Hvað á barnið að heita? Ólafur Ísleifsson skrifar 24. janúar 2021 11:00 Fyrir Alþingi liggja tvö frumvörp sem lúta að íslenskri tungu. Forsætisráðherra gerir að tillögu sinni í frumvarpi um breytingar á stjórnarskrá að íslenska skuli vera ríkismál Íslands og skuli ríkisvaldið styðja hana og vernda. Sama eigi við um íslenskt táknmál. Vel gert. Hitt frumvarpið er runnið frá dómsmálaráðherra og er um breytingu á mannanafnalögum. Miðað við umsagnir kunnáttufólks um síðartalda frumvarpið verður ekki séð að þessi frumvörp rími saman. Sýnist hér uppi stefnuóreiða í boði ríkisstjórnarinnar. Fræðimenn ekki hafðir með í ráðum Hæst ber umsagnir Guðrúnar Kvaran, Hrafns Sveinbjarnarsonar og Ármanns Jakobssonar. Guðrún er höfundur ritsins Nöfn Íslendinga og hefur fjallað ítarlega um mannanöfn á fræðaferli sínum. Undrun vekur að ekki hafi við smíð frumvarpsins verið leitað til þeirra sem gerst þekkja. Atlaga að íslensku mál- og beygingarkerfi Guðrún vísar í umsögn sinni í 4. grein frumvarpsins þar sem tekið er fram að eiginnafn skuli vera í nefnifalli. Það segir hún mikinn kost því að þá detti engum í hug að skrá nafn sitt í þolfalli eða þágufalli, hvað þá í eignarfalli og bannað er að hafa það með greini. Hún bendir á að í 4. gr. stendur ekkert um að erlend eiginnöfn verði heimiluð en vitnar til greinargerðar þar sem stendur: ,,Rýmkun reglnanna felur einnig í sér að erlend eiginnöfn verða heimiluð og ekki er gert ráð fyrir að þau þurfi að laga að íslensku beygingakerfi.“ Ályktun Guðrúnar er þessi: „Þetta er ein af verstu greinum frumvarpsins, ekki endilega erlendu nöfnin sem slík heldur að ekki þurfi að laga þau að íslensku beygingakerfi.“ Hún bætir við að beygingakerfið eigi þegar undir högg að sækja þrátt fyrir að öðru sé haldið fram. Guðrún Kvaran rifjar upp að mennta- og menningarmálaráðherra hafi boðað átak til eflingar íslenskri tungu. Hún segir því beri að fagna ef af verður og bætir við: „[E]n ekki löngu síðar er lagt fram frumvarp sem vinnur beinlínis gegn íslensku mál- og beygingarkerfi, stjórnarfrumvarp. Ótrúlegt.“ Skylda þjóðar til að gæta menningar sinnar Hrafn Sveinbjarnarson bendir á í ítarlegri umsögn að fámenn þjóð eins og Íslendingar hafi þá skyldu að gæta menningar sinnar og sérstöðu hennar. Hann segir: „Mannanafnalög eru í gildi í siðmenntuðum nútímalegum þjóðríkjum, snúast bæði um verndun menningararfs og mannréttindi til að tryggja einstaklingum sómasamlegt nafn í samræmi við uppruna sinn og þjóðmenningu. Gildandi mannanafnalög nr. 45/1996 hafa á sér ágalla sem þarf að lagfæra, um það er eining meðal þeirra sem þau hafa skoðað af nokkurri skynsemi. En að fella að mestu niður ákvæði um íslensk mannanöfn og þar með mannanafnaskrá og mannanafnanefnd eru öfgakennd viðbrögð við þeim ágöllum og munu leiða til tjóns á íslenskri mannanafnahefð.“ Löggjöf skiptir máli Hrafn Sveinbjarnarson segir að sjónarmið að lög skipti ekki máli hvað þróun nafnahefðar snertir standist ekki skoðun. Hann segir: „Kenninafnahefðinni norrænu sem enn lifir á Íslandi var kollsteypt með ítrekaðri löggjöf í Danmörku, Noregi og Svíþjóð um skyldu til að taka upp ættarnöfn, löggjöf skiptir miklu máli þegar kemur að nöfnum. Lagalegt sjálfstæði Íslands leiði til þess að nú er kenninafnahefðin einkum talin íslensk, það er því mikilvægt að takmarka ættarnöfn með löggjöf. Aðrir þættir íslenskrar nafnahefðar eru einnig mikils virði.“ Ármann Jakobsson segir að „afar slæm lausn á vandanum (sé hann fyrir hendi) væri að ættarnöfn verði hér allsráðandi því að það er einmitt sérstaða íslenskrar tungu að ættarnöfn eru ekki almenn.“ Nöfnin eru hluti af tungunni Í umsögnum þeirra þriggja fræðimanna sem hér er vitnað til eru borin fram sterk menningarleg rök. Þannig segir Hrafn Sveinbjarnarson: „Nöfn Íslendinga eru hluti af íslenskri tungu og aðeins að hluta til persónulegt málefni nafnhafa og hans nánustu. Nöfn, hefðir og siðir í kringum þau, eru samfélagslegt mál. Á þeim grundvelli er eðlilegt af þjóðríki með eigin menningu að setja lög um hvað heimilt er í nafngjöfum og um sumt hægt að horfa til annarra evrópskra þjóðríkja til fyrirmyndar." Hvatning sérfræðinga um afdrif frumvarpsins Guðrún Kvaran: „Ég hef skrifað um kenningu til föður eða móður áður í umsögn og ætla ekki að gera það einu sinni enn. Það er að bera í bakkafullan lækinn. Ég skora samt á Alþingi að gera allt sem í þess valdi stendur til þess að standa vörð um þennan menningararf Íslendinga.“ Hrafn Sveinbjarnarson: „Íslensk mannanöfn eru mikilvæg arfleifð sem er vert að skila sem best til komandi kynslóða. Það er ekki einkamál heldur samfélagslegt mál. Fámenn þjóð með eigið tungumál hefur ekki efni á að glopra þessum menningararfi og sérkennum niður. Sá skaði verður ekki bættur. Opinber skráning mannanafna er því ekki aðeins tæknilegt skráningaratriði til þess að gera hinu opinbera kleift að halda þjóðskrá og aðrar skrár yfir borgarana. Reynt er að dylja tæknilegan anda þessa frumvarps með fagurgala um frelsi og mannréttindi.“ Lokaorðin í umsögn Hrafns eru þessi: „Hvatt er til þess að þessu frumvarpi verði hafnað, því er ekki við bjargandi.“ Ármann Jakobsson: „Þegar horft er á málið út frá hagsmunum íslenskrar tungu og þeirra sem aldir eru upp með hana sem móðurmál er langbest að áfram séu ákvæði í mannafnalögum um að nöfn fylgi íslenskri málhefð.“ Fylgja ber ráðum bestu manna Gegn eindregnum ráðum færustu sérfræðinga verður ekki gengið þegar svo stórt mál er uppi sem hér um ræðir. Útilokað er annað en að íslenskufræðingurinn á stóli forsætisráðherra afstýri því menningarlega slysi sem hlytist af því að frumvarp dómsmálaráðherra yrði samþykkt. Íslendingum hefur verið trúað fyrir íslenskri tungu. Enginn gætir hennar nema við sjálf. Höfundur er alþingismaður Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Ísleifsson Mannanöfn Skoðun: Kosningar 2021 Íslenska á tækniöld Mest lesið Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Halldór 29.06.2024 Halldór Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson Skoðun Skoðun Skoðun Bestun Seðlabankastjóra Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason skrifar Skoðun Í gíslingu Ríkislögmanns, samtryggingar og spillingar Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Þegar andi Mussolini svífur yfir vötnunum og titlar verða langir Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Af málathöfnum Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Fölsk vernd fæðingarorlofslaga fyrir verðandi feður? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Græn svæði Rúna Sif Stefánsdóttir skrifar Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Stór skref í átt að réttlæti Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ógreindir víkingar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisátak Reykjavíkur á fullu skriði Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson skrifar Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir skrifar Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun 100 ára afmæli lýðveldisins Íslands Margrét Tryggvadóttir skrifar Skoðun Skerðingargildra eldra fólks Viðar Eggertsson skrifar Sjá meira
Fyrir Alþingi liggja tvö frumvörp sem lúta að íslenskri tungu. Forsætisráðherra gerir að tillögu sinni í frumvarpi um breytingar á stjórnarskrá að íslenska skuli vera ríkismál Íslands og skuli ríkisvaldið styðja hana og vernda. Sama eigi við um íslenskt táknmál. Vel gert. Hitt frumvarpið er runnið frá dómsmálaráðherra og er um breytingu á mannanafnalögum. Miðað við umsagnir kunnáttufólks um síðartalda frumvarpið verður ekki séð að þessi frumvörp rími saman. Sýnist hér uppi stefnuóreiða í boði ríkisstjórnarinnar. Fræðimenn ekki hafðir með í ráðum Hæst ber umsagnir Guðrúnar Kvaran, Hrafns Sveinbjarnarsonar og Ármanns Jakobssonar. Guðrún er höfundur ritsins Nöfn Íslendinga og hefur fjallað ítarlega um mannanöfn á fræðaferli sínum. Undrun vekur að ekki hafi við smíð frumvarpsins verið leitað til þeirra sem gerst þekkja. Atlaga að íslensku mál- og beygingarkerfi Guðrún vísar í umsögn sinni í 4. grein frumvarpsins þar sem tekið er fram að eiginnafn skuli vera í nefnifalli. Það segir hún mikinn kost því að þá detti engum í hug að skrá nafn sitt í þolfalli eða þágufalli, hvað þá í eignarfalli og bannað er að hafa það með greini. Hún bendir á að í 4. gr. stendur ekkert um að erlend eiginnöfn verði heimiluð en vitnar til greinargerðar þar sem stendur: ,,Rýmkun reglnanna felur einnig í sér að erlend eiginnöfn verða heimiluð og ekki er gert ráð fyrir að þau þurfi að laga að íslensku beygingakerfi.“ Ályktun Guðrúnar er þessi: „Þetta er ein af verstu greinum frumvarpsins, ekki endilega erlendu nöfnin sem slík heldur að ekki þurfi að laga þau að íslensku beygingakerfi.“ Hún bætir við að beygingakerfið eigi þegar undir högg að sækja þrátt fyrir að öðru sé haldið fram. Guðrún Kvaran rifjar upp að mennta- og menningarmálaráðherra hafi boðað átak til eflingar íslenskri tungu. Hún segir því beri að fagna ef af verður og bætir við: „[E]n ekki löngu síðar er lagt fram frumvarp sem vinnur beinlínis gegn íslensku mál- og beygingarkerfi, stjórnarfrumvarp. Ótrúlegt.“ Skylda þjóðar til að gæta menningar sinnar Hrafn Sveinbjarnarson bendir á í ítarlegri umsögn að fámenn þjóð eins og Íslendingar hafi þá skyldu að gæta menningar sinnar og sérstöðu hennar. Hann segir: „Mannanafnalög eru í gildi í siðmenntuðum nútímalegum þjóðríkjum, snúast bæði um verndun menningararfs og mannréttindi til að tryggja einstaklingum sómasamlegt nafn í samræmi við uppruna sinn og þjóðmenningu. Gildandi mannanafnalög nr. 45/1996 hafa á sér ágalla sem þarf að lagfæra, um það er eining meðal þeirra sem þau hafa skoðað af nokkurri skynsemi. En að fella að mestu niður ákvæði um íslensk mannanöfn og þar með mannanafnaskrá og mannanafnanefnd eru öfgakennd viðbrögð við þeim ágöllum og munu leiða til tjóns á íslenskri mannanafnahefð.“ Löggjöf skiptir máli Hrafn Sveinbjarnarson segir að sjónarmið að lög skipti ekki máli hvað þróun nafnahefðar snertir standist ekki skoðun. Hann segir: „Kenninafnahefðinni norrænu sem enn lifir á Íslandi var kollsteypt með ítrekaðri löggjöf í Danmörku, Noregi og Svíþjóð um skyldu til að taka upp ættarnöfn, löggjöf skiptir miklu máli þegar kemur að nöfnum. Lagalegt sjálfstæði Íslands leiði til þess að nú er kenninafnahefðin einkum talin íslensk, það er því mikilvægt að takmarka ættarnöfn með löggjöf. Aðrir þættir íslenskrar nafnahefðar eru einnig mikils virði.“ Ármann Jakobsson segir að „afar slæm lausn á vandanum (sé hann fyrir hendi) væri að ættarnöfn verði hér allsráðandi því að það er einmitt sérstaða íslenskrar tungu að ættarnöfn eru ekki almenn.“ Nöfnin eru hluti af tungunni Í umsögnum þeirra þriggja fræðimanna sem hér er vitnað til eru borin fram sterk menningarleg rök. Þannig segir Hrafn Sveinbjarnarson: „Nöfn Íslendinga eru hluti af íslenskri tungu og aðeins að hluta til persónulegt málefni nafnhafa og hans nánustu. Nöfn, hefðir og siðir í kringum þau, eru samfélagslegt mál. Á þeim grundvelli er eðlilegt af þjóðríki með eigin menningu að setja lög um hvað heimilt er í nafngjöfum og um sumt hægt að horfa til annarra evrópskra þjóðríkja til fyrirmyndar." Hvatning sérfræðinga um afdrif frumvarpsins Guðrún Kvaran: „Ég hef skrifað um kenningu til föður eða móður áður í umsögn og ætla ekki að gera það einu sinni enn. Það er að bera í bakkafullan lækinn. Ég skora samt á Alþingi að gera allt sem í þess valdi stendur til þess að standa vörð um þennan menningararf Íslendinga.“ Hrafn Sveinbjarnarson: „Íslensk mannanöfn eru mikilvæg arfleifð sem er vert að skila sem best til komandi kynslóða. Það er ekki einkamál heldur samfélagslegt mál. Fámenn þjóð með eigið tungumál hefur ekki efni á að glopra þessum menningararfi og sérkennum niður. Sá skaði verður ekki bættur. Opinber skráning mannanafna er því ekki aðeins tæknilegt skráningaratriði til þess að gera hinu opinbera kleift að halda þjóðskrá og aðrar skrár yfir borgarana. Reynt er að dylja tæknilegan anda þessa frumvarps með fagurgala um frelsi og mannréttindi.“ Lokaorðin í umsögn Hrafns eru þessi: „Hvatt er til þess að þessu frumvarpi verði hafnað, því er ekki við bjargandi.“ Ármann Jakobsson: „Þegar horft er á málið út frá hagsmunum íslenskrar tungu og þeirra sem aldir eru upp með hana sem móðurmál er langbest að áfram séu ákvæði í mannafnalögum um að nöfn fylgi íslenskri málhefð.“ Fylgja ber ráðum bestu manna Gegn eindregnum ráðum færustu sérfræðinga verður ekki gengið þegar svo stórt mál er uppi sem hér um ræðir. Útilokað er annað en að íslenskufræðingurinn á stóli forsætisráðherra afstýri því menningarlega slysi sem hlytist af því að frumvarp dómsmálaráðherra yrði samþykkt. Íslendingum hefur verið trúað fyrir íslenskri tungu. Enginn gætir hennar nema við sjálf. Höfundur er alþingismaður Miðflokksins.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun