Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn 2021: Geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla Sigrún Daníelsdóttir og Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifa 10. október 2021 10:06 Á heimsþingi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Assembly) sem haldið var í maí á þessu ári voru þjóðir heimsins sammála um mikilvægi þess að efla geðheilbrigðisþjónustu fyrir alla. Geðheilsa er eitt stærsta heilbrigðismál samtímans enda fátt sem hefur jafn djúpstæð áhrif á líf og lífsgæði. Geðheilbrigðisvandi sker sig einnig frá öðrum alvarlegum heilbrigðisvanda í því að hann kemur yfirleitt fram snemma á ævinni. Í þremur af hverjum fjórum tilfellum hafa geðraskanir þegar gert vart við sig fyrir 25 ára aldur á meðan sjúkdómar eins og krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdómar og langvinnir lungnasjúkdómar koma yfirleitt fram mun síðar á lífsleiðinni. Geðheilsuvandi hamlar okkur því á tímabilum ævinnar þegar mest liggur við – þegar við erum að hefja lífið, koma undir okkur fótunum, ljúka námi, byrja starfsferil, eignast fjölskyldu og takast á við skuldbindingar lífsins. Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu er því gríðarlega mikilvæg ekki bara fyrir einstaklinga heldur samfélagið allt. Ekki tekist að veita þjónustu í samræmi við þörf Hér á Íslandi hefur staðan um áratugabil verið sú að alla jafna er löng bið eftir geðheilbrigðisþjónustu. Um þetta hefur verið margrætt, skrifað, fundað og ályktað. Stefnur hafa verið mótaðar, aðgerðir settar í framkvæmd og fjármagn aukið en staðan fyrir þjónustuþega breytist engu að síður lítið. Enn er það svo að ekki hefur tekist að veita þjónustu í samræmi við þá þörf sem er fyrir hana úti í þjóðfélaginu, flestir þurfa að bíða lengi eftir geðheilbrigðisþjónustu eða leita til einkaaðila með íþyngjandi kostnaði. Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn í ár er tileinkaður aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er ekki síst mikilvægt í ljósi heimsfaraldurs COVID-19 en bein og óbein áhrif faraldursins á geðheilsu hafa verið umtalsverð um heim allan. Margar af þeim samfélagsbreytingum sem fylgt hafa faraldrinum til skemmri og lengri tíma eru til þess fallnar að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu, svo sem takmarkanir á samneyti, röskun á atvinnuháttum, atvinnumissir, röskun skóla-, íþrótta- og frístundastarfi o.fl. Á Íslandi hefur komið í ljós að mat almennings á eigin geðheilsu hefur versnað í faraldrinum, ívið fleiri upplifðu einmanaleika og færri hamingju. Rannsóknir benda ennfremur til þess að þunglyndi sé meðal þeirra langtímaafleiðinga sem sumir þurfi að glíma við í kjölfar COVID-19 sýkingar og því fyrirséð að aukin þörf verður fyrir geðheilbrigðisþjónustu meðal þess vaxandi hóp Íslendinga sem smitast hafa af COVID-19. Ungmenni fóru verr út úr faraldrinum Tiltæk gögn benda einnig til þess að ungmenni á Íslandi hafi farið verr út úr faraldrinum en þeir sem eldri eru, t.d. gaf könnun meðal framhaldsskólanema um allt land til kynna margvísleg neikvæð áhrif á geðheilsu og tengda þætti árið 2020 þegar takmarkanir á starfi framhaldsskóla voru sem mestar. Þá hafa ítrekaðar fréttir borist frá Barna- og unglingageðdeild Landspítalans um erfiða stöðu, vaxandi hóp barna í bráðri þörf fyrir þjónustu og alvarlegar blikur á lofti þegar kemur að þróun átraskana meðal barna í faraldrinum. Að lokum má nefna allan þann fjölda fólks – starfsfólk heilbrigðiskerfis, menntakerfis, félagsmálakerfis, löggæslu o.fl. – sem staðið hefur vaktina í framlínu samfélagsviðbragða við COVID-19 í bráðum tvö ár. Þeir hópar sem hafa þurft að takast á við mikið álag í starfi í baráttunni við faraldurinn þurfa ekki síst aðstoð og stuðning við að finna jafnvægi að nýju þegar álaginu linnir. Við þessu þarf að bregðast. Margsinnis er búið að benda á veika stöðu geðheilbrigðiskerfisins undanfarin ár og áratugi en þrátt fyrir yfirlýst markmið hefur ekki tekist að breyta svo vel sé. Búið er að koma á stöðum sálfræðinga í heilsugæslu og sérstökum geðheilsuteymum til að sinna annars stigs þjónustu en allsstaðar er verið að veita of litla þjónustu miðað við þörf og kerfin hafa ekki burði til að sinna hlutverki sínu að fullu. Þegar við bætist núverandi og fyrirséð framtíðaraukning á þjónustuþörf í kjölfar heimsfaraldursins er ljóst að um erfitt ástand verður að ræða á komandi árum. Það er því von okkar að áhersla á geðheilbrigðismál verði ofarlega á lista þeirra málefna sem komandi ríkisstjórn setur á oddinn og raunhæfar leiðir verði fetaðar til að koma á laggirnar snemmtækri, skilvirkri og samræmdri geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Höfundar eru verkefnastjóri geðræktar og sviðstjóri Lýðheilsusviðs Embættis landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Heilbrigðismál Mest lesið Halldór 19.10.24 Halldór Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir Skoðun Ekki lofa einhverju sem þú ætlar ekki að standa við. Ágústa Árnadóttir Skoðun Kæru vinir og stuðningsfólk Halla Hrund Logadóttir Skoðun Að taka réttindi af einum til að selja öðrum Vala Árnadóttir Skoðun Goðsögnin um að fara áfram Matthildur Björnsdóttir Skoðun Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon Skoðun Kennarastarfið Ragnheiður Lilja Bjarnadóttir Skoðun Að halda niðri launum og lifa á loftinu Þóranna Rósa Ólafsdóttir Skoðun Vá! Benedikta Guðrún Svavarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að taka réttindi af einum til að selja öðrum Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Kæru vinir og stuðningsfólk Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Goðsögnin um að fara áfram Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ekki lofa einhverju sem þú ætlar ekki að standa við. Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing kennara eftir fund með borgarstjóra Andrea Sigurjónsdóttir,Eygló Friðriksdóttir,Guðrún Gunnarsdóttir,Jónína Einarsdóttir,Kristín Björnsdóttir,Lilja Margrét Möller,Linda Ósk Sigurðardóttir,Þóranna Rósa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Kennarastarfið Ragnheiður Lilja Bjarnadóttir skrifar Skoðun Fullveldi Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Að halda niðri launum og lifa á loftinu Þóranna Rósa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Vá! Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun „Hver sagði þér að heimurinn væri réttlátur?“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ert þú ég eða verð ég þú Júlíus Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Ákall um annars konar hagkerfi Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Lögbrot íslenskrar stjórnsýslu og dómstóla Huginn Þór Grétarsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands styður þjóðarmorð Elí Hörpu og Önundarbur skrifar Skoðun Stjórnvöld bregðist við eggjaskorti með afnámi tolla Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Í hvernig samfélagi viljum við búa í? Ólafur H. Ólafsson skrifar Skoðun Endurhugsum íslenskt skólakerfi: Ný sýn á nám og kennslu Inga Sigrún Atladóttir skrifar Skoðun Þankar um framtíð landsins okkar Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Er Landsvirkjun til sölu? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar pólitík hindrar framför Hjörtur Sveinsson skrifar Skoðun Nú á lýðræðið næsta leik Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Skólinn, sem við kjósum að muna. Samfélagsrýni með rjómabragði Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fær þitt barn kennslu í fjármálalæsi? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Dagur í grunnskóla Hulda María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Áskorun - Þingmenn, sýnið kjósendum stórhug skrifar Skoðun TikTok, upplýsingaóreiða og stjórnvöld Jóhann Óli Eiðsson skrifar Skoðun Taktu þátt í lýðræðinu með okkur Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Neyðarmóttakan; fyrir þolendur framhjáhalds Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Á heimsþingi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Assembly) sem haldið var í maí á þessu ári voru þjóðir heimsins sammála um mikilvægi þess að efla geðheilbrigðisþjónustu fyrir alla. Geðheilsa er eitt stærsta heilbrigðismál samtímans enda fátt sem hefur jafn djúpstæð áhrif á líf og lífsgæði. Geðheilbrigðisvandi sker sig einnig frá öðrum alvarlegum heilbrigðisvanda í því að hann kemur yfirleitt fram snemma á ævinni. Í þremur af hverjum fjórum tilfellum hafa geðraskanir þegar gert vart við sig fyrir 25 ára aldur á meðan sjúkdómar eins og krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdómar og langvinnir lungnasjúkdómar koma yfirleitt fram mun síðar á lífsleiðinni. Geðheilsuvandi hamlar okkur því á tímabilum ævinnar þegar mest liggur við – þegar við erum að hefja lífið, koma undir okkur fótunum, ljúka námi, byrja starfsferil, eignast fjölskyldu og takast á við skuldbindingar lífsins. Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu er því gríðarlega mikilvæg ekki bara fyrir einstaklinga heldur samfélagið allt. Ekki tekist að veita þjónustu í samræmi við þörf Hér á Íslandi hefur staðan um áratugabil verið sú að alla jafna er löng bið eftir geðheilbrigðisþjónustu. Um þetta hefur verið margrætt, skrifað, fundað og ályktað. Stefnur hafa verið mótaðar, aðgerðir settar í framkvæmd og fjármagn aukið en staðan fyrir þjónustuþega breytist engu að síður lítið. Enn er það svo að ekki hefur tekist að veita þjónustu í samræmi við þá þörf sem er fyrir hana úti í þjóðfélaginu, flestir þurfa að bíða lengi eftir geðheilbrigðisþjónustu eða leita til einkaaðila með íþyngjandi kostnaði. Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn í ár er tileinkaður aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er ekki síst mikilvægt í ljósi heimsfaraldurs COVID-19 en bein og óbein áhrif faraldursins á geðheilsu hafa verið umtalsverð um heim allan. Margar af þeim samfélagsbreytingum sem fylgt hafa faraldrinum til skemmri og lengri tíma eru til þess fallnar að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu, svo sem takmarkanir á samneyti, röskun á atvinnuháttum, atvinnumissir, röskun skóla-, íþrótta- og frístundastarfi o.fl. Á Íslandi hefur komið í ljós að mat almennings á eigin geðheilsu hefur versnað í faraldrinum, ívið fleiri upplifðu einmanaleika og færri hamingju. Rannsóknir benda ennfremur til þess að þunglyndi sé meðal þeirra langtímaafleiðinga sem sumir þurfi að glíma við í kjölfar COVID-19 sýkingar og því fyrirséð að aukin þörf verður fyrir geðheilbrigðisþjónustu meðal þess vaxandi hóp Íslendinga sem smitast hafa af COVID-19. Ungmenni fóru verr út úr faraldrinum Tiltæk gögn benda einnig til þess að ungmenni á Íslandi hafi farið verr út úr faraldrinum en þeir sem eldri eru, t.d. gaf könnun meðal framhaldsskólanema um allt land til kynna margvísleg neikvæð áhrif á geðheilsu og tengda þætti árið 2020 þegar takmarkanir á starfi framhaldsskóla voru sem mestar. Þá hafa ítrekaðar fréttir borist frá Barna- og unglingageðdeild Landspítalans um erfiða stöðu, vaxandi hóp barna í bráðri þörf fyrir þjónustu og alvarlegar blikur á lofti þegar kemur að þróun átraskana meðal barna í faraldrinum. Að lokum má nefna allan þann fjölda fólks – starfsfólk heilbrigðiskerfis, menntakerfis, félagsmálakerfis, löggæslu o.fl. – sem staðið hefur vaktina í framlínu samfélagsviðbragða við COVID-19 í bráðum tvö ár. Þeir hópar sem hafa þurft að takast á við mikið álag í starfi í baráttunni við faraldurinn þurfa ekki síst aðstoð og stuðning við að finna jafnvægi að nýju þegar álaginu linnir. Við þessu þarf að bregðast. Margsinnis er búið að benda á veika stöðu geðheilbrigðiskerfisins undanfarin ár og áratugi en þrátt fyrir yfirlýst markmið hefur ekki tekist að breyta svo vel sé. Búið er að koma á stöðum sálfræðinga í heilsugæslu og sérstökum geðheilsuteymum til að sinna annars stigs þjónustu en allsstaðar er verið að veita of litla þjónustu miðað við þörf og kerfin hafa ekki burði til að sinna hlutverki sínu að fullu. Þegar við bætist núverandi og fyrirséð framtíðaraukning á þjónustuþörf í kjölfar heimsfaraldursins er ljóst að um erfitt ástand verður að ræða á komandi árum. Það er því von okkar að áhersla á geðheilbrigðismál verði ofarlega á lista þeirra málefna sem komandi ríkisstjórn setur á oddinn og raunhæfar leiðir verði fetaðar til að koma á laggirnar snemmtækri, skilvirkri og samræmdri geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Höfundar eru verkefnastjóri geðræktar og sviðstjóri Lýðheilsusviðs Embættis landlæknis.
Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir Skoðun
Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon Skoðun
Skoðun Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Yfirlýsing kennara eftir fund með borgarstjóra Andrea Sigurjónsdóttir,Eygló Friðriksdóttir,Guðrún Gunnarsdóttir,Jónína Einarsdóttir,Kristín Björnsdóttir,Lilja Margrét Möller,Linda Ósk Sigurðardóttir,Þóranna Rósa Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon skrifar
Skoðun Skólinn, sem við kjósum að muna. Samfélagsrýni með rjómabragði Ragnar Þór Pétursson skrifar
Óásættanleg staða fyrir fimleikadeild Keflavíkur: Loforð svikin og framtíð starfseminnar í hættu Berglind Ragnarsdóttir Skoðun
Hið rándýra bil milli borgar og byggðar - lygileg sjúkrasaga úr sveitinni Jakob Frímann Magnússon Skoðun