Sjónarsviptir að fyrrum stærsta útvarpssjónauka heims Kjartan Kjartansson skrifar 21. nóvember 2020 21:31 Gervihnattarmynd sýnir greinilega skemmdirnar á Arecibo-útvarpssjónaukanum 17. nóvember 2020. Söfnunardiskurinn brotnaði þegar burðarkapall brást í ágúst. Vísir/AP Uppgötvun tifstjarna sem leiddi til Nóbelsverðlauna og leit að lífi utan sólkerfisins eru á meðal þess sem Arecibo-útvarpssjónaukinn sögufrægi í Púertó Ríkó færði heiminum. Ritstjóri Stjörnufræðivefsins segir að sjónarsviptir verði að sjónaukanum sem nú verður tekinn úr notkun vegna umtalsverðra skemmda sem hann hefur orðið fyrir. Vísindasjóður Bandaríkjanna tilkynnti í gær að Arecibo-sjónaukinn á Karíbahafseyjunni Púertó Ríkó yrði tekinn úr notkun vegna þess að hann er við það að hrynja eftir að tveir burðarkaplar slitnuðu á undanförnum tveimur mánuðum. Sjónaukinn er 57 ára gamall og var þar til nýlega stærsti útvarpssjónaukinn á jörðinni, um 305 metra breiður. „Hann er sögufrægur og það verður sjónarsviptir að honum,“ segir Sævar Helgi Bragason, ritstjóri Stjörnufræðivefsins um Arecibo-útvarpssjónaukann. Stjarna í Hollywood-kvikmyndum Arecibo-sjónaukinn var líklega einn sá þekktasti í heiminum. Hann hefur meðal annars ratað í Hollywood-kvikmyndir eins og Bond-myndina „Goldeneye“ og „Contact“ sem byggði á vísindaskáldsögu Carls Sagan, stjörnufræðingsins dáða. Í síðarnefndu myndinni leikur Óskarsverðlaunahafinn Jodie Foster aðalsöguhetjuna sem er útvarpsstjörnufræðingur. Risavaxinn diskurinn, byggður í dæld innan um skógi vaxnar og fagurgrænar hlíðar, var þó meira en bara útlitið. Merkar vísindalegar uppgötvanir voru gerðar í Arecibo í gegnum árin en að minnsta kosti ein þeirra færði vísindamönnunum sem að henni stóð Nóbelsverðlaun í eðlisfræði. Arecibo-merkið svonefnda sem var sent út í geim árið 1974. Í því eru einfaldar myndir af sjónaukanum, manneskju og erfðaefni manna.SETI-stofnunin Þannig var Arecibo-útvarpssjónaukinn notaður til að finna tifstjörnu í fyrsta skipti. Tifstjörnur eru leifar sprengistjarna, gríðarlega massamikilla sólstjarna sem enda lífdaga sína með ógurlegum hvelli. „Þær snúast gríðarlega hratt og gefa frá sér púlsa sem er hægt að nema frá jörðinni. Þegar púlsarnir fundust á sínum tíma taldi fólk þá mögulega vera litla græna karla því þeir voru svo reglulegir,“ segir Sævar Helgi. Nóbelsverðlaunin voru veitt fyrir þá uppgötvun jafnvel þó að uppruna útvarpsbylgjupúlsins mætti ekki rekja til vitiborinna lífvera í öðru sólkerfi. Sendi mynd af sjálfum sér út í geiminn Leit að lífi var engu að síður á meðal stóru verkefna Arecibo-útvarpssjónaukans í gegnum árin. Hann var notaður til að skima fyrir útvarpsmerkjum sem gætu mögulega verið vísbendingar um vitsmunalíf í alheiminum. Sú leit hefur engan árangur borið til þessa. Ef til vill er þó ekki ástæða til að örvænta enn. Árið 1974 ákvað hópur vísindamanna með Carl Sagan fremstan í flokki að senda skilaboð út í geiminn. Einföld mynd af sjónaukanum, manneskju og erfðaefni manna var á meðal þess sem var að finna í skilaboðunum. Merkið var sent til kúluþyrpingarinnar Messier-13 sem er í um 25.000 ljósára fjarlægð frá jörðinni. „Þannig að skilaboðin koma ekki þangað fyrr en eftir 25.000 ár. Við gætum mögulega fengið svar eftir 50.000 ár ef einhver er þarna,“ segir Sævar Helgi. Sjónaukinn var einnig notaður til þess að leita að fjarreikistjörnum utan sólkerfisins okkar og jafnvel til að rannsaka nágrannareikistjörnur okkar í sólkerfinu. Ný kynslóð sjónauka tekur við keflinu Stjarnfræðirannsóknir á útvarpssviðinu eru ekki á flæðiskeri staddar þrátt fyrir brotthvarf Arecibo-sjónaukans. FAST-sjónaukinn í Kína hafði titilinn stærsti útvarpssjónauki í heimi af Arecibo þegar hann var tekinn í notkun árið 2016. Þeim titli hafði Arecibo haldið frá því að hann var tilbúinn árið 1963. Kínverski sjónaukinn er með fimm hundruð metra breiðan safndisk. Diskar ALMA-útvarpssjónaukans í Atacama-eyðimörkinni.Vísir/Getty Sævar Helgi bendir á að á undanförnum árum hafi fleiri útvarpssjónaukar bæst í flóruna, þar á meðal ALMA-útvarpssjónauki Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO) í Atacama-eyðimörkinni í Síle. Þá sé nú beðið eftir Ferkílómetrasjónaukanum sem verður dreifður yfir Ástralíu og Suður-Afríku. „Það eru sjónaukar sem geta gert sams konar rannsóknir þannig að það er ekki öll nótt úti þótt þessi hverfi af sjónarsviðinu,“ segir hann. Rekstur eldri sjónauka oft erfiður Það sem varð Arecibo endanlega að falli voru skemmdir sem hann varð fyrir í fellibyljum og jarðskjálftum sem hafa gengið yfir Púertó Ríkó undanfarin ár, þar á meðal í fellibylnum Maríu sem olli miklum hörmungum á eyjunni árið 2017. „Þetta var ekki auðveld ákvörðun. Við skiljum hversu mikla þýðingu Arecibo hefur fyrir samfélagið og Púertó Ríkó,“ sagði Sean Jones, aðstoðarforstöðumaður stærðfræði- og eðlisfræðivísinda hjá Vísindasjóði Bandaríkjanna. Sævar Helgi Bragason, ritstjóri Stjörnufræðivefsins.Vísir/Baldur Til stendur að varðveita önnur mælitæki og gestastofu á svæðinu. Þau áform gætu þó breyst ef sjónaukinn hrynur endanlega, að sögn vísindaritsins Science. Sævar Helgi segir að áður en umfang skemmdanna nú hafi orðið ljóst hafi aðstandendur sjónaukans haft efasemdir um framtíð hans vegna viðhaldskostnaðar. „Það er kannski bara klassískt með gamla sjónauka þegar nýir eru teknir í notkun sem eru jafnvel betri getur oft verið erfitt að fjármagna áframhaldandi rannsóknir með þeim,“ segir hann. Ralph Gaume, forstöðumaður stjarnvísinda hjá Vísindasjóðnum, segir að ákvörðunin um að taka Arecibo úr notkun hafi ekkert með vísindaleg gæði sjónaukans að gera. „Þetta snýst allt um öryggi,“ segir hann. Á næstu vikum munu verkfræðinar taka sjónaukann út og ákvarða hvernig best er að taka hann í sundur. Til greina kemur að láta mælitæki sem hanga um 137 metrum yfir söfnunardisknum, í um tvöfaldri hæð Hallgrímskirkjuturns, falla viljandi niður á diskinn. Vísindi Tækni Geimurinn Tengdar fréttir Sögufrægur útvarpssjónauki sagður að hruni kominn Arecibo-útvarpssjónaukinn sögufræði er mögulega að hruni kominn. Einn af vírunum sem heldur sjónaukanum upp losnaði í sumar. Þegar hefja átti viðgerð á honum gaf annar og mikilvægari vír sig. 18. nóvember 2020 23:00 Mest lesið Sagður hafa nauðgað fatlaðri konu og látið son hennar horfa á Innlent Albert ákærður fyrir kynferðisbrot Innlent „Enn fólk að birtast sem hafði ekki hugmynd um þetta“ Innlent Fimm grímuklæddir brutu upp útidyrahurð Innlent Tveir góðkunningjar flúðu lögregluna á hlaupahjóli Innlent Blóð á veggjum og gólfi og maður fluttur með sjúkrabíl Innlent Guðmundur Elís í þriggja ára fangelsi fyrir nauðgun Innlent Enn slasast tugir í ókyrrð Erlent Lenti með höfuðið á malbikinu þegar maður tók fram úr bílalest Innlent Fatasöfnunargámar Rauða krossins fjarlægðir á næstu dögum Innlent Fleiri fréttir Sá fyrsti sem kallar eftir því að Biden stígi til hliðar Friðhelgin stórauki vald forsetans Ákvörðun um refsingu Trump frestað 87 talin af vegna troðnings Einn látinn og þúsundir án vatns og rafmagns Enn slasast tugir í ókyrrð Orbán hyggst óvænt heimsækja Úkraínu Í höndum Macron að koma í veg fyrir stórsigur Le Pen Hæstiréttur segir Trump njóta friðhelgi að hluta Einn helsti rithöfundur Albaníu er allur Strangrúaðir mótmæltu herskyldu Varað við fellibylnum Beryl sem er á leið yfir Karíbahafið Kínversk geimflaug hrapaði til jarðar Flestir á því að Biden valdi ekki starfinu Sögulegur dagur fyrir frönsku þjóðina að baki „Ástæða til að hafa áhyggjur“ Franska þjóðfylkingin leiðir samkvæmt útgönguspám Vöknuðu á floti og stigu út með drulluna upp að hnjám „Fólk er einfaldlega hrætt“ Leitin að Slater blásin af Frakkar ganga að kjörborðinu Útlitið svart hjá Macron fyrir kosningar á morgun Bandarískum kjósendum líst illa á stöðuna í forsetaslagnum Ungur maður tekinn af lífi fyrir að hlusta á K-pop í Norður-Kóreu Efna til allsherjarleitar að Slater Mossack og Fonseca heitinn sýknaðir Segir Biden „algjörlega vanhæfan“ „Ég veit að ég er ekki ungur maður“ „Fíaskó næturinnar“ gæti kallað á nýjan frambjóðanda Ævilangt fangelsi fyrir morðið og nauðganirnar Sjá meira
Uppgötvun tifstjarna sem leiddi til Nóbelsverðlauna og leit að lífi utan sólkerfisins eru á meðal þess sem Arecibo-útvarpssjónaukinn sögufrægi í Púertó Ríkó færði heiminum. Ritstjóri Stjörnufræðivefsins segir að sjónarsviptir verði að sjónaukanum sem nú verður tekinn úr notkun vegna umtalsverðra skemmda sem hann hefur orðið fyrir. Vísindasjóður Bandaríkjanna tilkynnti í gær að Arecibo-sjónaukinn á Karíbahafseyjunni Púertó Ríkó yrði tekinn úr notkun vegna þess að hann er við það að hrynja eftir að tveir burðarkaplar slitnuðu á undanförnum tveimur mánuðum. Sjónaukinn er 57 ára gamall og var þar til nýlega stærsti útvarpssjónaukinn á jörðinni, um 305 metra breiður. „Hann er sögufrægur og það verður sjónarsviptir að honum,“ segir Sævar Helgi Bragason, ritstjóri Stjörnufræðivefsins um Arecibo-útvarpssjónaukann. Stjarna í Hollywood-kvikmyndum Arecibo-sjónaukinn var líklega einn sá þekktasti í heiminum. Hann hefur meðal annars ratað í Hollywood-kvikmyndir eins og Bond-myndina „Goldeneye“ og „Contact“ sem byggði á vísindaskáldsögu Carls Sagan, stjörnufræðingsins dáða. Í síðarnefndu myndinni leikur Óskarsverðlaunahafinn Jodie Foster aðalsöguhetjuna sem er útvarpsstjörnufræðingur. Risavaxinn diskurinn, byggður í dæld innan um skógi vaxnar og fagurgrænar hlíðar, var þó meira en bara útlitið. Merkar vísindalegar uppgötvanir voru gerðar í Arecibo í gegnum árin en að minnsta kosti ein þeirra færði vísindamönnunum sem að henni stóð Nóbelsverðlaun í eðlisfræði. Arecibo-merkið svonefnda sem var sent út í geim árið 1974. Í því eru einfaldar myndir af sjónaukanum, manneskju og erfðaefni manna.SETI-stofnunin Þannig var Arecibo-útvarpssjónaukinn notaður til að finna tifstjörnu í fyrsta skipti. Tifstjörnur eru leifar sprengistjarna, gríðarlega massamikilla sólstjarna sem enda lífdaga sína með ógurlegum hvelli. „Þær snúast gríðarlega hratt og gefa frá sér púlsa sem er hægt að nema frá jörðinni. Þegar púlsarnir fundust á sínum tíma taldi fólk þá mögulega vera litla græna karla því þeir voru svo reglulegir,“ segir Sævar Helgi. Nóbelsverðlaunin voru veitt fyrir þá uppgötvun jafnvel þó að uppruna útvarpsbylgjupúlsins mætti ekki rekja til vitiborinna lífvera í öðru sólkerfi. Sendi mynd af sjálfum sér út í geiminn Leit að lífi var engu að síður á meðal stóru verkefna Arecibo-útvarpssjónaukans í gegnum árin. Hann var notaður til að skima fyrir útvarpsmerkjum sem gætu mögulega verið vísbendingar um vitsmunalíf í alheiminum. Sú leit hefur engan árangur borið til þessa. Ef til vill er þó ekki ástæða til að örvænta enn. Árið 1974 ákvað hópur vísindamanna með Carl Sagan fremstan í flokki að senda skilaboð út í geiminn. Einföld mynd af sjónaukanum, manneskju og erfðaefni manna var á meðal þess sem var að finna í skilaboðunum. Merkið var sent til kúluþyrpingarinnar Messier-13 sem er í um 25.000 ljósára fjarlægð frá jörðinni. „Þannig að skilaboðin koma ekki þangað fyrr en eftir 25.000 ár. Við gætum mögulega fengið svar eftir 50.000 ár ef einhver er þarna,“ segir Sævar Helgi. Sjónaukinn var einnig notaður til þess að leita að fjarreikistjörnum utan sólkerfisins okkar og jafnvel til að rannsaka nágrannareikistjörnur okkar í sólkerfinu. Ný kynslóð sjónauka tekur við keflinu Stjarnfræðirannsóknir á útvarpssviðinu eru ekki á flæðiskeri staddar þrátt fyrir brotthvarf Arecibo-sjónaukans. FAST-sjónaukinn í Kína hafði titilinn stærsti útvarpssjónauki í heimi af Arecibo þegar hann var tekinn í notkun árið 2016. Þeim titli hafði Arecibo haldið frá því að hann var tilbúinn árið 1963. Kínverski sjónaukinn er með fimm hundruð metra breiðan safndisk. Diskar ALMA-útvarpssjónaukans í Atacama-eyðimörkinni.Vísir/Getty Sævar Helgi bendir á að á undanförnum árum hafi fleiri útvarpssjónaukar bæst í flóruna, þar á meðal ALMA-útvarpssjónauki Evrópsku stjörnustöðvarinnar á suðurhveli (ESO) í Atacama-eyðimörkinni í Síle. Þá sé nú beðið eftir Ferkílómetrasjónaukanum sem verður dreifður yfir Ástralíu og Suður-Afríku. „Það eru sjónaukar sem geta gert sams konar rannsóknir þannig að það er ekki öll nótt úti þótt þessi hverfi af sjónarsviðinu,“ segir hann. Rekstur eldri sjónauka oft erfiður Það sem varð Arecibo endanlega að falli voru skemmdir sem hann varð fyrir í fellibyljum og jarðskjálftum sem hafa gengið yfir Púertó Ríkó undanfarin ár, þar á meðal í fellibylnum Maríu sem olli miklum hörmungum á eyjunni árið 2017. „Þetta var ekki auðveld ákvörðun. Við skiljum hversu mikla þýðingu Arecibo hefur fyrir samfélagið og Púertó Ríkó,“ sagði Sean Jones, aðstoðarforstöðumaður stærðfræði- og eðlisfræðivísinda hjá Vísindasjóði Bandaríkjanna. Sævar Helgi Bragason, ritstjóri Stjörnufræðivefsins.Vísir/Baldur Til stendur að varðveita önnur mælitæki og gestastofu á svæðinu. Þau áform gætu þó breyst ef sjónaukinn hrynur endanlega, að sögn vísindaritsins Science. Sævar Helgi segir að áður en umfang skemmdanna nú hafi orðið ljóst hafi aðstandendur sjónaukans haft efasemdir um framtíð hans vegna viðhaldskostnaðar. „Það er kannski bara klassískt með gamla sjónauka þegar nýir eru teknir í notkun sem eru jafnvel betri getur oft verið erfitt að fjármagna áframhaldandi rannsóknir með þeim,“ segir hann. Ralph Gaume, forstöðumaður stjarnvísinda hjá Vísindasjóðnum, segir að ákvörðunin um að taka Arecibo úr notkun hafi ekkert með vísindaleg gæði sjónaukans að gera. „Þetta snýst allt um öryggi,“ segir hann. Á næstu vikum munu verkfræðinar taka sjónaukann út og ákvarða hvernig best er að taka hann í sundur. Til greina kemur að láta mælitæki sem hanga um 137 metrum yfir söfnunardisknum, í um tvöfaldri hæð Hallgrímskirkjuturns, falla viljandi niður á diskinn.
Vísindi Tækni Geimurinn Tengdar fréttir Sögufrægur útvarpssjónauki sagður að hruni kominn Arecibo-útvarpssjónaukinn sögufræði er mögulega að hruni kominn. Einn af vírunum sem heldur sjónaukanum upp losnaði í sumar. Þegar hefja átti viðgerð á honum gaf annar og mikilvægari vír sig. 18. nóvember 2020 23:00 Mest lesið Sagður hafa nauðgað fatlaðri konu og látið son hennar horfa á Innlent Albert ákærður fyrir kynferðisbrot Innlent „Enn fólk að birtast sem hafði ekki hugmynd um þetta“ Innlent Fimm grímuklæddir brutu upp útidyrahurð Innlent Tveir góðkunningjar flúðu lögregluna á hlaupahjóli Innlent Blóð á veggjum og gólfi og maður fluttur með sjúkrabíl Innlent Guðmundur Elís í þriggja ára fangelsi fyrir nauðgun Innlent Enn slasast tugir í ókyrrð Erlent Lenti með höfuðið á malbikinu þegar maður tók fram úr bílalest Innlent Fatasöfnunargámar Rauða krossins fjarlægðir á næstu dögum Innlent Fleiri fréttir Sá fyrsti sem kallar eftir því að Biden stígi til hliðar Friðhelgin stórauki vald forsetans Ákvörðun um refsingu Trump frestað 87 talin af vegna troðnings Einn látinn og þúsundir án vatns og rafmagns Enn slasast tugir í ókyrrð Orbán hyggst óvænt heimsækja Úkraínu Í höndum Macron að koma í veg fyrir stórsigur Le Pen Hæstiréttur segir Trump njóta friðhelgi að hluta Einn helsti rithöfundur Albaníu er allur Strangrúaðir mótmæltu herskyldu Varað við fellibylnum Beryl sem er á leið yfir Karíbahafið Kínversk geimflaug hrapaði til jarðar Flestir á því að Biden valdi ekki starfinu Sögulegur dagur fyrir frönsku þjóðina að baki „Ástæða til að hafa áhyggjur“ Franska þjóðfylkingin leiðir samkvæmt útgönguspám Vöknuðu á floti og stigu út með drulluna upp að hnjám „Fólk er einfaldlega hrætt“ Leitin að Slater blásin af Frakkar ganga að kjörborðinu Útlitið svart hjá Macron fyrir kosningar á morgun Bandarískum kjósendum líst illa á stöðuna í forsetaslagnum Ungur maður tekinn af lífi fyrir að hlusta á K-pop í Norður-Kóreu Efna til allsherjarleitar að Slater Mossack og Fonseca heitinn sýknaðir Segir Biden „algjörlega vanhæfan“ „Ég veit að ég er ekki ungur maður“ „Fíaskó næturinnar“ gæti kallað á nýjan frambjóðanda Ævilangt fangelsi fyrir morðið og nauðganirnar Sjá meira
Sögufrægur útvarpssjónauki sagður að hruni kominn Arecibo-útvarpssjónaukinn sögufræði er mögulega að hruni kominn. Einn af vírunum sem heldur sjónaukanum upp losnaði í sumar. Þegar hefja átti viðgerð á honum gaf annar og mikilvægari vír sig. 18. nóvember 2020 23:00