Ólga meðal að­vent­ista vegna sölu á heilu fjalli

Eins og Vísir hefur greint ítarlega frá er umdeild risaframkvæmd í pípunum sem gengur út á stórfellda efnisflutninga um Þorlákshöfn til Evrópu. Risafyrirtækið HeidelbergCement hyggst nota jarðefnin sem íblöndunarefni í sement. Ráðgert er að moka heilu fjalli, Litla-Sandfelli í Þrengslunum, í burtu og flytja úr landi um Þorlákshöfn til frekari vinnslu.

Málið er umdeilt meðal íbúa Ölfuss og víðar en það er einnig umdeilt meðal eigenda fellsins. Litla-Sandfell stendur á jörðinni Breiðabólstað sem er í eigu kirkju Sjö­unda dags aðventista.

Hvað kostar eitt stykki fjall? Hvernig samningum er háttað liggur ekki fyrir og svör þar um liggja ekki á lausu. Það stendur í ýmsum safnaðarmeðlimum sem og sú staðreynd að salan á fjallinu fer fram með milligöngu fyrirtækis sem heitir Eden Minging og er í eigu tveggja aðventista, þeirra Krist­ins Ólafs­sonar og Eiríks Ingv­ars Ingv­ars­son­ar. Það er dótturfyrirtæki Heidelberg, Hornsteinn, sem mun annast framkvæmdina. Stjórn trúfélagsins, svokölluð „samtakastjórn“ sem situr kjörtímabilið 2019-2022, samdi við Eden Mining um söluna á fjallinu. Samningaviðræður hófust í fyrravor og þeim lauk þegar skrifað var undir nýjan samning 18. janúar á þessu ári.

Vísir beindi fyrirspurn til Gavin Anthony vegna þessa og segir hann spurður að stjórn safnaðarins lítist í öllum meginatriðum vel á verkefnið.

„Rétt er að halda því til haga að Kirkja sjöunda dags aðventista er á engan hátt aðili að áformum um fyrirhugaða efnistöku eða uppbyggingu sementsverksmiðju. Kirkjan hefur gert samkomulag við Eden Mining um námuréttindi í Litla-Sandfelli, en hefur að öðru leyti ekki beinna hagsmuna að gæta,“ segir Gavin.

Segir verkefnið umhverfisvænt

Hann segir jafnframt að við vinnslu úr námunni skipti það söfnuðinn máli að ávinningurinn sé meiri en aðeins fjárhagslegur fyrir söfnuðinn. 

„Náman hefur í fyrirhuguðu fyrirkomulagi bæði í för með sér atvinnusköpun í sveitarfélaginu auk mikils sparnaðar á kolefnislosun í byggingariðnaði og þar með afleidd góð áhrif á heimsbyggðina alla. Samkvæmt þeim upplýsingum sem við höfum verður sparnaðurinn af kolefnislosun við nýtingu efnis úr námunni hið minnsta á pari við það sem allur íslenski bílaflotinn veldur.“

Orð Gavins eru í takti við þau sjónarmið sem Þorsteinn Víglundsson, talsmaður HeidelbergCement Pozzolanic Materials ehf. á Íslandi, hefur sett fram í samtali við Vísi. Spurður hvernig samningar við leigutakann Eden Minging séu til komnir segir Gavin upphaflegan samning við fyrirtækið hafa verið gerðan í maí 2009 um efnistöku og rannsóknir.

„Sem meðal annars hafa falist í því hvort hægt sé að nýta efni móberg við sementsframleiðslu í stað flugösku og þá sem jákvæðari kost út frá umhverfisáhrifum. Nýr samningur um námuréttindi var gerður í janúar síðastliðinn.“

Gavin segir einstök samningsatriði trúnaðarmál samningsaðila líkt og almennt á við um slíka samninga en með samningnum hefur Eden Mining leyfi til efnistöku úr námunni gegn gjaldi.

Samningurinn bindandi og honum verður ekki rift

Líkt og áður sagði hefur Vísir heimildir fyrir því að samningurinn við Eden Mining sé umdeildur innan safnaðarins. Gavin Anthony vill hins vegar ekki gera mikið úr því.

„Innan safnaðarins hafa heyrst efasemdaraddir nokkurra safnaðarmeðlima vegna samningsins, og þá helst um fyrirkomulagið en ekki sjálfa efnistökuna. Öll stjórn safnaðarins stendur hins vegar heilshugar að baki samningnum en gerðar hafa verið úttektir á ferlinu á ýmsum stigum, meðal annars af æðri stofnunum innan kirkju SDA og óháðum aðilum.“

Hann segir af og frá að til tals hafi komið að rifta beri samningnum.

„Samningurinn var gerður með hag safnaðarins og almennings að leiðarljósi. Samningurinn var því ígrundaður og vandað til allra verka. Með hliðsjón af því og þeirri staðreynd að gerðir samningar eru að sjálfsögðu bindandi hefur ekki komið til tals annað en að standa við samninginn,“ segir Gavin Anthony.

Keyptu jörðina til að reka þar skólastarf

Jörðin Breiðabólstaður hefur verið í eigu safnaðarins um áratuga skeið og má rekja söguna allt aftur til ársins 1936 en þá hóf Olav Johan Olsen að safna fé fyrir unglingaskóla fyrir söfnuðinn. Það var svo árið 1947 að jörðin Vindheimar í Ölfusi var keypt undir skólann en það er jörðin sem um ræðir. Var mikið átak innan lands sem utan að fjármagna kaupin.

Í landi Breiðabólstaðar standa fjöllin Litla-Sandfell og Lambafell. Þar eru skilgreindar námur í aðalskipulagi Ölfuss og hefur námustarfsemi farið fram í Litla-Sandfelli frá árinu 1965 og efni þegar verið sótt í fjóra mismunandi staði fjallsins.

Samkvæmt upplýsingum fréttastofu komu stuttu eftir aldamótin tveir safnaðarmeðlimir, viðskiptamennirnir Eiríkur Ingvarsson og Kristinn Ólafsson, með tillögu til stjórnar trúfélagsins: Þeir gætu stofnað fyrirtæki (Eden Mining) til að reka námurnar. Þannig þyrfti Aðventkirkjan ekki að standa í því að semja aftur og aftur við misáreiðanleg fyrirtæki. Þess í stað myndi Aðventkirkjan semja til langs tíma við fyrirtæki sem væri í eigu tveggja meðlima trúfélagsins og þannig myndi hún tryggja sér góðar og stöðugar tekjur af námunum. Það var samið um námuna í Litla-Sandfelli 2008 og um námuna í Lambafelli 2009.

Eden hóf námuvinnslu fyrst fyrir alvöru um 2017 og það var nærri full vinnsla í gangi út árið 2021.

Einn þeirra sem hefur verið gagnrýninn á samninginn og þessar fyrirætlanir er Jón Hjörleifur Stefánsson guðfræðingur en hann er í söfnuðinum. Hann segir að það virðist vera sem svo að Eden Mining sé óþarfa milliliður sem láti þriðja aðila eftir reksturinn. Það að hinn almenni safnaðarmeðlimur, en í Sjöunda dags aðventistum eru um 150 virkir meðlimir að hans sögn, viti lítið um efni samningana og það sé óásættanlegt.

Leynilegur samningur

„Hluti samningsins er leynilegur svo safnaðarmeðlimir geta ekki lesið þann hluta - og leynilegi hlutinn er sá sem inniheldur tölurnar og kjörin. Slíkur samningur er ekki í takti við fyrri samninga trúfélagsins en þeim hefur að því er ég best veit alltaf verið þinglýst að fullu leyti,“ segir Jón Hjörleifur í samtali við Vísi.

Hann sem og fleiri hafa beint fyrirspurnum til stjórnar vegna þessa en ekki orðið ágengt. Jón Hjörleifur segist ásamt öðrum hafa lagst í rannsóknir á verkefninu öllu en ekki liggi fyrir hversu mikið Eden Mining sé að borga aðventistum fyrir fjallið.

„Lágmarksgjald er 15 milljónir á ári - en fyrir utan það vitum við safnaðarmeðlimir ekki meir. Við vitum hins vegar meira um hvað Eden borgaði Aðventistakirkjunni þegar eldri samningar giltu. Eden seldi rúmmetrann áfram til GT-verktaka/Lambafells ehf. á um 100-150 íslenskar krónur en það voru síðan verktakarnir sem seldu lokakaupanda jarðefnið á markaðsvirði, sem er einmitt um 700 íslenskar krónur fyrir rúmmetra af bögglabergi, og svo hærri verð fyrir fínni möl.“

Þetta megi til dæmis sjá í ársreikningi Lambafells.

Samningurinn veitir aðventistum fjárhagslegt öryggi

Það sem þó liggur fyrir um samninginn má lesa í tilkynningu sem stjórnin sendi frá sér 1. febrúar til meðlima safnaðarins. Tilkynningin er upplýsandi en hana má í heild sinni finna hér neðar:

Efasemdir af hinu illa

Jón Hjörleifur er eins og áður sagði tortrygginn á samninginn við Eden Mining. Jón Hjörleifur segir jafnframt afar erfitt að ræða málið opinskátt innan vébanda safnaðarins því að 

með því einu að vilja fá allt upp á borðið sé það metið svo af stjórn að verið sé að efna til óeiningar og jafnvel ganga erinda hins illa. 

En síðla í þessum mánuði, september, fer fram hefðbundinn kjörfundur trúfélagsins og þá verður kosin ný stjórn.

„Það er möguleiki á því að ný stjórn muni leitast við að rifta þessum samningi og þá yrði mögulega ekkert af þessum framkvæmdum, allavega ekki sá hluti sem á að byggjast á efnisvinnslu í Litla-Sandfelli og Lambafelli,“ segir Jón Hjörleifur sem telur þessu máli langt í frá lokið.

Ágreiningur risinn í sveitarfélaginu

Og það liggur reyndar fyrir að babb er komið í bátinn. Ágreiningur er risinn í bæjarstjórn Ölfuss en þegar þetta mál kom upp var Ása Berglind Hjálmarsdóttir H-lista ein af fáum sem vildi gjalda varhug við hinu risavaxna verkefni. Seinna stigu svo fulltrúar B-lista fram og hörmuðu að hafa samþykkt á fundi skipulagsnefndar 21. júlí umsókn HeidelbergCement um rúmlega hektara lóð í Þorlákshöfn og 5 þúsund fermetra fasteignir undir frumvinnslu á jarðvegi sem til stæði að flytja um höfnina út til Evrópu.

Málið var til umfjöllunar á bæjarstjórnarfundi í Ölfusi 25. ágúst síðastliðinn þar sem fulltrúar Sjálfstæðisflokksins láta bóka mótmæli við ýmsu því sem þeir setja rangfærslur sem fram hafa komið málinu. Til dæmis sé rangt að ósómi verið af mannvirkjagerð sem málinu tengist, þvert á móti verði rík krafagerð um að „þau falli að metnaði sveitarfélagsins í umhverfismálum.“ Á því verði ekki gefinn afsláttur. Þá sé rangt að ryk- eða hávaðamengun verði frá starfseminni.

Sjálfstæðismenn vilja ekki að horfið verði frá samtali við fulltrúa Heidelberg. En ekki komi til greina af þeirra hálfu, að efnið verði flutt frá námum til Þorlákshafnar eftir almenna þjóðvegakerfinu. „Verði verkefnið á einhverjum tímapunkti metið skaðlegt fyrir heildar hagsmuni samfélagsins er því sjálf hætt,“ segir meðal annars í fundargerðinni.