Skoðun

Ís­land getur klárað full orku­skipti

Hörður Arnarson skrifar

Skýr vilji er meðal þjóða að halda því markmiði að hlýnun jarðar aukist ekki um meira en 1,5°C. Sá vilji birtist á nýlokinni COP26 loftslagsráðstefnunni í Glasgow og þeim samningi sem þjóðir undirrituðu að henni lokinni. En til þess að það markmið náist þarf losun gróðurhúsalofttegunda að helmingast fyrir árið 2030. Við sjáum þegar fram á að þurfa að vinna hraðar, grípa til nauðsynlegra aðgerða og kerfisbreytinga til þess eins að halda í við síaukna hlýnun. Með hverjum deginum sem líður verður róðurinn þyngri.

Ekki er fólk á einu máli um hversu vel heppnuð loftslagsráðstefnan í Glasgow var. Það er þó ljóst að hún hefur fært mannkynið nær þeim breytingum sem nauðsynlegar eru. Margt jákvætt náðist fram, en því verður ekki neitað að samningurinn og yfirlýst framlög aðildarríkja duga ekki í núverandi mynd til að halda hlýnun við 1,5°C. Þeim mun mikilvægar er að náðst hafi samkomulag um að markmið þjóðanna verði endurskoðuð að ári á COP27 í Egyptalandi. Svo hröð sem vitundarvakning í loftslagsmálum er núna er ástæða til að ætla að veruleg breyting verði á því eina ári.

Atvinnulífið í forystusæti

Sú breyting blasti við í Glasgow, frá því sem var í París á sínum tíma, að nú hefur forystufólk í atvinnulífinu gert sér grein fyrir alvarleika málsins og er í raun sest við stjórnvölinn, í stað þess að láta stjórnmálafólk um allar ákvarðanir. Atvinnulífið knýr metnaðarfullar aðgerðir og breytingar, t.d. umbreytingar framleiðsluferla, aukna endurnýtingu, nýtingu endurnýjanlegra orkugjafa og tæknibyltingar af ýmsum toga. Þar áttar fólk sig á að ýmis tækifæri leynast í aðgerðum gegn loftslagsbreytingum, í þeim kerfisbreytingum sem þarfar eru og þeirri nýsköpun sem þær krefjast. Þessi ákveðna afstaða atvinnulífsins vekur þá von að komið sé nægt hreyfiafl í baráttuna gegn loftslagsbreytingum. Stjórnvöld þurfa eftir sem áður að samræma aðgerðir og skapa atvinnulífinu rétta umgjörð, hvata og kröfur.

Loftslagsmál eru orkumál

Enginn vafi leikur á að loftslagsmál eru orkumál. Loftslagsmál snúast líka um jöfnuð, rétt eins og orkumál. Jafnt aðgengi jarðarbúa að grænni endurnýjanlegri orku er grundvöllur þess að við náum sameiginlegu taki á loftslagsmálum. Árið 2050 þarf öll orkunotkun heims að byggja á endurnýjanlegri orkuvinnslu/endurnýjanlegum auðlindum.

Þrátt fyrir að orðalag varðandi minnkandi notkun jarðefnaeldsneytis hafi orðið veikara í loftslagssamningi COP26 en vonast var til hefur þó náðst fram skýr viðurkenning þess að jarðefnaeldsneyti er stærsti áhrifavaldur loftslagsbreytinga og að endalok notkunar þess munu og verða að renna upp. Það þýðir að uppbygging á endurnýjanlegum orkugjöfum og orkuskipti yfir í endurnýjanlegt rafmagn og rafeldsneyti þarf að vera gríðarlega hröð á næstu árum. Tækniþróun síðustu ára og stuðningur ríkja við uppbyggingu og þróun endurnýjanlegra orkugjafa hefur fleytt okkur áfram. Tæknin við raforkuvinnslu er orðin samkeppnishæf og jafnvel ódýrari en vinnsla rafmagns með jarðefnaeldsneyti. Það skýtur þó skökku við að enn streyma gríðarlegar fjárhæðir til niðurgreiðslu á jarðefnaeldsneyti, sem skekkir þessa samkeppnisstöðu endurnýjanlegra orkugjafa. Þá stöðu þarf að jafna.

Kolefnismarkaðir

Mikilvægur áfangi náðist í Glasgow með reglum um samnýtingu og markaði með kolefniseiningar. Góðir kolefnismarkaðir opna á möguleika fyrirtækja og ríkja til að verja fjármagni sínu í þær aðgerðir sem skila hvað mestum samdrætti í losun óháð landamærum. Ákall atvinnulífsins eftir skýrum leikreglum og því að loftslagsáhrif verði verðlögð, sett á kolefnisverð, hefur verið hávært í aðdraganda ráðstefnunnar og þetta mun að einhverju leiti svara því. Það mun þó koma í ljóst hvernig innleiðingu á þessum reglum verður háttað. Þangað til hafa fyrirtæki í auknum mæli tekið upp notkun innra kolefnisverðs til að taka upplýstar ákvarðanir með tilliti til loftslagsbreytinga í sinni starfsemi og er Landsvirkjun þar á meðal.

Raunhæf markmið

Ísland hefur lýst yfir metnaðarfullum markmiðum um kolefnishlutleysi 2040 og jarðefnaeldsneytisleysi 2050. Það er ekkert sem bendir til annars en að það sé vel raunhæft enda mikill vilji til aðgerða, hjá fyrirtækjum, nærsamfélögum og hjá stjórnvöldum. Minni losun á Íslandi skiptir auðvitað loftslagið máli en sökum stærðar má leiða að því líkur að framlag Íslands í loftslagsmálum muni fyrst og fremst felast í fordæmisgefandi aðgerðum.

Ísland er nefnilega í dauðafæri til að vera fyrsta ríkið í heiminum sem er óháð jarðefnaeldsneyti og í einstakri stöðu til að klára full orkuskipti. Við eigum heimsmet í hlutfalli endurnýjanlegrar orku af frumorkunotkun (í kringum 85%) og allt rafmagn og allur hiti byggir á notkun endurnýjanlegra orkugjafa. Til viðbótar við þennan sterka grunn erum við í þeirri stöðu að hér er enginn olíu-, gas- og kolaiðnaður sem beitir sér á einn eða annan hátt gegn orkuskiptum.

Ísland er því kjörið fyrir tilraunaverkefni um orkuskipti á heilu samfélagi. Sú vegferð felur í sér ýmsar áskoranir og við munum öðlast mikla reynslu og þekkingu í þeirri glímu. Full orkuskipti fela í sér að hætta alfarið að nota bensín og olíu í bílum, skipum og flugvélum. Það er risavaxið og spennandi verkefni. Ef við ætlum að vera þar í fararbroddi er eins gott að bretta upp ermar án tafar.

Stjórnvöld þurfa að leggja stóru línurnar fyrir orkuskiptin en skrefin verða stigin af fyrirtækjum og einstaklingum í samstarfi við stjórnvöld. Rafvæðing bílaflotans er komin vel af stað og er dæmi um vel heppnað samspil stjórnvalda og fyrirtækja. Ekki er fýsilegt að rafvæða öll farartæki, svo sem flutningabíla, skip og flugvélar og því þarf að leita fleiri grænna orkugjafa. Framleiðsla græns eldsneytis, svo sem vetnis eða annars rafeldsneytis í formi ammóníaks, metanóls eða metans, er forsenda þess að klára orkuskipti Íslands.

Öflug, endurnýjanleg raforkuvinnsla Íslands veitir okkur tækifæri til að fara hratt í prufuverkefni sem geta skilað stórum skrefum í átt að kolefnishlutleysi og jarðefnaeldsneytisleysi. Það er komið að því að velja og raungera verkefnin sem munu leiða til þess að við náum þeim árangri í loftslagsmálum sem stefnt er að og heimurinn kallar eftir.

Höfundur er forstjóri Landsvirkjunar.




Skoðun

Sjá meira


×