„Mér finnst auðvitað þessi gagnrýnandi í Dagens Nyheter vera hvínandi fábjáni“

Bók Eiríks kom út í fyrra á Íslandi og hlaut afar lofsamlega dóma og góðar viðtökur. Bókin er komin út í Svíþjóð en Jesper Högström, gagnrýnandi Dagens Nyheter, er ekki hrifinn. Vægast sagt. Hann segir bókina skorta tilfinningalega dýpt, hinn meinti húmor í bókinni sé misheppnaður, þýðandinn John Swedemark vinni afrek með að þæfa sig í gegnum vaðalinn og ósamstæðan stílinn. Sem er í raun óvinnandi vegur.

Eiríkur Örn birtir dóminn í heild sinni á Facebook-síðu sinni og fylgir honum úr hlaði með þeim orðum að vinir hans þær ættu ekki að ímynda sér að líf hans sé stanslaus sigurganga, sem það þó auðvitað annars er.

„Brúnni gersamlega slátrað – eða hún „söguð“, einsog maður segir á sænsku og meikar auðvitað meira sens í þessu tilviki – í Dagens Nyheter í dag. Gagnrýnandinn (sem mér er sagt til huggunar að sé húmorslaus, og hafi t.d. slátrað hinni stórkostlegu Sellout Pauls Beatty, af því það væri bara alls ekkert hlægilegt við rasisma) hatar Brúna svo mikið að hann klykkir út með því að óska þess eiginlega að Ísafjörður leggist í eyði. Það verður ekki annað sagt en að þetta sé svolítið hressilegt.“

Slátranir alveg úr móð

Eiríkur, sem býr í Svíþjóð sem og á Ísafirði, og segir þetta hressandi þegar blaðamaður Vísis innti hann eftir þessum forvitnilega dómi en sjaldgæft er orðið í seinni tíð að krassandi „hauskúpudómar“ sjáist á Íslandi. Eða er ekki rétt munað að bókinni hafi verið afar vel tekið þegar hún kom út á Íslandi?

„Jújú,“ segir Eiríkur Örn og bendir á að hún hafi unnið til verðlauna. Og hún hafi reyndar fengið fjölda fínna dóma í Svíþjóð líka. En svo kom þessi sem rekur lestina. „Og sker sig almennt úr, slátranir eru alveg úr móð,“ segir Eiríkur Örn.

Ástar/haturssamband listamanna og gagnrýnanda er athyglisvert fyrirbæri. Meðan rithöfundar hafa horn í síðu gagnrýnenda þá geta þeir ekki án gagnrýninnar verið. Og kalla ákaft eftir henni því verst er að fá enga gagnrýni. Eiríkur Örn hefur velt þessu talsvert fyrir sér, meðal annars í viðtali við Vísi:

Eiríkur Örn merkir ekki mikinn mun á bókadómum í Svíþjóð og á Íslandi.

„Nei, ekki þannig. Það er ábyggilega aðeins meira um slátranir í Svíþjóð en hér heima, en ekki svo neinu munar. Skalinn er 3-5 stjörnur, sirka. Svo verður maður að rýna í 3 stjörnudómana til að átta sig á því hvort gagnrýnandanum fannst bókin í meðallagi góð eða ömurleg.“

En þarf ekki stöku slátrun til að lofið öðlist merkingu?

„Ég veit ekki með lofið en það þarf allavega að nota neðra rófið á skalanum ef þriggja stjörnu dómarnir eiga að hafa einhverja merkingu. 5 stjörnu dómarnir finnst mér síður missa gildi sitt en miðjan verður alger moðreykur. Þess vegna taka höfundar líka oft þriggja stjörnu dómum svona illa. Það er enginn leið að vita hvort þeir eru heiðarlegir 3 stjörnu dómar eða uppdressaðar hauskúpur – klæddar í fjarvistarsönnun, svo gagnrýnandinn sé sjálfur laus undan því að í hann sé potað.“

Óttast að afstöðuleysið verði meira með hvarfi stjörnugjafar

Eiríkur Örn segist, sem ritstjóri menningarvefritsins Stafafugls þekkja það að ef þú dæmir eitthvað og gefur því minna en þrjár stjörnur, þá verði allt vitlaust. 

„En ef þú smyrð 1-2 aukastjörnum á þetta og einblínir á hlutlausar lýsingar eða bara það sem er ágætt, þá færðu frið.“

Það hefur verið óðaverðbólga í stjörnugjöfinni á undanförnum árum. En nú er Fréttablaðið búið að fella út stjörnugjöfina. Hvað finnst þér og kollegum þínum almennt um það?

„Ég er á báðum áttum með það. Mér sýnist kollegarnir fagna því. En ég óttast að miðjumoðið verði ennþá meira. Eða réttara sagt afstöðuleysið. 

Mér finnst auðvitað þessi gagnrýnandi í Dagens Nyheter vera hvínandi fábjáni – það er réttur minn, og hann misskilur bókina frá upphafi til enda – en það er til fyrirmyndar að láta bækur skipta sig nógu miklu máli til að leyfa þeim að fara í taugarnar á sér. 

Best er auðvitað ef afstaðan er bara í textanum, frekar en stjörnunum en stjörnunum var áreiðanlega þvingað upp á gagnrýnendurna svo þeir neyddust til þess að taka afstöðu fremur en bara lýsa bókunum.“

Það má og á að ögra

Eiríkur Örn segist ekki geta svarað fyrir „rithöfunda“ en hann hafi alltaf verið áhugamaður um gagnrýni. Og hann segist leyfa sér að taka hana nærri sér ef svo ber undir og svara henni ef þannig liggi á sér.

Það getur reynst tvíeggja sverð, en Eiríkur veltir því fyrir sér á móti hvernig það megi vera? En einhverjir eru á því að ekki sé við hæfi að svara gagnrýni á þeim forsendum að það sé til marks um óviðeigandi viðkvæmni og svo eru til kenningar sem ganga út á að höfundurinn hafi ekkert meira um bækur sínar að segja en hver annar lesandi?

„Ég legg bara frekar lítið upp úr því að vera viðeigandi. 

Lífið er ekki stássstofa – og ég held að bókmenntir einsog aðrar listir hafi svolítið gott af því að það séu einhver fagurfræðileg átök í senunni. 

Höfundurinn hefur ekki endilega neitt meira um bækur sínar að segja en hver annar lesandi – og ekki gagnrýnandinn heldur – en hann er eðli málsins samkvæmt þaulkunnugur verkum sínum og veruleika þeirra og hefur bæði rétt á sínu sjónarmiði og getur einfaldlega bent á það sem ekki gengur upp eða jafnvel krafið gagnrýnandann svara. Hvað áttu við með X, Y og Z og hvar sér þess stað í bókinni? 

Gagnrýni er svo stutt núorðið og þar með hnitmiðuð og fullyrðingaglöð – frekar en að gagnrýnandinn reyni að sanna kenningar sínar heldur hann þeim bara fram og lætur gott heita. Því má og á að ögra.“

Ætlar að sjá til hvort hann sakni stjörnugjafarinnar

Eiríkur Örn segir að eins og í allri rökræðu þá sé það svo annarra að ákveða hver hafi „rétt fyrir sér“ sem er meira að segja ekki alltaf viðeigandi þanki í fagurfræðilegu debatt. En Dagens Nyheter styðst ekki við stjörnugjöf?

„Nei – ég held það sé alveg hætt í Svíþjóð. Dagens Nyheter var áreiðanlega aldrei með stjörnugjöf, en Aftonbladet var með, en ég sé ekki betur en hún sé hætt þar líka.“

Við söknum stjarnanna?

„Ég ætla bara að bíða og sjá. Það gæti farið alveg á hinn veginn – að gagnrýnendur telji sig loks knúna til að segja hug sinn í textanum, taka afstöðu, nú þegar þeir geta ekki vísað henni í stjörnugjöfina. Ég verð að viðurkenna að ég tók ekki eftir því þegar hún hvarf í Svíþjóð.“

Og þessi Jesper Högström þarf engar hauskúpur til að slátra bók þinni?

„Nei, stjörnurnar eru til einhvers annars. Högström fær nærri 1000 orð til að tala um bókina. Maður með þúsund orð hefur ekkert við stjörnur að gera.“