Afglöp við afglæpavæðingu Halldór Auðar Svansson skrifar 23. mars 2022 09:01 Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Auðar Svansson Fíkn Píratar Alþingi Mest lesið Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Vanvirðing við einkaframtakið og verðmætasköpun Bessí Þóra Jónsdóttir Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson Skoðun Samfylkingin ætlar ekki að hækka tekjuskatt Alma D. Möller Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sá „óháði“ kemur til byggða Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Trúðslæti eða trúverðugleiki Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Lögreglumenn samningslausir mánuðum saman og án verkfallsréttar Fjölnir Sæmundsson skrifar Skoðun Hver vill kenna? Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson skrifar Skoðun Vanvirðing við einkaframtakið og verðmætasköpun Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin ætlar ekki að hækka tekjuskatt Alma D. Möller skrifar Skoðun Hvað eiga eldri borgarar að kjósa? Hjördís Hendriksdóttir skrifar Skoðun Við erum að ná árangri Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Ég og amma mín sem er dáin Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Spegill eða stjórntæki? Hlutverk skoðanakannana og almenningsálits í stefnumótun og stjórnmálum Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson skrifar Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum frelsi til handfæraveiða – eflum sjávarbyggðirnar Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verja þarf friðinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Billy bókahilla og börnin mín Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Svör við atvinnuumsóknum – Ákall til atvinnurekenda Valgerður Rut Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umræða á villigötum Diljá Matthíasardóttir skrifar Sjá meira
Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Vinstri grænna, Sjálfstæðisflokks og Framsóknar sem settur var saman árið 2017 sagði: „Snúa þarf af braut harðra refsinga fyrir neyslu fíkniefna en styrkja aðgerðir gegn fíkniefnasölum, innflutningi og framleiðslu fíkniefna. Tryggja þarf fíklum viðunandi meðferðarúrræði með samvinnu dóms-, félags- og heilbrigðiskerfis.“ Í framkvæmd birtist þetta þannig að frumvörp Halldóru Mogensen þingkonu Pírata um afglæpavæðingu neysluskammta voru annað hvort tafin eða felld og með því að Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra lagði fram sitt eigið frumvarp sem dagaði upp í nefnd. Þó tókst henni að koma í gegn frumvarpi um neyslurými, sem eru sérstök örugg heilbrigðisúrræði þar sem refsistefnu gagnvart neytendum er ekki framfylgt. Flokkarnir þrír hafa endurnýjuðu stjórnarheitin í fyrra og þó nýi sáttmálinn sé sá lengsti í Íslandssögunni er þar ekkert minnst á málaflokkinn yfir höfuð. Það gaf strax alls ekki góð fyrirheit um að umbætur á þessu sviði yrðu í forgangi að þessu sinni - en svo glitti í vonarglætu þegar nýr heilbrigðisráðherra, Willum Þór Þórsson, boðaði að hann myndi engu að síður leggja fram sitt eigið frumvarp um afglæpavæðingu. Sú sæla entist þó ekki lengi, því nú verður víst ekkert af frumvarpinu strax. Stofna skal starfshóp til að fara enn og aftur yfir rök með og á móti og ráðherrann hefur gefið út sína persónulegu og frumlegu skoðun að útfærslan ætti að vera þannig að ekki skuli gerð refsing fyrir vörslu neysluskammta en þeir skuli samt sem áður gerðir upptækir. Það er alveg í stíl við sögu umbótatilrauna á þessu sviði að þarna er stigið að óþörfu skaðlegt skref til baka og í raun ekkert hlustað á rökin fyrir því af hverju barist er fyrir afglæpavæðingu neysluskammta, engu skeytt um fyrir hverja það er gert og hvað skiptir þann hóp máli í samhenginu. Í þær áraraðir sem afglæpavæðing hefur verið í umræðunni hefur ítrekað komið skýrt fram að það að gera efnin upptæk af fólki í fíknivanda er jafnvel mesta refsingin sem það getur orðið fyrir og stærsti þátturinn í skaðsemi refsistefnunnar. Þar sem hér er ekki verið að fást við heimildaritgerðarskrif verður látið nægja að vísa í umsögn Rauða krossins um nýjustu útgáfu Halldóru Mogensen af hennar frumvarpi sem hún lagði fram í desember: „Verði frumvarpið að lögum mun aðgengi jaðarsettra einstaklinga, sérstaklega þeirra sem glíma við erfiðan vímuefnavanda, að heilbrigðisþjónustu, félagslegri þjónustu og viðbragðsþjónustu aukast til muna. Rauði krossinn telur mikilvægt að notendur vímuefna hafi greiðan aðgang að heilbrigðis- og velferðarþjónustu, án fordóma og jaðarsetningar. Dæmi eru um að einstaklingar sem glíma við vímuefnavanda veigri sér við að hringja eftir bráðaaðstoð eða leita sér aðstoðar af ótta við að lögregla geri neysluskammta þeirra upptæka og/eða vera handtekin vegna annars ólögmæts athæfis. Getur það jafnvel átt við í bráðatilfelllum eins og við ofskömmtun á vímuefnum, heimilisofbeldi eða annarskonar ofbeldi. Bæði notendur vímuefna og það starfsfólk heilbrigðis- og velferðarþjónustunnar sem starfar með þeim þurfa að geta rætt opinskátt um mál sín án þess að eiga á hættu að nauðsynleg velferðarmál geti jafnframt talist refsiverð athæfi, þ.e.a.s. mál tengd neyslu vímuefna og vitneskja um neysluskammta. Það að tryggja að ekki verði hægt að fjarlægja neysluskammta af fólki er mikilvægt öryggismál fyrir jaðarsetta einstaklinga og auðveldar einnig starfsfólki á vettvangi að þjónusta og styðja við einstaklinga sem glíma við vímuefnavanda út frá þeirra þörfum. Lagasetningin mun enn fremur styðja við uppsetningu og þróun skaðaminnkandi þjónustu Í landinu, við þau úrræði sem nú þegar eru til staðar fyrir einstaklinga með erfiðan vímuefnavanda, s.s. Frú Ragnheiði, Konukot, Gistiskýli og við búsetuúrræði og dagsetur fyrir einstaklinga í virkri vÍmuefnanotkun. Mikilvægt er að styrkja lagalega stöðu þessa úrræða og tryggja að öll úrræði fyrir einstaklinga sem nota vímuefni í æði geti veitt skjólstæðingum sínum öruggt neyslurými innanhúss til að lágmarka hættu á dauðsföllum vegna ofskömmtunar. Lagabreytingin er einnig í samræmi við þá heimild sem er að finna í 2. gr. a. laganna um neyslurými en ljóst er að lögin um neyslurými ná ekki fram markmiði sínu að fullu fyrr en kaup og varsla neysluskammta verður afglæpavædd. Rauði krossinn á Íslandi hefur fengið ómetanlega og einstaka innsýn í stöðu og veruleika einstaklinga sem glíma við erfiðan vímuefnavanda í gegnum skaðaminnkunarverkefni félagsins. Vert er að taka fram að skjólstæðingar þessara verkefna eru allajafna verulega jaðarsettir vegna vímuefnavandans og fjölmargir þeirra glíma við heimilisleysi. Þau löglegu og ólöglegu vímuefni sem skjólstæðingar Rauða krossins eru háðir eru í langflestum tilfellum keypt á ólöglegum markaði og einnig fjármögnuð eftir ólöglegum leiðum. Reynsla Rauða krossins er sú að þegar lögregla gerir neysluskammta upptæka eykst örvænting jaðarsetts einstaklings með vímuefnavanda. Þannig má leiða líkur að því að ef neysluskammtur einstaklings er gerður upptækur ýti það einstaklingnum enn frekar í átt að ólöglegu athæfi til fjármögnunar. Staða þess einstaklings verður þannig sífellt verri og vandi hans eykst. Að taka neysluskammta af fólki sem glímir við erfiðan og virkan vímuefnavanda getur aukið skaða fyrir einstaklinginn og samfélagið sömuleiðis.“ Ljóst er því að stefnu- og áhugaleysi sitjandi ríkisstjórnar á málaflokknum og einhver „Mér finnst“ þankagangur er enn og aftur að tefja fyrir þessu mikilvæga mannréttindamáli sem rúmur meirihluti þjóðarinnar styður samkvæmt nýjustu skoðanakönnunum. Heilbrigðisráðherrann hefur enn ekki tileinkað sér grunnþekkingu á málaflokknum, þó það sé vissulega til bóta að hann segist nálgast hann með opnum huga og binda má vonir við að starfshópurinn muni skera tvístígandi pólitíkusa úr þeirri snöru að eiga erfitt með að taka skýra afstöðu. Fagfólk sem þekkir til málaflokksins hefur haft rökin á hreinu í áraraðir og raddir þeirra sem þekkja hann á eigin skinni eru líka farnar að heyrast skýrar, samanber til að mynda ágætt viðtal við Kristján Hölluson, fyrrum vímuefnanotanda í bata, í Fréttablaðinu þar sem haft er eftir honum að „Þú býrð við stöðugan ótta um það að skammturinn þinn sé tekinn af þér. Þú ert alltaf hræddur við að verða refsað og jaðarsettur. Ég er búinn að vera edrú í 5 ár en ég fæ en þá kvíðakast við að sjá lögreglubíla og eiga samskipti við yfirvöld.“ Afglæpavæðing neysluskammta er þannig tímaspursmál, miðað við skriðið sem er á málinu í upplýstri umræðu, hvað sem stefnuleysi sitjandi stjórnvalda líður. Þegar sagan verður skrifuð verður mun hlutur ríkisstjórnarinnar hinnar sitjandi þó fyrst og fremst felast í afglöpum og vera skólabókardæmi um skaðsemi stefnuleysis sem leiðir til þess að íhaldssemi verður sjálfkrafa stöðugt ofan á. Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Skoðun Lögreglumenn samningslausir mánuðum saman og án verkfallsréttar Fjölnir Sæmundsson skrifar
Skoðun Spegill eða stjórntæki? Hlutverk skoðanakannana og almenningsálits í stefnumótun og stjórnmálum Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar