Afglöp við afglæpavæðingu Halldór Auðar Svansson skrifar 23. mars 2022 09:01 Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Auðar Svansson Fíkn Píratar Alþingi Mest lesið Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Skoðun Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Um kosningar, gulrætur og verðbólgu Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson skrifar Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Þegar náttúruvinir hitta frambjóðendur. Hjálpartæki kjósandans Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Svartir föstudagar í boði íslenskra stjórnvalda Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Eitt heimili, ein fjölskylda og ein heilsa Pétur Heimisson skrifar Skoðun BRCA Elín Íris Fanndal Jónasdóttir skrifar Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Að kjósa með nútíma hugsunarhætti Ragnhildur Katla Jónsdóttir skrifar Skoðun Í upphafi skal endinn skoða.. Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld, virðið frumbyggjaréttinn í íslensku samfélagi Sæmundur Einarsson skrifar Skoðun Handleiðsla og vellíðan í starfi Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Eldgos og innviðir: Tryggjum öryggi Suðurnesja Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Er aukin einkavæðing lausnin? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Hvað er vandamálið? Alexandra Briem skrifar Skoðun Au pair fyrirkomulagið – barn síns tíma? Hlöðver Skúli Hákonarson skrifar Skoðun Fontur – hiti þrjú stig Stefán Steingrímur Bergsson skrifar Skoðun Bankinn gefur, bankinn tekur Breki Karlsson skrifar Skoðun Hægt og hljótt Dofri Hermannsson skrifar Sjá meira
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon skrifar
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun