Stjórnarskrá á undarlegum tímum Viðar Hreinsson skrifar 2. október 2020 10:30 Nú eru undarlegir tímar og blikur á lofti. Umhverfisvá sem síðasta misserið hefur kristallast í COVID, ofurvald stórfyrirtækja sem einskis svífast og eiga fátt skylt við það sem einusinni var kallað kapítalismi, vaxandi völd popúlískra einræðisdólga sem níðast á minnihlutahópum og ýmissa lukkuriddara sem ala á sundrungu og jafnvel mannhatri sem klæða það stundum í sauðargærur hugmynda með fræðilegt yfirbragð. Um leið hefur lýðræðið staðnað í kapphlaupi lukkuriddaranna, hagsmunapotara og jafnvel velmeinandi hugsjónafólks sem á það til að leiðast afvega. Þegar beitt er valdi í þágu hagnaðar, sérhagsmuna og valdakerfa eru lagabókstafir túlkaðir jafnbókstaflega og hjá sótsvörtustu bókstafstrúarsöfnuðum enda auðvelt að kaupa til þess slynga lögfræðinga og tungulipra almannatengla. Lýðræði er annað og meira en atkvæðavægi á fjögurra ára fresti. Það ætti kannski fyrst og fremst að vera viðleitni til að nálgast almannavilja, verja fólk gegn misbeitingu valds og finna leiðir til samkomulags um hvernig ná megi þeim markmiðum. Lýðræði þarf að þróast og breytast með samfélaginu til almannaheilla með því að efla og virkja breiðari hópa samfélagsins. Ljósglætur eru víða. Drjúgur hluti verkalýðshreyfingarinnar er farinn að brýna klærnar með öflugri og oft ögrandi baráttu sem byggir á víðtækari þátttöku, ekki síst hópa sem varla hafa átt raddir fyrr svo alvöruþrungin ramakvein valdastéttanna og þjóna hennar kveða nú við. Greta Thunberg er eitt magnaðasta kraftaverk okkar tíma, litla mjóslegna stelpan sem berst gegn loftslagsvánni af þvílíku afli að hriktir í valdastoðum. Metoo hreyfingin og öflug bylgja gegn kynþáttamisrétti hafa sín áhrif. Sjálfsprottin almannasamtök af ýmsu tagi eru mikilvægari en nokkru sinni, til verndar náttúru og stuðnings við mannúð og mannréttindi. Og fyrir áratug var blásið til þjóðfundar, 6.nóvember árið 2010, þar sem stórt úrtak almennings, 950 manns, tók þátt og mótaði í sameiningu mikilvægustu gildi samfélagsins sem reyndust allt önnur en þau sem valdakerfin hafa haldið á lofti. Á þeim grunni var blásið til stjórnlagaþings þar sem kjörnir fulltrúar úr hópi almennings smíðuðu tillögu sem afhent var forseta Alþingis 27. júlí árið 2011 og landsmenn samþykktu í þjóðaratkvæðagreiðslu 20. október árið 2012 að skyldi verða grundvöllur nýrrar stjórnarskrár. Þessi leið vakti athygli víða um heim. Þá risu upp undirgefnir þjónar valdsins, vopnaðir lagabókstöfum og með hjálp bókstafstúlkunar á lögum frekar en umhyggju fyrir almannaheillum tókst að stöðva þessa fæðigu nýrrar og framsækinnar stjórnarskrár. Síðan hafa sömu valdakerfi flækst fyrir nýrri stjórnarskrá á Alþingi með aðstoð nytsamra sakleysingja og nú er verið að sulla saman einhverri útvötnun sem landsfeður mæra með jólalegum svip. Það gengur ekki. Útvötnunin ber keim af sérkennilegu sjálfsofmati sem virðist ríkja hjá mörgum stjórnmálamönnum og sprettur af skilyrtri vanahugsun, að allt sem fari í gegnum þeirra hendur og huga sé upphaf og endir alls, að allt þurfi að vega og meta á mælikvarða flokka og flokkafylgis, málamiðlana og valdatafls þar sem hagsmunagæslan leynist á bakvið. Landsmenn eiga samþykkt drög að stjórnarskrá sem verður að ljúka við. Hún mun ekki sjálfkrafa breyta samfélaginu en þó er oft bent á ýmsa óhæfu sem hún hefði getað komið í veg fyrir. En ný stjórnarskrá er lykilatriði í þróun lýðræðis þar sem æ fleiri fá rödd, þar sem lifna á blaði hugmyndir sem hversdagsfólk hefur mótað um fagurt mannlíf og samband við náttúru. Hún er, ásamt endurlífgaðri verkalýðsbaráttu, vaxandi umhverfishreyfingu og fjölbreyttum grasrótarsamtökum, öflugt og óhemju mikilvægt viðnám við þeirri óheillaþróun popúlisma, valdníðslu, veldis stórkapítals og mistæks ríkisvalds sem drepið var á í upphafi. Hún byrjar fallega í anda þeirrar fjölbreytni sem er lykill að farsælli samfélagsþróun og sambúð við náttúruna: „Við sem byggjum Ísland viljum skapa réttlátt samfélag þar sem allir sitja við sama borð. Ólíkur uppruni okkar auðgar heildina og saman berum við ábyrgð á arfi kynslóðanna, landi og sögu, náttúru, tungu og menningu.“ Í 2. kafla um mannréttindi og náttúru er lögð áhersla á rækt við mannlega reisn og umgengni við þá náttúru sem við erum hluti af en höfum brugðist – „Öllum skal tryggður réttur til að lifa með reisn. Margbreytileiki mannlífsins skal virtur í hvívetna.” (8. gr.), „Náttúra Íslands er undirstaða lífs í landinu. Öllum ber að virða hana og vernda.” (33. gr.) Ljúka verður því verki sem hafið var með þjóðfundinum og koma í veg fyrir þá útvötnun sem nú er í gangi. Það er lífsspursmál að Alþingi virði úrslit lýðræðislegra kosninga. Fyrir því þarf að berjast og fólk getur stutt við þá baráttu með því að setja nafn sitt hér. Höfundur er bókmenntafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stjórnarskrá Mest lesið Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Það er verið að ljúga að okkur Hildur Þórðardóttir Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir Skoðun Aðgangur bannaður Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Gervigóðmennska fyrir almannafé Kári Allansson skrifar Skoðun Góður granni, gulli betri! Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Frelsi er alls konar Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Betra plan í ríkisfjármálum Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenskufræðingurinn Sigmundur Davíð Hákon Darri Egilsson skrifar Skoðun Dýrkeyptur aðgangur Stella Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þarf Alþingi að vera í óvissu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Stöndum með einyrkjum og sjálfstætt starfandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Ætla Íslendingar að standa vörð um orkuauðlindir sínar? Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og sjálfstæði Íslands Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilnæmt samfélag, betri lífskjör og jöfn tækifæri fyrir öll Unnur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Lifað með reisn - Frá starfslokum til æviloka Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Viðreisn, evran og Finnland Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Við þurfum þingmann eins og Ágúst Bjarna Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Heildræn sýn á sköpunina Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Nú eru undarlegir tímar og blikur á lofti. Umhverfisvá sem síðasta misserið hefur kristallast í COVID, ofurvald stórfyrirtækja sem einskis svífast og eiga fátt skylt við það sem einusinni var kallað kapítalismi, vaxandi völd popúlískra einræðisdólga sem níðast á minnihlutahópum og ýmissa lukkuriddara sem ala á sundrungu og jafnvel mannhatri sem klæða það stundum í sauðargærur hugmynda með fræðilegt yfirbragð. Um leið hefur lýðræðið staðnað í kapphlaupi lukkuriddaranna, hagsmunapotara og jafnvel velmeinandi hugsjónafólks sem á það til að leiðast afvega. Þegar beitt er valdi í þágu hagnaðar, sérhagsmuna og valdakerfa eru lagabókstafir túlkaðir jafnbókstaflega og hjá sótsvörtustu bókstafstrúarsöfnuðum enda auðvelt að kaupa til þess slynga lögfræðinga og tungulipra almannatengla. Lýðræði er annað og meira en atkvæðavægi á fjögurra ára fresti. Það ætti kannski fyrst og fremst að vera viðleitni til að nálgast almannavilja, verja fólk gegn misbeitingu valds og finna leiðir til samkomulags um hvernig ná megi þeim markmiðum. Lýðræði þarf að þróast og breytast með samfélaginu til almannaheilla með því að efla og virkja breiðari hópa samfélagsins. Ljósglætur eru víða. Drjúgur hluti verkalýðshreyfingarinnar er farinn að brýna klærnar með öflugri og oft ögrandi baráttu sem byggir á víðtækari þátttöku, ekki síst hópa sem varla hafa átt raddir fyrr svo alvöruþrungin ramakvein valdastéttanna og þjóna hennar kveða nú við. Greta Thunberg er eitt magnaðasta kraftaverk okkar tíma, litla mjóslegna stelpan sem berst gegn loftslagsvánni af þvílíku afli að hriktir í valdastoðum. Metoo hreyfingin og öflug bylgja gegn kynþáttamisrétti hafa sín áhrif. Sjálfsprottin almannasamtök af ýmsu tagi eru mikilvægari en nokkru sinni, til verndar náttúru og stuðnings við mannúð og mannréttindi. Og fyrir áratug var blásið til þjóðfundar, 6.nóvember árið 2010, þar sem stórt úrtak almennings, 950 manns, tók þátt og mótaði í sameiningu mikilvægustu gildi samfélagsins sem reyndust allt önnur en þau sem valdakerfin hafa haldið á lofti. Á þeim grunni var blásið til stjórnlagaþings þar sem kjörnir fulltrúar úr hópi almennings smíðuðu tillögu sem afhent var forseta Alþingis 27. júlí árið 2011 og landsmenn samþykktu í þjóðaratkvæðagreiðslu 20. október árið 2012 að skyldi verða grundvöllur nýrrar stjórnarskrár. Þessi leið vakti athygli víða um heim. Þá risu upp undirgefnir þjónar valdsins, vopnaðir lagabókstöfum og með hjálp bókstafstúlkunar á lögum frekar en umhyggju fyrir almannaheillum tókst að stöðva þessa fæðigu nýrrar og framsækinnar stjórnarskrár. Síðan hafa sömu valdakerfi flækst fyrir nýrri stjórnarskrá á Alþingi með aðstoð nytsamra sakleysingja og nú er verið að sulla saman einhverri útvötnun sem landsfeður mæra með jólalegum svip. Það gengur ekki. Útvötnunin ber keim af sérkennilegu sjálfsofmati sem virðist ríkja hjá mörgum stjórnmálamönnum og sprettur af skilyrtri vanahugsun, að allt sem fari í gegnum þeirra hendur og huga sé upphaf og endir alls, að allt þurfi að vega og meta á mælikvarða flokka og flokkafylgis, málamiðlana og valdatafls þar sem hagsmunagæslan leynist á bakvið. Landsmenn eiga samþykkt drög að stjórnarskrá sem verður að ljúka við. Hún mun ekki sjálfkrafa breyta samfélaginu en þó er oft bent á ýmsa óhæfu sem hún hefði getað komið í veg fyrir. En ný stjórnarskrá er lykilatriði í þróun lýðræðis þar sem æ fleiri fá rödd, þar sem lifna á blaði hugmyndir sem hversdagsfólk hefur mótað um fagurt mannlíf og samband við náttúru. Hún er, ásamt endurlífgaðri verkalýðsbaráttu, vaxandi umhverfishreyfingu og fjölbreyttum grasrótarsamtökum, öflugt og óhemju mikilvægt viðnám við þeirri óheillaþróun popúlisma, valdníðslu, veldis stórkapítals og mistæks ríkisvalds sem drepið var á í upphafi. Hún byrjar fallega í anda þeirrar fjölbreytni sem er lykill að farsælli samfélagsþróun og sambúð við náttúruna: „Við sem byggjum Ísland viljum skapa réttlátt samfélag þar sem allir sitja við sama borð. Ólíkur uppruni okkar auðgar heildina og saman berum við ábyrgð á arfi kynslóðanna, landi og sögu, náttúru, tungu og menningu.“ Í 2. kafla um mannréttindi og náttúru er lögð áhersla á rækt við mannlega reisn og umgengni við þá náttúru sem við erum hluti af en höfum brugðist – „Öllum skal tryggður réttur til að lifa með reisn. Margbreytileiki mannlífsins skal virtur í hvívetna.” (8. gr.), „Náttúra Íslands er undirstaða lífs í landinu. Öllum ber að virða hana og vernda.” (33. gr.) Ljúka verður því verki sem hafið var með þjóðfundinum og koma í veg fyrir þá útvötnun sem nú er í gangi. Það er lífsspursmál að Alþingi virði úrslit lýðræðislegra kosninga. Fyrir því þarf að berjast og fólk getur stutt við þá baráttu með því að setja nafn sitt hér. Höfundur er bókmenntafræðingur.
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Kennaraverkfall – sparka í dekkin eða setja meira bensín á bílinn? Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar
Skoðun Mölunarverksmiðja eða umhverfisvæn matvælaframleiðsla Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar
Skoðun Fleiri staðreyndir um jafnlaunavottun – íþyngjandi og kostnaðarsamt regluverk Gunnar Ármannsson skrifar
Hvers vegna hefur frammistöðu íslenskra nemenda í PISA farið hrakandi? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun