„Ef þið farið að rífast, þá sel ég“

„Í marga mánuði eftir að hann dó fann ég minnismiða sem hann hafði hripað á og sögðu oft til um hvað þyrfti að gera. Reyndar skrifaði hann niður ýmiss heilræði líka og sum hver nokkuð skondin,“ segir Valdimar bróðir Guðrúnar og framkvæmdastjóri. Og Valdimar bætir hlæjandi við: 

„Til dæmis heilræði um að ráða alltaf skrýtið fólk í vinnu, því venjulegt fólk fær bara venjulegar hugmyndir!“

Í helgarviðtali Atvinnulífsins heyrum við söguna á bakvið fjölskyldufyrirtækið Kjörís í Hveragerði.

Ostagerð og djarfir bændur

Hafsteinn Kristinsson fæddist árið 1933 og ólst upp sem einn af frumbyggjum Selfoss. Hafsteinn nam mjólkurtæknifræði í Danmörku og Noregi og eftir það nám taldist hann einn menntaðasti maður landsins í mjólkuriðnaði. Um tíma starfaði hann hjá Búnaðarsambandi Íslands og Osta- og smjörsölunni.

„En hann var með sterkt frumkvöðlaeðli og leiddist skrifstofuvinnan. Honum fannst þó gaman að fara á milli staða og tankavæða fjósin “ segir Valdimar.

Því í þá daga var enn til að bændur kældu mjólkina í bæjarlæknum.

Árið 1966 ákváðu Hafsteinn og eiginkona hans, Laufey S. Valdimarsdóttir, að flytja frá Reykjavík og stofna Ostagerð í Hveragerði. Í hluthafahópi voru einnig eldri bræður Hafsteins, þeir Sigfús sem var byggingarverktaki á Selfossi og Guðmundur sem starfaði hjá Landsbankanum.

Systkinin segja þó að þeir níu bændur í Ölfusi sem samþykktu að afhenda Hafsteini mjólk, hafi verið þeir sem sýndu mestu djörfungina.

Því á þessum tíma var mjólk niðurgreidd til bænda og henni skilað á einn stað: Til Mjólkursamsölunnar.

Þótt Hafsteinn sæi tækifæri í því að nýta jarðhitann og gufuna í Hveragerði og hráefni úr héraði, þótti mörgum reksturinn óráð enda áhætta að fara í samkeppni við Mjólkursamsöluna. 

Enda fór svo að innan tveggja ára fékk Hafsteinn bréf.

Þar var honum tilkynnt að niðurgreiðslum á mjólk til ostagerðar yrðu afnumdar,“ 

segir Valdimar.

Með þessu var stoðunum kippt undan rekstri Ostagerðarinnar.

„Gráleit er gróðrarloppan…“

Systkinin segjast vita til þess að brostnir draumar um ostagerðina hafi verið foreldrum þeirra afar þungbært. 

Það sem forðaði þeim þó frá gjaldþroti var að Mjólkurbú Flóarmanna keypti vélar og tæki.

En þó gegn einu skilyrði:

Hafsteinn mátti aldrei fara í starfsemi aftur sem mögulega gæti stuðlað að samkeppni í mjólkuriðnaði.

Lögfróðir menn sögðu Hafsteini þó að skilyrði sem þetta stæðist engin lög. Hins vegar vissi Hafsteinn að litlar líkur væru á að hann fengi starf í samræmi við sína menntun innan mjólkurgeirans. 

Um tíma íhugaði hann alvarlega að flytjast til Danmerkur.

Sá sem kom með hugmyndina að stofnun Kjörís, var Gylfi Hinriksson véltæknifræðingur. Hann hafði komið að rekstri Dairy Queen ísbúðanna og þekkti þann rekstur.

Og hann vissi að Hafsteinn kynni að búa til ís.

Gylfi og Hafsteinn stofnuðu Kjörís í mars 1969. Í hluthafahópi voru einnig Bragi bróðir Gylfa og Sigfús og Guðmundur bræður Hafsteins.

„Gráleit er gróðraloppan sem teygir sig inn í bjargræðisatvinnuveg þjóðarinnar,“ var meðal þess sem skrifað var í blöðin í kjölfar þess að Kjörís var stofnað.

Töldu sumir að Kjörís væri ógn við Mjólkursamsöluna og skipti þá engu að Kjörís væri í raun stór viðskiptavinur því í ísgerðina þurfti að kaupa smjör, undanrennuduft, mjólk og fleira.

Innan árs frá stofnun, barst fyrirtækinu bréf.

Í þetta sinn var tilkynnt að niðurgreiðslur á smjöri til ísgerðar yrðu felldar niður,“ 

segir Valdimar.

Frelsið í frostpinnanum

Í þetta sinn brást Kjörís við með því að flytja inn jurtafeiti til að nota við ísgerðina, í staðinn fyrir smjör frá Mjólkursamsölunni. Sem Kjörís gerir reyndar enn.

Það voru þó frostpinnarnir sem komu fyrirtækinu almennilega á koppinn.

Pabbi var staddur erlendis þegar hann sá krakka vera að borða frostpinna. Og hann hugsaði strax með sér að í frostpinnum væru hráefnin bara vatn, sykur, litar- og bragðefni sem þýddi fullkomið frelsi í framleiðslu frá Mjólkursamsölunni,“ 

segir Guðrún.

„Pabbi hafði gaman að tónlist þannig að fyrstu nöfnin voru Popp-pinninn, Diskópinninn, Súperstar og fleiri nöfn í þessum dúr,“ segir Valdimar og hlær.

Á þessum tíma var staða kaupfélaganna einnig mjög sterk, sérstaklega á landsbyggðinni. Hagaðilar í stjórn kaupfélaga voru víða þeir sömu og töldust hagaðilar Mjólkursamsölunnar.

Pabbi lifði það reyndar ekki að sjá Kjörís komast inn í öll kaupfélögin því sá áfangi náðist ekki fyrr en laust fyrir aldamót. En frjálsu verslanirnar eins og Silli og Valdi, Hagkaup og fleiri tóku Kjörís strax inn því þar var hugsunin fyrst og fremst sú að vera með vörur sem neytendur vildu kaupa,“ 

segir Valdimar.

Árið 1985 var ákveðið að byggja stóra dreifingarmiðstöð við Tunguháls í Reykjavík. Það verkefni varð fyrirtækinu nánast ofviða. 

Í kjölfarið urðu nokkrar breytingar. Öll starfsemin var flutt til Hveragerðis og Kjörís varð að fullu í eigu Hafsteins og bræðra hans.

Önnur kynslóðin

Fyrsta barn Hafsteins og Laufeyjar var drengur sem fæddist andvana. Árið 1964 fæddist Aldís, Valdimar árið 1966, Guðrún árið 1970 og Sigurbjörg árið 1975.

Systkinin segjast ekki þekkja neitt annað en að allir þyrftu að hjálpast að og því muna þau ekki annað en að hafa verið sett í vinnu og verkefni frá um fimm til sex ára gömul.

Um helgar fór maður með ísblöndur í Eden því það var svo stór staður hér í Hveragerði. 

Á laugardagsmorgnum þurftum við að reka rollurnar út fyrir bæjargirðinguna því þær leituðu svo mikið inn í bæinn. Pabbi var oddviti í Hveragerði og því vorum við krakkarnir látin sinna því. 

Síðan var mamma í sóknarnefndinni í kirkjunni þannig að ég man eftir því að vera að skúra þar,“ 

segir Valdimar og hlær.

„Já við vorum alltaf að fara eitthvað með ís og þegar allsherjarverkfallið var árið 1975 man ég að pabbi smalaði okkur bara saman og við fjölskyldan framleiddum ís sem hann keyrði í verslanir,“ segir Guðrún og bætir við: „Það var líka aldrei farið í erindisleysur. Ef við fórum í bíltúr og lautarferð var slík ferð farin ef það vantaði til dæmis ís í Þrastarlund. Þá var hægt að samnýta ferðina.“

Ráðdeild einkenndi uppeldið og bruðl þótti með öllu óþarft.

Við vorum til dæmis síðasta fjölskyldan í Hveragerði til að fá litasjónvarp. Þess vegna horfði maður á Skonrokk hjá vinum því tónlistarmyndböndin í lit voru svo flott,“ 

segir Guðrún og hlær.

„Við fengum ekki videotæki en pabbi keypti þó Soda Stream,“ segir Valdimar.

Í dag segjast systkinin þó þakklát fyrir uppeldið enda sé ráðdeild og sparsemi rauði þráðurinn í rekstrargildum Kjörís.

„Hvíti víkingurinn“

Hafsteinn var tveir metrar á hæð, ljóshærður og þrekinn. Aðeins nokkur ár eru síðan þau systkinin hittu fyrir gamlan mann á sýningu erlendis. Sagðist sá muna vel eftir föður þeirra og vísaði til hans sem „Hvíta víkingsins.“

En eins og algengt er með frumkvöðla, gerði Hafsteinn allt sjálfur. Þá var hann á fullu í pólitík og segjast börnin hans ekki muna eftir öðru en að hann hafi alltaf verið að vinna.

Þó kom að því að Hafsteinn bað um hjálp, en þá var Guðrún 21 árs og stefndi á félagsfræðinám í háskólanum.

Lausafjárvandinn var mikill og pabbi þurfti hjálp. Ég var að læra iðntæknifræði í Tækniskólanum, Aldís var að kenna og umsvifin í fyrirtækinu alltaf að aukast. 

Ég er ekki frá því að pabbi hafi verið að bugast svolítið þarna undir lokin,“ 

segir Valdimar.

„Ég man bara að fyrsta daginn bar hann inn á skrifstofuna sína gamalt skrifborð og stillti því upp fyrir framan sitt og þar með var ég tekin við fjármálunum. Við systkinin sitjum enn á skrifstofunni hans og með skrifborðin eins upp stillt og þá,“ segir Guðrún.

Þann 18.apríl árið 1993 var Hafsteinn bráðkvaddur. Þá 59 ára gamall.

„Ég kvaddi hann á föstudagskvöldi til að taka rútuna heim til Reykjavíkur, þetta var svo venjulegur vinnudagur,“ segir Guðrún.

Á laugardeginum fékk Hafsteinn heilablóðfall. 

Fjölskyldunni var strax tilkynnt að lítil von væri á að hann myndi lifa af. 

Fljótlega voru þau spurð að því hvort þau myndu mögulega íhuga líffæragjöf.

„Við vorum samhuga um að gefa líffæri því það var í anda pabba. En ég er mjög þakklát fyrir það að í dag eru allir líffæragjafar og því þarf ekki að varpa svona ákvörðun yfir á aðstandendur,“ segir Guðrún og bætir við: „Því þegar þú situr á dánarbeði ástvinar heldur þú í von um kraftaverk eins lengi og þú getur. Og þessi von er svo sterk. Og hún er svo mikilvæg. Að þurfa að taka ákvörðun um líffæragjafir tekur hins vegar frá þér þessa von.“

Valdimar segir næstu stundir hafa verið afar erfiðar.

„Á mánudagsmorgni boðuðum við starfsfólk á fund og tilkynntum að pabbi væri allur. Það var óraunveruleg upplifun og mjög erfitt,“ segir Valdimar.

Sem betur fer voru lykilstjórnendur þó þegar farnir að starfa í Kjörís. Til dæmis skrifstofustjóri, vélstjóri, framleiðslustjóri og markaðsstjóri.

Starfsfólkið bar okkur á höndum sér. Þau björguðu okkur í raun því við vorum bara krakkar að reyna að gera okkar besta en í svo mikilli sorg. 

Það var líka rosalega skrýtið að vera allt í einu orðin yfirmaður því hér voru menn að vinna sem mundu enn daginn sem ég fæddist,“ 

segir Guðrún.

Akkerið

Systkinin segjast hafa staðið við það loforð að Kjörís er rekið í minningu föður þeirra og þau rífast ekki um fyrirtækið. 

Draumurinn er að Kjörís verði lengi rekið sem fjölskyldufyrirtæki en þó gera þau sér grein fyrir að flækjustigum fjölgar eftir því sem hópurinn stækkar. Þá sé enn of snemmt að segja nokkuð til um það hvað þriðja kynslóðin á eftir að vilja gera.

Um sextíu manns starfa hjá Kjörís og þar af hefur um helmingur starfað hjá fyrirtækinu í tíu til fimmtán ár eða lengur. 

Mörg börn starfsfólks hafa starfað þar einnig og það sama á við marga aðra Hvergerðinga því algengt er að sjá umsóknir berast strax þegar krakkar útskrifast úr 10.bekk.

Þá segja þau samheldnina í Hveragerði mikla. Ekki síst nú á tímum Covid.

Covid lagðist snemma mjög þungt á Hvergerðinga. Skólinn hefur farið í sóttkví tvisvar og snemma misstum við hjón, fyrrum starfsmenn okkar, sem létust af Covid. Það var mjög mikill missir fyrir alla sem hér búa,“ 

segir Valdimar.

Frá árinu 2018 hefur Kjörís eingöngu verið í eigu Laufeyjar og barna. Systkinin segja móður sína hina sprækustu og með afar græna fingur. 

Aldís er upptekin í bæjarpólitíkinni og Sigurbjörg kennir við grunnskólann. Þá hefur Guðrún stússast í ýmsu. Hún bjó í Þýskalandi í nokkur ár, hefur gegnt formennsku Samtaka Iðnaðarins og Lífeyrissjóðs verzlunarmanna og stendur nú í prófkjörsbaráttu.

Ég segi oft að ber er hver að baki nema sér bróður eigi því að Valdimar er akkerið okkar. Hann hefur gefið okkur systrunum svigrúm til að hlaupa af okkur hornin. En akkerið í Kjörís er Valdi og mamma,“ 

segir Guðrún.

Gamla myndin