Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn 2021: Geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla Sigrún Daníelsdóttir og Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifa 10. október 2021 10:06 Á heimsþingi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Assembly) sem haldið var í maí á þessu ári voru þjóðir heimsins sammála um mikilvægi þess að efla geðheilbrigðisþjónustu fyrir alla. Geðheilsa er eitt stærsta heilbrigðismál samtímans enda fátt sem hefur jafn djúpstæð áhrif á líf og lífsgæði. Geðheilbrigðisvandi sker sig einnig frá öðrum alvarlegum heilbrigðisvanda í því að hann kemur yfirleitt fram snemma á ævinni. Í þremur af hverjum fjórum tilfellum hafa geðraskanir þegar gert vart við sig fyrir 25 ára aldur á meðan sjúkdómar eins og krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdómar og langvinnir lungnasjúkdómar koma yfirleitt fram mun síðar á lífsleiðinni. Geðheilsuvandi hamlar okkur því á tímabilum ævinnar þegar mest liggur við – þegar við erum að hefja lífið, koma undir okkur fótunum, ljúka námi, byrja starfsferil, eignast fjölskyldu og takast á við skuldbindingar lífsins. Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu er því gríðarlega mikilvæg ekki bara fyrir einstaklinga heldur samfélagið allt. Ekki tekist að veita þjónustu í samræmi við þörf Hér á Íslandi hefur staðan um áratugabil verið sú að alla jafna er löng bið eftir geðheilbrigðisþjónustu. Um þetta hefur verið margrætt, skrifað, fundað og ályktað. Stefnur hafa verið mótaðar, aðgerðir settar í framkvæmd og fjármagn aukið en staðan fyrir þjónustuþega breytist engu að síður lítið. Enn er það svo að ekki hefur tekist að veita þjónustu í samræmi við þá þörf sem er fyrir hana úti í þjóðfélaginu, flestir þurfa að bíða lengi eftir geðheilbrigðisþjónustu eða leita til einkaaðila með íþyngjandi kostnaði. Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn í ár er tileinkaður aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er ekki síst mikilvægt í ljósi heimsfaraldurs COVID-19 en bein og óbein áhrif faraldursins á geðheilsu hafa verið umtalsverð um heim allan. Margar af þeim samfélagsbreytingum sem fylgt hafa faraldrinum til skemmri og lengri tíma eru til þess fallnar að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu, svo sem takmarkanir á samneyti, röskun á atvinnuháttum, atvinnumissir, röskun skóla-, íþrótta- og frístundastarfi o.fl. Á Íslandi hefur komið í ljós að mat almennings á eigin geðheilsu hefur versnað í faraldrinum, ívið fleiri upplifðu einmanaleika og færri hamingju. Rannsóknir benda ennfremur til þess að þunglyndi sé meðal þeirra langtímaafleiðinga sem sumir þurfi að glíma við í kjölfar COVID-19 sýkingar og því fyrirséð að aukin þörf verður fyrir geðheilbrigðisþjónustu meðal þess vaxandi hóp Íslendinga sem smitast hafa af COVID-19. Ungmenni fóru verr út úr faraldrinum Tiltæk gögn benda einnig til þess að ungmenni á Íslandi hafi farið verr út úr faraldrinum en þeir sem eldri eru, t.d. gaf könnun meðal framhaldsskólanema um allt land til kynna margvísleg neikvæð áhrif á geðheilsu og tengda þætti árið 2020 þegar takmarkanir á starfi framhaldsskóla voru sem mestar. Þá hafa ítrekaðar fréttir borist frá Barna- og unglingageðdeild Landspítalans um erfiða stöðu, vaxandi hóp barna í bráðri þörf fyrir þjónustu og alvarlegar blikur á lofti þegar kemur að þróun átraskana meðal barna í faraldrinum. Að lokum má nefna allan þann fjölda fólks – starfsfólk heilbrigðiskerfis, menntakerfis, félagsmálakerfis, löggæslu o.fl. – sem staðið hefur vaktina í framlínu samfélagsviðbragða við COVID-19 í bráðum tvö ár. Þeir hópar sem hafa þurft að takast á við mikið álag í starfi í baráttunni við faraldurinn þurfa ekki síst aðstoð og stuðning við að finna jafnvægi að nýju þegar álaginu linnir. Við þessu þarf að bregðast. Margsinnis er búið að benda á veika stöðu geðheilbrigðiskerfisins undanfarin ár og áratugi en þrátt fyrir yfirlýst markmið hefur ekki tekist að breyta svo vel sé. Búið er að koma á stöðum sálfræðinga í heilsugæslu og sérstökum geðheilsuteymum til að sinna annars stigs þjónustu en allsstaðar er verið að veita of litla þjónustu miðað við þörf og kerfin hafa ekki burði til að sinna hlutverki sínu að fullu. Þegar við bætist núverandi og fyrirséð framtíðaraukning á þjónustuþörf í kjölfar heimsfaraldursins er ljóst að um erfitt ástand verður að ræða á komandi árum. Það er því von okkar að áhersla á geðheilbrigðismál verði ofarlega á lista þeirra málefna sem komandi ríkisstjórn setur á oddinn og raunhæfar leiðir verði fetaðar til að koma á laggirnar snemmtækri, skilvirkri og samræmdri geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Höfundar eru verkefnastjóri geðræktar og sviðstjóri Lýðheilsusviðs Embættis landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Heilbrigðismál Mest lesið Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson Skoðun Skilaboð hátíðarinnar Skúli S. Ólafsson Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Nýr kafli í sögu ESB Michael Mann Skoðun Halldór 22.12.2024 Halldór Baldursson Halldór Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Skilaboð hátíðarinnar Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Raforkunotkun gagnavera minnkað mikið Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Göngum fyrir friði Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Skammtatölvur: Framtíð tölvunarfræði og bylting í útreikningum Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hamingjan sem leiðarljós menntakerfisins Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson skrifar Skoðun Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun 2027 væri hálfkák Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Hvað eru jólin fyrir þér? Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Landið helga? Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Að sinna orkuþörf almennings Kristín Linda Árnadóttir skrifar Skoðun Tímamót Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Menntun fyrir Hans Vögg Þuríður Magnúsína Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar Samtök verslunar og þjónustu vita betur Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Dans verkalýðsleiðtoga í kringum gullkálfinn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Jól í sól versus jóla í dimmu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Kæri Grímur Grímsson – sakamaður gengur laus? Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Er janúar leiðinlegasti mánuður ársins? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Svar við hótunum Eflingar Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar Skoðun Manni verður kalt ef maður pissar í skóinn sinn Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Skautun eða tvíhyggja? Þóra Pétursdóttir skrifar Skoðun Egóið er í hégómanum Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Dæmalaus málflutningur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Á heimsþingi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Assembly) sem haldið var í maí á þessu ári voru þjóðir heimsins sammála um mikilvægi þess að efla geðheilbrigðisþjónustu fyrir alla. Geðheilsa er eitt stærsta heilbrigðismál samtímans enda fátt sem hefur jafn djúpstæð áhrif á líf og lífsgæði. Geðheilbrigðisvandi sker sig einnig frá öðrum alvarlegum heilbrigðisvanda í því að hann kemur yfirleitt fram snemma á ævinni. Í þremur af hverjum fjórum tilfellum hafa geðraskanir þegar gert vart við sig fyrir 25 ára aldur á meðan sjúkdómar eins og krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdómar og langvinnir lungnasjúkdómar koma yfirleitt fram mun síðar á lífsleiðinni. Geðheilsuvandi hamlar okkur því á tímabilum ævinnar þegar mest liggur við – þegar við erum að hefja lífið, koma undir okkur fótunum, ljúka námi, byrja starfsferil, eignast fjölskyldu og takast á við skuldbindingar lífsins. Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu er því gríðarlega mikilvæg ekki bara fyrir einstaklinga heldur samfélagið allt. Ekki tekist að veita þjónustu í samræmi við þörf Hér á Íslandi hefur staðan um áratugabil verið sú að alla jafna er löng bið eftir geðheilbrigðisþjónustu. Um þetta hefur verið margrætt, skrifað, fundað og ályktað. Stefnur hafa verið mótaðar, aðgerðir settar í framkvæmd og fjármagn aukið en staðan fyrir þjónustuþega breytist engu að síður lítið. Enn er það svo að ekki hefur tekist að veita þjónustu í samræmi við þá þörf sem er fyrir hana úti í þjóðfélaginu, flestir þurfa að bíða lengi eftir geðheilbrigðisþjónustu eða leita til einkaaðila með íþyngjandi kostnaði. Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn í ár er tileinkaður aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er ekki síst mikilvægt í ljósi heimsfaraldurs COVID-19 en bein og óbein áhrif faraldursins á geðheilsu hafa verið umtalsverð um heim allan. Margar af þeim samfélagsbreytingum sem fylgt hafa faraldrinum til skemmri og lengri tíma eru til þess fallnar að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu, svo sem takmarkanir á samneyti, röskun á atvinnuháttum, atvinnumissir, röskun skóla-, íþrótta- og frístundastarfi o.fl. Á Íslandi hefur komið í ljós að mat almennings á eigin geðheilsu hefur versnað í faraldrinum, ívið fleiri upplifðu einmanaleika og færri hamingju. Rannsóknir benda ennfremur til þess að þunglyndi sé meðal þeirra langtímaafleiðinga sem sumir þurfi að glíma við í kjölfar COVID-19 sýkingar og því fyrirséð að aukin þörf verður fyrir geðheilbrigðisþjónustu meðal þess vaxandi hóp Íslendinga sem smitast hafa af COVID-19. Ungmenni fóru verr út úr faraldrinum Tiltæk gögn benda einnig til þess að ungmenni á Íslandi hafi farið verr út úr faraldrinum en þeir sem eldri eru, t.d. gaf könnun meðal framhaldsskólanema um allt land til kynna margvísleg neikvæð áhrif á geðheilsu og tengda þætti árið 2020 þegar takmarkanir á starfi framhaldsskóla voru sem mestar. Þá hafa ítrekaðar fréttir borist frá Barna- og unglingageðdeild Landspítalans um erfiða stöðu, vaxandi hóp barna í bráðri þörf fyrir þjónustu og alvarlegar blikur á lofti þegar kemur að þróun átraskana meðal barna í faraldrinum. Að lokum má nefna allan þann fjölda fólks – starfsfólk heilbrigðiskerfis, menntakerfis, félagsmálakerfis, löggæslu o.fl. – sem staðið hefur vaktina í framlínu samfélagsviðbragða við COVID-19 í bráðum tvö ár. Þeir hópar sem hafa þurft að takast á við mikið álag í starfi í baráttunni við faraldurinn þurfa ekki síst aðstoð og stuðning við að finna jafnvægi að nýju þegar álaginu linnir. Við þessu þarf að bregðast. Margsinnis er búið að benda á veika stöðu geðheilbrigðiskerfisins undanfarin ár og áratugi en þrátt fyrir yfirlýst markmið hefur ekki tekist að breyta svo vel sé. Búið er að koma á stöðum sálfræðinga í heilsugæslu og sérstökum geðheilsuteymum til að sinna annars stigs þjónustu en allsstaðar er verið að veita of litla þjónustu miðað við þörf og kerfin hafa ekki burði til að sinna hlutverki sínu að fullu. Þegar við bætist núverandi og fyrirséð framtíðaraukning á þjónustuþörf í kjölfar heimsfaraldursins er ljóst að um erfitt ástand verður að ræða á komandi árum. Það er því von okkar að áhersla á geðheilbrigðismál verði ofarlega á lista þeirra málefna sem komandi ríkisstjórn setur á oddinn og raunhæfar leiðir verði fetaðar til að koma á laggirnar snemmtækri, skilvirkri og samræmdri geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Höfundar eru verkefnastjóri geðræktar og sviðstjóri Lýðheilsusviðs Embættis landlæknis.
Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar
Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar
Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun