skrifar 19. júlí 2020 08:00 Ójöfnuður í heiminum grefur undan velferð okkar og framtíð. Birtingarmyndir ójöfnuðar eru víðs vegar, hvort heldur sem er í beitingu valds á alþjóðavettvangi til kynþáttahyggju og mismununar kynjanna til ójafnrar tekjuskiptingar. Við þurfum átakanlega á nýrri hugsun að halda til að stöðva þessa þróun og snúa henni við. Við heyrum oft að háflóð hagvaxtar lyfti öllum bátsverjum upp. En í raun og veru hefur háflóð ójöfnuðar sökkt bátnum. Mikill ójöfnuður hefur ýtt undir þá veikleika heimsins sem COVID-19 hefur flett ofan af. Veiran hefur beint kastljósinu að ójöfnuði af ýmsum toga. Þeir sem höllustum standa fæti eru í mestri hættu. Félagslegar og efnahagslegar afleiðingar leggjast þyngst á þá sem síst eiga þess kost að bera hönd yfir höfuð sér. Ef við grípum ekki í taumana munu 100 milljónir manna til viðbótar verða sárustu fátækt að bráð og við gætum horft upp á hungursneyð af sögulegri stærðargráðu. Jafnvel áður en COVID-19 braust út hafði fólk hvarvetna tekið að fylkja liði gegn ójöfnuði. Frá 1980 til 2016 hafði ríkasta 1% heimsbyggðarinnar fengið í sinn hlut 27% allrar samanlagðrar tekjuaukningar. En tekjur eru ekki eini mælikvarðinn á ójöfnuð. Tækifæri fólks í lífinu eru háð kyni, fjölskyldu og uppruna, kynþætti, mögulegri fötlun og ýmsu öðru. Þegar margir slíkir þættir koma saman eflast þeir innbyrðis og erfast á milli kynslóða með þeim afleiðingum að líf og framtíðarhorfur milljóna manna hafa verið ákvarðaðar fyrir fæðingu. Tökum eitt dæmi: meir en helmingur tvítugra karla og kvenna í þróuðustu ríkjunum hafa sótt sér æðri menntun. Í ríkjum neðar í þróunarstiganum er þetta hlutfall aðeins 3%. Það sem verra er þá hafa nærri 17% barna sem fæddust fyrir 20 árum í síðarnefndu ríkjunum þegar týnt lífi. Sú reiði sem hefur birst í hreyfingum, annars vegar gegn kynþáttahyggju um allan heim í kjölfar dráps George Floyed, og hins vegar andófi hugrakkra kvenna gegn valdamiklum mönnum sem hafa misnotað þær, er enn eitt dæmi um djúpstæða óánægju með ríkjandi ástand. Og mestu breytingar sem við höfum kynnst á liðnum árum; stafræna byltingin og loftslagsbreytingar, kunna að festa ójöfnuð og óréttæti enn frekar í sessi. COVID-19 er mannlegur harmleikur. En faraldurinn hefur einnig skapað núverandi kynslóðum tækifæri til að byggja upp heim jöfnuðar og sjálfbærni á grundvelli tveggja miðlægra hugmynda: nýs samfélagssáttmála og nýrrar viðreisnar heimsins. Í nýjum samfélagssáttmála er gert ráð fyrir að ríkisstjórnir, almenningur, borgaralegt samfélag, atvinnulífið og aðrir taki höndum saman um sameiginlegan málstað. Menntun og stafræn tækni geta komið að notum til eflingar og jöfnunar með því að skapa tækifæri til símenntunar og greiða fyrir því að hver og einn geti aðlagast og öðlast nýja hæfni í hagkerfi sem byggist á þekkingu. Við þurfum á réttlátri skattlagningu á tekjur og auð að halda og stefnumörkun um félagslega vernd í takt við nýja tíma. Við þurfum á félagslegu öryggisneti að halda sem felur í sér heilsugæslu fyrir alla og möguleikanum á borgarlaunum sem nái til allra. Til þess að slíkur nýr samfélagssáttmáli geti orðið að veruleika þurfum við á sáttmála um viðreisn efnahagslífsins –“New deal” -að halda. Slík viðreisn felur í sér tryggingu fyrir því að völdum, auði og tækifærum sé dreift á jafnari og réttátari hátt á alþjóðavísu. Nýrri alheims-viðreisn ber að byggja á réttlátri hnattvæðingu, réttindum og reisn hverrar manneskju, á því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna, að virða réttindi komandi kynslóða og að mæla árangur fremur á mannlegan en hagfræðilegan hátt. Við þurfum á hnattrænum stjórnunarháttum að halda sem feli í sér að allir taki að fullu þátt og sitji við sama borð í stjórnun alþjóðastofnana. Þróunarríkjum ber að hafa sterkari rödd, hvort heldur sem er í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, stjórn Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, Alþjóða bankans og víðar. Við þurfum á stöðugri alþjóðlegu viðskiptakerfi að halda í þágu allra sem greiði fyrir því að þróunarríki færist upp á við í hnattrænnni virðiskeðju. Nýta ber uppstokkun skulda og aðgang að lánum á viðráðanlegum kjörum til þess að skapa fjárhagslegt svigrúm til aukinna fjárfestinga í grænu, sanngjörnu hagkerfi. Ný viðreisnaráætlun og nýr samfélagssáttmáli gerir heiminum kleift að komast að nýju á beinu brautina til að uppfylla loforð Parísarsamningsins um loftlagsbreytingar og Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun – sameiginlega heimssýn okkar um frið og velmegun á heilbrigðri plánetu fyrir 2030. Heimur okkar er á heljarþröm. En með því að berjast gegn ójöfnuði á grundvelli nýs samfélagssáttmála og nýrrar hnattrænnar viðreisnar kunna betri dagar að vera framundan. Höfundur er aðalaframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir Skoðun Tryggjum frelsi til handfæraveiða – eflum sjávarbyggðirnar Eyjólfur Ármannsson Skoðun Verja þarf friðinn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson skrifar Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum frelsi til handfæraveiða – eflum sjávarbyggðirnar Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verja þarf friðinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Billy bókahilla og börnin mín Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Svör við atvinnuumsóknum – Ákall til atvinnurekenda Valgerður Rut Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umræða á villigötum Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum skrifar Skoðun Eigum við ekki bara að klára þetta Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Löggilding iðngreina stuðlar að auknum gæðum og öryggi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Draumalandið Björn Þorláksson skrifar Skoðun Að vera ung kona á Íslandi árið 2024 Eden Ósk Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta og orkuvinnsla fara vel saman Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Hvaða aukna aðgengi, Willum Þór? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Hvers vegna skortir hjúkrunarrými á Íslandi? Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Þegar Vestfjörðum gengur vel, gengur Íslandi vel Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Ummæli borgarstjóra og óbragð í munni Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar að nauðsynjar snúast um viðskipti Davíð Routley skrifar Skoðun Grasker mannréttinda á degi hinna framliðnu Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Sköpun er efnahagsmál: Tími fyrir öðruvísi nálgun Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Ungt fólk er að missa trúna á stjórnmálum – og um leið á framtíðinni París Anna Bergmann skrifar Sjá meira
Ójöfnuður í heiminum grefur undan velferð okkar og framtíð. Birtingarmyndir ójöfnuðar eru víðs vegar, hvort heldur sem er í beitingu valds á alþjóðavettvangi til kynþáttahyggju og mismununar kynjanna til ójafnrar tekjuskiptingar. Við þurfum átakanlega á nýrri hugsun að halda til að stöðva þessa þróun og snúa henni við. Við heyrum oft að háflóð hagvaxtar lyfti öllum bátsverjum upp. En í raun og veru hefur háflóð ójöfnuðar sökkt bátnum. Mikill ójöfnuður hefur ýtt undir þá veikleika heimsins sem COVID-19 hefur flett ofan af. Veiran hefur beint kastljósinu að ójöfnuði af ýmsum toga. Þeir sem höllustum standa fæti eru í mestri hættu. Félagslegar og efnahagslegar afleiðingar leggjast þyngst á þá sem síst eiga þess kost að bera hönd yfir höfuð sér. Ef við grípum ekki í taumana munu 100 milljónir manna til viðbótar verða sárustu fátækt að bráð og við gætum horft upp á hungursneyð af sögulegri stærðargráðu. Jafnvel áður en COVID-19 braust út hafði fólk hvarvetna tekið að fylkja liði gegn ójöfnuði. Frá 1980 til 2016 hafði ríkasta 1% heimsbyggðarinnar fengið í sinn hlut 27% allrar samanlagðrar tekjuaukningar. En tekjur eru ekki eini mælikvarðinn á ójöfnuð. Tækifæri fólks í lífinu eru háð kyni, fjölskyldu og uppruna, kynþætti, mögulegri fötlun og ýmsu öðru. Þegar margir slíkir þættir koma saman eflast þeir innbyrðis og erfast á milli kynslóða með þeim afleiðingum að líf og framtíðarhorfur milljóna manna hafa verið ákvarðaðar fyrir fæðingu. Tökum eitt dæmi: meir en helmingur tvítugra karla og kvenna í þróuðustu ríkjunum hafa sótt sér æðri menntun. Í ríkjum neðar í þróunarstiganum er þetta hlutfall aðeins 3%. Það sem verra er þá hafa nærri 17% barna sem fæddust fyrir 20 árum í síðarnefndu ríkjunum þegar týnt lífi. Sú reiði sem hefur birst í hreyfingum, annars vegar gegn kynþáttahyggju um allan heim í kjölfar dráps George Floyed, og hins vegar andófi hugrakkra kvenna gegn valdamiklum mönnum sem hafa misnotað þær, er enn eitt dæmi um djúpstæða óánægju með ríkjandi ástand. Og mestu breytingar sem við höfum kynnst á liðnum árum; stafræna byltingin og loftslagsbreytingar, kunna að festa ójöfnuð og óréttæti enn frekar í sessi. COVID-19 er mannlegur harmleikur. En faraldurinn hefur einnig skapað núverandi kynslóðum tækifæri til að byggja upp heim jöfnuðar og sjálfbærni á grundvelli tveggja miðlægra hugmynda: nýs samfélagssáttmála og nýrrar viðreisnar heimsins. Í nýjum samfélagssáttmála er gert ráð fyrir að ríkisstjórnir, almenningur, borgaralegt samfélag, atvinnulífið og aðrir taki höndum saman um sameiginlegan málstað. Menntun og stafræn tækni geta komið að notum til eflingar og jöfnunar með því að skapa tækifæri til símenntunar og greiða fyrir því að hver og einn geti aðlagast og öðlast nýja hæfni í hagkerfi sem byggist á þekkingu. Við þurfum á réttlátri skattlagningu á tekjur og auð að halda og stefnumörkun um félagslega vernd í takt við nýja tíma. Við þurfum á félagslegu öryggisneti að halda sem felur í sér heilsugæslu fyrir alla og möguleikanum á borgarlaunum sem nái til allra. Til þess að slíkur nýr samfélagssáttmáli geti orðið að veruleika þurfum við á sáttmála um viðreisn efnahagslífsins –“New deal” -að halda. Slík viðreisn felur í sér tryggingu fyrir því að völdum, auði og tækifærum sé dreift á jafnari og réttátari hátt á alþjóðavísu. Nýrri alheims-viðreisn ber að byggja á réttlátri hnattvæðingu, réttindum og reisn hverrar manneskju, á því að lifa í sátt og samlyndi við náttúruna, að virða réttindi komandi kynslóða og að mæla árangur fremur á mannlegan en hagfræðilegan hátt. Við þurfum á hnattrænum stjórnunarháttum að halda sem feli í sér að allir taki að fullu þátt og sitji við sama borð í stjórnun alþjóðastofnana. Þróunarríkjum ber að hafa sterkari rödd, hvort heldur sem er í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna, stjórn Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, Alþjóða bankans og víðar. Við þurfum á stöðugri alþjóðlegu viðskiptakerfi að halda í þágu allra sem greiði fyrir því að þróunarríki færist upp á við í hnattrænnni virðiskeðju. Nýta ber uppstokkun skulda og aðgang að lánum á viðráðanlegum kjörum til þess að skapa fjárhagslegt svigrúm til aukinna fjárfestinga í grænu, sanngjörnu hagkerfi. Ný viðreisnaráætlun og nýr samfélagssáttmáli gerir heiminum kleift að komast að nýju á beinu brautina til að uppfylla loforð Parísarsamningsins um loftlagsbreytingar og Heimsmarkmiðanna um sjálfbæra þróun – sameiginlega heimssýn okkar um frið og velmegun á heilbrigðri plánetu fyrir 2030. Heimur okkar er á heljarþröm. En með því að berjast gegn ójöfnuði á grundvelli nýs samfélagssáttmála og nýrrar hnattrænnar viðreisnar kunna betri dagar að vera framundan. Höfundur er aðalaframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna.
Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Löggilding iðngreina stuðlar að auknum gæðum og öryggi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar
Skoðun Ungt fólk er að missa trúna á stjórnmálum – og um leið á framtíðinni París Anna Bergmann skrifar