Ertu í sumarfríi? Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar 29. júlí 2022 13:00 Um þessar mundir er stór hluti þjóðarinnar í sumarleyfi og keppist við að njóta lífsins, hvort sem er á landinu okkar bjarta og iðjagræna eða á erlendri grundu. Flest leggjum við áherslu á að hlaða batteríin og njóta samveru með fjölskyldu eða vinum. Mörg leggja rækt við áhugamál sín, s.s. bókalestur, sund, og notalegar gönguferðir eða orkufrekari athafnir, líkt og fjallgöngur, hlaup og hjólreiðar. Við finnum líka fyrir þrýstingi til þess að vera virkilega að njóta lífsins og gera eitthvað stórkostlega skemmtilegt. En hvað leitar á hugann og hve mikill tími fer í eirðarlaust ráf um samfélagsmiðla eða jafnvel í að skoða tölvupóst og netsamskipti tengd vinnunni? Það gæti verið mun meiri tími en þig grunar. Að ná fókus Á fjörur mínar rak áhugaverða bók sem ég hef gluggað í nú sumarleyfinu og ber heitið Stolen focus. Why you can‘t pay attention? Höfundurinn, skoskur blaðamaður og samfélagsrýnir að nafni Johann Hari, lýsir því hvernig fjöl- og samfélagsmiðlafyrirtæki beita markvissum aðferðum til að taka yfir tíma og athygli fólks, og gera okkur að endingu erfitt um vik að einbeita okkur að því sem skiptir raunverulegu máli. Texti, skilaboð, myndbönd – eru gerð til að vera grípandi, beinskeytt, stutt og okkur er gefinn ýmis konar vettvangur til að miðla okkar lífi, skoðunum, viðburðum, tilfinningum á sama hátt. Bóklestur er hverfandi iðja á heimilum landsins, jafnvel gallhörðustu bókaormar* lesa mun minna en áður (*lesist ég sjálf). Á sama tíma greina rannsakendur margföldun á tíðni kvíða og þunglyndis, sem og ADHD og samskonar greininga, bæði á börnum og fullorðnum. Skyldu vera tengsl þarna á milli? Hari telur svo vera og minnir okkur á að til þess að geta sett sér persónuleg markmið og unnið að þeim skipulega þá þarf hver og einn að fá frið, tíma og svigrúm. Hið eilífa áreiti Í bókinni kemur fram að hinn almenni bandaríski starfsmaður fái sjaldan klukkutíma til einbeitingar án truflunar á vinnutíma. Jafnframt kemur fram að rannsóknir sýni að það taki okkur að jafnaði rúmlega 20 mínútur að ná aftur einbeitingu eftir truflun. Sama gildir um frítímann. Hve oft lítum við á símann okkar þegar við erum: að spjalla við barnið okkar, eyða kvöldstund með vinum, í göngutúr á fjalli, í heita pottinum, að horfa á sjónvarpsþátt? Mörg okkar eru ávallt með símann eða annað snjalltæki innan seilingar og höfum vanist því að vera tengd í sífellu, geta brugðist umsvifalaust við skilaboðum frá fjölskyldu, vinum eða vinnufélögum. Vissulega getur þetta skapað hagræði og að minnsta kosti er ljóst að tæknin skapar sveigjanleika. En hún hefur dekkri hliðar sem markaðsöflin nýta sér blygðunarlaust til að kortleggja hegðun okkar og jafnvel hugsanir. Hefur tæknin ef til vill skert lífsgæði okkar? Erum við að nýta tímann til að efla okkur sjálf og fólkið í kringum okkur? Fjarvinna og frítími Á undanförnum árum hafa orðið gríðarlega miklar breytingar á lífsháttum og starfsumhverfi í vestrænum þjóðfélögum. Stafrænt og sveigjanlegt starfsumhverfi einkennir nú marga vinnustaði og ljóst að skil á milli vinnu og einkalífs eru oft og tíðum óljós. Árið 2016 settu Frakkar lög í því skyni að tryggja réttindi starfsfólks til að „aftengjast“, þar sem stærri fyrirtækjum er gert óheimilt að senda starfsfólki tölvupóst utan hefðbundins vinnutíma. Raunar er kveðið á um að fyrirtæki og stofnanir skuli gera samkomulag við starfsfólk um hvernig vinna eigi gegn því að starfið flæði yfir í frítíma þess. Líklega þurfum við hvert og eitt að líta í eigin barm, en mikilvægast af öllu er þó að hér á landi verði mótuð framtíðarsýn og samfélagslegur sáttmáli um hvers konar lífi við viljum lifa. Frítími skiptir miklu máli Rannsóknir hafa sýnt að það sem við gerum í frítíma okkar skiptir miklu máli og hefur mun meiri áhrif á velgengni og heilsu en við getum gert okkur í hugarlund. Raunar er innan menntavísinda til heil fræðigrein sem ber heitið tómstunda- og félagsmálafræði og felst í því að rannsaka hvaða áhrif athafnir á vettvangi frítíma hafa á þroska og velferð okkar, óháð aldri. Það er nefnilega þannig að frítíminn hættir ekki að skipta máli þó við eldumst. Raunar má segja að það hvernig við nýtum frítímann skipti sífellt meira máli, ekki síst þegar skil frítíma og starfs verða óskýr. Sem menntaskólanema kom mér mikið á óvart þegar félagsfræðikennarinn upplýsti að frá fyrstu samfélögum veiðimanna og safnara þá hefur frítími mannfólks minnkað gríðarlega samfara iðnvæðingu og tækniþróun. (Ég varð næstum því jafnhissa og þegar líffræðikennarinn upplýsti að eftir um fimm milljarði ára verði eldsneyti sólarinnar uppurið, hún muni þenjast út og gleypa jörðina, áður en hún falli saman í hvítan dverg.) Erum við að fjarlægjast það sem skiptir mestu máli? Stórkostlegar samfélagsbreytingar hafa átt sér stað og munu halda áfram að eiga sér stað. Þó margar þeirra hafi jákvæð áhrif á lífsgæði og opni magnaða möguleika til samskipta og sveigjanleika þá bendir margt til þess að kerfislægir menningarlegir fjötrar hefti okkur til sjálfstæðrar hugsunar um það sem raunverulega gefi lífi hvers og eins gildi. Samfélagsrýnar, líkt og Johann Hari, benda á að þó að hver og ein manneskja geti vissulega breytt lífsstíl sínum og haft þannig jákvæð áhrif á eigið líf, þá séu félagslegu og stofnanalegu öflin gríðarsterk og mótandi. Við vitum líka að fjárhagur og félagsleg staða ræður miklu um möguleika fólks til þess að móta eigið líf. Þess vegna verður að eiga sér stað gagnrýnin og ítarleg umræða um það hvernig fólki er gert kleift að njóta þess að vera til og eiga uppbyggilegan frítíma. Bók Haris bendir til þess að skipulega sé grafið undan hæfileika okkar og svigrúmi til að einbeita okkur að því sem skiptir raunverulegu máli, hugsa um hvert við stefnum og hvernig við skipuleggjum okkar eigið líf. Við þurfum að endurheimta þennan fókus. Höfundur er dósent í tómstunda- og félagsmálafræði og forseti Menntavísindasviðs HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Félagsmál Heilsa Kolbrún Þ. Pálsdóttir Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Um þessar mundir er stór hluti þjóðarinnar í sumarleyfi og keppist við að njóta lífsins, hvort sem er á landinu okkar bjarta og iðjagræna eða á erlendri grundu. Flest leggjum við áherslu á að hlaða batteríin og njóta samveru með fjölskyldu eða vinum. Mörg leggja rækt við áhugamál sín, s.s. bókalestur, sund, og notalegar gönguferðir eða orkufrekari athafnir, líkt og fjallgöngur, hlaup og hjólreiðar. Við finnum líka fyrir þrýstingi til þess að vera virkilega að njóta lífsins og gera eitthvað stórkostlega skemmtilegt. En hvað leitar á hugann og hve mikill tími fer í eirðarlaust ráf um samfélagsmiðla eða jafnvel í að skoða tölvupóst og netsamskipti tengd vinnunni? Það gæti verið mun meiri tími en þig grunar. Að ná fókus Á fjörur mínar rak áhugaverða bók sem ég hef gluggað í nú sumarleyfinu og ber heitið Stolen focus. Why you can‘t pay attention? Höfundurinn, skoskur blaðamaður og samfélagsrýnir að nafni Johann Hari, lýsir því hvernig fjöl- og samfélagsmiðlafyrirtæki beita markvissum aðferðum til að taka yfir tíma og athygli fólks, og gera okkur að endingu erfitt um vik að einbeita okkur að því sem skiptir raunverulegu máli. Texti, skilaboð, myndbönd – eru gerð til að vera grípandi, beinskeytt, stutt og okkur er gefinn ýmis konar vettvangur til að miðla okkar lífi, skoðunum, viðburðum, tilfinningum á sama hátt. Bóklestur er hverfandi iðja á heimilum landsins, jafnvel gallhörðustu bókaormar* lesa mun minna en áður (*lesist ég sjálf). Á sama tíma greina rannsakendur margföldun á tíðni kvíða og þunglyndis, sem og ADHD og samskonar greininga, bæði á börnum og fullorðnum. Skyldu vera tengsl þarna á milli? Hari telur svo vera og minnir okkur á að til þess að geta sett sér persónuleg markmið og unnið að þeim skipulega þá þarf hver og einn að fá frið, tíma og svigrúm. Hið eilífa áreiti Í bókinni kemur fram að hinn almenni bandaríski starfsmaður fái sjaldan klukkutíma til einbeitingar án truflunar á vinnutíma. Jafnframt kemur fram að rannsóknir sýni að það taki okkur að jafnaði rúmlega 20 mínútur að ná aftur einbeitingu eftir truflun. Sama gildir um frítímann. Hve oft lítum við á símann okkar þegar við erum: að spjalla við barnið okkar, eyða kvöldstund með vinum, í göngutúr á fjalli, í heita pottinum, að horfa á sjónvarpsþátt? Mörg okkar eru ávallt með símann eða annað snjalltæki innan seilingar og höfum vanist því að vera tengd í sífellu, geta brugðist umsvifalaust við skilaboðum frá fjölskyldu, vinum eða vinnufélögum. Vissulega getur þetta skapað hagræði og að minnsta kosti er ljóst að tæknin skapar sveigjanleika. En hún hefur dekkri hliðar sem markaðsöflin nýta sér blygðunarlaust til að kortleggja hegðun okkar og jafnvel hugsanir. Hefur tæknin ef til vill skert lífsgæði okkar? Erum við að nýta tímann til að efla okkur sjálf og fólkið í kringum okkur? Fjarvinna og frítími Á undanförnum árum hafa orðið gríðarlega miklar breytingar á lífsháttum og starfsumhverfi í vestrænum þjóðfélögum. Stafrænt og sveigjanlegt starfsumhverfi einkennir nú marga vinnustaði og ljóst að skil á milli vinnu og einkalífs eru oft og tíðum óljós. Árið 2016 settu Frakkar lög í því skyni að tryggja réttindi starfsfólks til að „aftengjast“, þar sem stærri fyrirtækjum er gert óheimilt að senda starfsfólki tölvupóst utan hefðbundins vinnutíma. Raunar er kveðið á um að fyrirtæki og stofnanir skuli gera samkomulag við starfsfólk um hvernig vinna eigi gegn því að starfið flæði yfir í frítíma þess. Líklega þurfum við hvert og eitt að líta í eigin barm, en mikilvægast af öllu er þó að hér á landi verði mótuð framtíðarsýn og samfélagslegur sáttmáli um hvers konar lífi við viljum lifa. Frítími skiptir miklu máli Rannsóknir hafa sýnt að það sem við gerum í frítíma okkar skiptir miklu máli og hefur mun meiri áhrif á velgengni og heilsu en við getum gert okkur í hugarlund. Raunar er innan menntavísinda til heil fræðigrein sem ber heitið tómstunda- og félagsmálafræði og felst í því að rannsaka hvaða áhrif athafnir á vettvangi frítíma hafa á þroska og velferð okkar, óháð aldri. Það er nefnilega þannig að frítíminn hættir ekki að skipta máli þó við eldumst. Raunar má segja að það hvernig við nýtum frítímann skipti sífellt meira máli, ekki síst þegar skil frítíma og starfs verða óskýr. Sem menntaskólanema kom mér mikið á óvart þegar félagsfræðikennarinn upplýsti að frá fyrstu samfélögum veiðimanna og safnara þá hefur frítími mannfólks minnkað gríðarlega samfara iðnvæðingu og tækniþróun. (Ég varð næstum því jafnhissa og þegar líffræðikennarinn upplýsti að eftir um fimm milljarði ára verði eldsneyti sólarinnar uppurið, hún muni þenjast út og gleypa jörðina, áður en hún falli saman í hvítan dverg.) Erum við að fjarlægjast það sem skiptir mestu máli? Stórkostlegar samfélagsbreytingar hafa átt sér stað og munu halda áfram að eiga sér stað. Þó margar þeirra hafi jákvæð áhrif á lífsgæði og opni magnaða möguleika til samskipta og sveigjanleika þá bendir margt til þess að kerfislægir menningarlegir fjötrar hefti okkur til sjálfstæðrar hugsunar um það sem raunverulega gefi lífi hvers og eins gildi. Samfélagsrýnar, líkt og Johann Hari, benda á að þó að hver og ein manneskja geti vissulega breytt lífsstíl sínum og haft þannig jákvæð áhrif á eigið líf, þá séu félagslegu og stofnanalegu öflin gríðarsterk og mótandi. Við vitum líka að fjárhagur og félagsleg staða ræður miklu um möguleika fólks til þess að móta eigið líf. Þess vegna verður að eiga sér stað gagnrýnin og ítarleg umræða um það hvernig fólki er gert kleift að njóta þess að vera til og eiga uppbyggilegan frítíma. Bók Haris bendir til þess að skipulega sé grafið undan hæfileika okkar og svigrúmi til að einbeita okkur að því sem skiptir raunverulegu máli, hugsa um hvert við stefnum og hvernig við skipuleggjum okkar eigið líf. Við þurfum að endurheimta þennan fókus. Höfundur er dósent í tómstunda- og félagsmálafræði og forseti Menntavísindasviðs HÍ.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun