Innlent

Skipan Lilju sögð grímu­laust aftur­­hvarf til flokks­­pólitískrar spillingar

Jakob Bjarnar skrifar
Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur. Ýmsir hafa nýja skipan Lilju Alfreðsdóttur í stöðu þjóðminjavarðar til marks um að ráðherrar telji sig geta farið með kerfið eins og þeim þóknast. Afturhvarf til tíma Jónasar frá Hriflu, segir stjórsýslufræðingur.
Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur. Ýmsir hafa nýja skipan Lilju Alfreðsdóttur í stöðu þjóðminjavarðar til marks um að ráðherrar telji sig geta farið með kerfið eins og þeim þóknast. Afturhvarf til tíma Jónasar frá Hriflu, segir stjórsýslufræðingur. vísir/vilhelm

Skipan nýs þjóðminjavarðar hefur vakið upp hörð viðbrögð, hún er sögð fúsk og stjórnsýslulegur hroði. Stjórnsýslufræðingur segir að með þessu, að ráðið sé í stöðu án þess að hún sé auglýst laus, sé horfið til eldri tíma þegar pólitískar ráðningar réðu ríkjum.

„Þetta lítur illa út og er afturhvarf til mjög frumstæðrar pólitíkur sem stunduð var hér fyrir tveimur mannsöldrum. Þetta er í rauninni alveg óþolandi,“ segir Haukur Arnþórsson stjórnsýslufræðingur.

Eins og Vísir hefur greint frá hefur skipan Lilju Alfreðsdóttur menningar- og viðskiptaráðherra á nýjum þjóðminjaverði, Hörpu Þórsdóttur, valdið forleifafræðingum verulegum vonbrigðum. Staðan var ekki auglýst en eins og segir í svari ráðuneytisins við fyrirspurn fréttastofu er skipanin í krafti reglna um að ráðherra sé heimilt að flytja embættismenn til í starfi, svo lengi sem bæði embættin heyri undir ráðuneytið.

Vinagreiði sem svo gleymist

Þeim í Félagi forleifafræðinga þykja þetta snautleg svör. Staða þjóðminjavarðar hafi ekki verið auglýst síðan 2001. Það segi allt sem segja þurfi hvernig litið er til menningar innan þessara ríkisstjórnar: 

Gylfi Helgason dregur ekki fjöður yfir það að vonbrigði þeirra í Félagi forleifafræðinga eru mikil með það hvernig staðið var að málum.Facebook

„Hún er bara skraut og það sé bara í hinu stakasta lagi að stór embætti innan menningargeirans sé úthlutað án auglýsingar. Framtíðarstefna fyrir Þjóðminjasafn er ekki til - virðingin fyrir safninu er nær engin og metnaður jafnvel enn lægri. Algjört fúsk dæmi,“ segir Gylfi Helgason, fyrir hönd stjórnar Félags fornleifafræðinga.

Í samtali við Vísi fer Gylfi ekki í grafgötur með að fornleifafræðingar séu foj, svekktir og sárir, þarna megi sjá hver viðhorf ríkisstjórnarinnar eru til menningar. 

„Það er ekki talið hafa miklar pólitískar afleiðingar þó fúskað sé með skipan embætta innan þess. Svarið frá ráðherra er enda bara ekkert svar. Vísað er í lagabókstaf og engin alvöru umræða tekin, engin alvöru rök, bara lagatækni notuð. Afleiðingar er því engar og þegar uppi er staðið þá gekk leikritið upp: vinagreiðinn er búinn og gerður og allir búnir að gleyma þessu á morgun,“ segir Gylfi.

Fúsk sem hafi engar pólitískar afleiðingar

Ýmsir aðrir hafa tjáð sig með afgerandi hætti um þessa stöðuveitingu. Orri Vésteinsson er fyrsti prófessorinn í fornleifafræði og hann segir þetta fúsk sem því miður muni ekki hafa neinar pólitískar afleiðingar. Ekki frekar en venjulega.

„Það er klárlega andstætt íslenskri löggjöf og góðri stjórnsýslu að skipa þjóðminjavörð án auglýsingar, en þar fyrir utan endurspeglar þessi ráðstöfun því miður veika stöðu þessa málaflokks. Að það þyki yfirhöfuð koma til greina að veita embættið með þessum hætti bendir til að það njóti ekki mikillar virðingar. Það er ekki talið hafa miklar pólitískar afleiðingar þó fúskað sé með skipan þess,“ segir Orri á Facebook-síðu sinni.

Orri segir, líkt og Gylfi, að þessar breytingar hafi orðið án umræðu eða stefnumótunar og nú hefur glatist langþráð tækifæri til að fá fram ólík viðhorf um hlutverk og framtíðarmöguleika safnsins. „Ég óttast að eina stefna stjórnvalda sé að hafa enga stefnu um málefni þjóðminjavörslunnar.“

Stjórn félags íslenskra safna og safnmanna (FÍSOS) hefur einnig, líkt og Félag fornleifafræðinga, sent frá sér yfirlýsingu þar sem gerðar eru alvarlegar athugasemdir við skipun nýs þjóðminjavarðar. 

„Ráðningar sem þessar, með tilfærslu á milli embætta, eru ógagnsæjar og ófaglegar. Slík vinnubrögð grafa undan trausti á stjórnsýsluna og embættismannakerfið,“ 

segir þar.

Harpa starfaði áður sem safnstjóri Listasafns Íslands. Hún tekur við stöðunni af Margréti Hallgrímsdóttur sem nýverið var ráðin í starf skrifstofustjóra í forsætisráðuneytinu eftir að hafa farið með stöðu þjóðminjavarðar frá árinu 2000.

Afturhvarf til gamalla tíma

Vísir leitaði Haukur Arnþórsson stjórnsýslufræðing uppi, en hann er nú staddur á Ítalíu, með það fyrir augum að bera þennan gjörning undir hann. Haukur segir, spurður hvort valdaflokkarnir séu þarna að nota glufu til að raða sínum sínu fólki á alla helstu pósta og þétta raðirnar, að um sé að ræða gamalt ákvæði í starfsmannalögum.

„Þetta er frá þeim tíma þegar reynsla í stjórnsýslunni þótti merkilegri en aðrir verðleikar við ráðningu starfsmanna. Þetta er mögulega sáttagjörð við stéttarfélögin þegar tekið var uppá að auglýsa stöður opinberlega. Þessi gamla nálgun er hin weberíska nálgun sem er að miklu leyti horfin. Sameinuðu þjóðirnar eru enn með þetta, að deildarskipta umsækjendum, að þeir sem komi úr þeirra röðum hafi forgang.“

Haukur segir hins vegar að fram hafi komið ný sjónarmið fyrir um 20 eða 30 árum sem hafi orðið ofan á, að reynsla af stjórnsýslunni séu ekkert endilega metin verðmætari en önnur. Að reynsla af atvinnulífinu geti gagnast stjórnsýslunni og þá ef til vill á þeim forsendum að atvinnulífið sé skilvirkara.

„Þannig kom fram þessi krafa að allir stæðu jafnir þegar staða losnaði.“

Og sú hefur verið meginreglan undanfarna áratugi. Önnur regla af þeim meiði hefur ekki orðið eins ráðandi sem er að störf séu auglýst á fimm ára fresti.

„Meginsjónarmið stjórnsýslunnar er að farið sé vel með almannafé. Að fjármálarök liggi að baki öllum stjórnsýsluákvörðunum.“

Afar mikilvægt að auglýsa lausar stöður

Haukur segir, varðandi starfsmannamálin að auglýsa verði stöður til að vita hvaða verðleikar eru í boði. „Ef þú auglýsir ekki veistu ekki hverjir myndu sækja um og ert að gefa þeirri reglu langt nef. Þetta er mjög alvarlegt.“

Svo virðist sem hagsmunir heildarinnar séu nú fyrir borð bornir, að hagsmunir flokksins yfirtrompi allt?

„Þetta er ákveðið afturhvarf til tíma Jónasar frá Hriflu og því miður hefur Framsóknarflokkurinn gengið fram fyrir skjöldu og staðið fyrir einkennilegum mannaráðningum. Nema nú eru hinir stjórnmálaflokkarnir komnir í þetta líka. 

Þetta er sérstaklega alvarlegt þegar ráðnir eru æðstu menn kerfisins og ráðuneytisstjórar. Við erum með kerfi sem á að vera faglegt og að við sjáum hvaða sjónarmið eigi að liggja að baki,“ segir Haukur og bendir á til útskýringar atriði úr sjónvarpsþáttunum Borgen, sem margir þekkja. Þar er að finna samtal persóna um opinbera starfsmenn, að þeir eigi að vera hollir þeim stjórnmálamanni sem kemur og fara að hans vilja.

Stjórnarráð Íslands. Ráðherrum er nú legið á hálsi að misnota aðstöðu sína og salla sér velviljuðum, á alla helstu pósta kerfisins.vísir/vilhelm

„En þegar þú ferð að setja skoðanasystkini þín í æðstu embætti er hætt við að þarna myndist hringekja sem erfitt er að stoppa. Þá ertu farin að tala um amerísku leiðina,“ segir Haukur. Að þegar nýr forseti nær kjöri hverfi heilu hóparnir frá og aðrir komi inn. En með því erum við að hverfa frá okkar hefðbundnu viðmiðum.

„Það getur verið hættulegt að handráða vegna þess að það getur aukið pólaríseringu í öllu ríkiskerfinu. Og var ekki á bætandi.“

Að styrkja flokkshollustu með opinberum gæðum

En þetta þýðir þá það að þeir sem hafa verið hér við völd eru með „sitt fólk“ á öllum póstum. Og þannig verji kerfið sig. Það hefur einmitt borið á viðleitni í þá átt að þeir sem eru hollir fjórflokknum, flokksgæðingar, hafi verið settir á mikilvægustu pósta?

„Já. Það er ekkert óeðlilegt að stjórnmálamaður sem verður ráðherra vilji styrkja sín pólitísku sjónarmið í ráðuneytinu. En við því hefur verið orðið með ráðningu aðstoðarmanna. Síðast þegar ég vissi voru þeir um tuttugu og það er ansi mikill styrkleiki flokkana inni í ráðuneytunum. Svo bætist þetta við.“

Haukur Arnþórsson stjórnsýslufræðingur segir þessa glufu, að skáka megi embættismönnum milli starfa og komast hjá því að auglýsa stöðurnar, gamalt ákvæði í starfsmannalögum.

Haukur segist vilja tala varlega þegar spurt er hvort þetta sé ekki ávísun á andverðleika, enda sé þetta ekki persónulegt heldur snúist um prinsipp.

„Við erum kannski að tala um ágætlega hæft fólk en við getum ekki sannað að ekki hafi verið betri kostir í boði, ef ekki er auglýst.“

Haukur segir það rétt að greina megi viðleitni flokkanna í gegnum tíðina að vilja styrkja stöðu sína inná við, efla flokkshollustuna, með því að úthluta opinberum gæðum til stuðningsmanna.

„En það hefur verið þrengt að pólitíkinni í þeim efnum. Sérstaklega hefur verið tekið fyrir veitingu styrkja út á land og til allskonar vina og kunningja,“ segir Haukur. Að reglur um meðferð á opinberum sjóðum hafi verið þrengdar og lagt upp með faglegt mat; nefndir og ráð sem Alþingi kýs verði sífellt færri.

„Þegar flokkarnir vilja launa góðum stuðningsmönnum eru tækifærin færri en voru þegar við vorum með frumstæðari stjórnmál. Við höfum verið að fara yfir í faglegri tíma en áður en þarna er gróflega gengið afturábak.“


Tengdar fréttir

Segir mál Lilju vonda lögfræði og enn verri pólitík

Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur um að Lilja Alfreðsdóttir, menntamálaráðherra, hafi brotið jafnréttislög við skipan ráðuneytisstjóra var afdráttarlaus um að leikreglur hafi verið brotnar að mati þingmanns Viðreisnar. Í málinu sé vond lögfræði og ennþá verri pólitík.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×