Áskoranir í ljósi átaka í Evrópu og aukins fjölda flóttafólks á Íslandi Atli Viðar Thorstensen skrifar 21. október 2022 15:00 Samkvæmt upplýsingum frá Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna eru í dag yfir 100 milljónir einstaklinga á öllum aldri á flótta í heiminum í dag. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna er verndari flóttamannasamningsins sem Ísland fullgilti árið 1956 en tilgangur samningsins er að gefa þeim einstaklingum sem ekki njóta verndar gegn ofsóknum í eigin landi kost á að leita verndar hjá öðrum þjóðum heimsins. Ástæður þess að fólk flýr heimahaga sína og þar með talið heimili, ættingja, vini, störf, nám, eignir, menningu og lífið eins og það þekkir það eru margvíslegar en helst má telja til vopnuð átök, ofsóknir, mannréttindabrot, hungur, fátækt og annað sem neyðir fólk á flótta. Flestar þessar ástæður ættu að gefa stjórnvöldum sem eru aðilar að flóttamannasamningi SÞ tilefni til að veita fólki alþjóðlega vernd, þar með talið í Evrópu. Vitað er að einungis lítill hluti flóttafólks leitar skjóls í Evrópu enda er það flest á flótta innan eigin landamæra eða hefur leitað skjóls í nágrannaríkjum sínum sem oft eru fátæk og jafnvel stríðshrjáð og með veika innviði. Af þeim 89 milljónum sem hafa hrakist á flótta í árslok 2021 var innan við 0,3% þeirra veitt vernd í Evrópu á síðasta ári, auðugustu álfu jarðarinnar. Er Ísland auðveldur áfangastaður flóttafólks? Aukinn fjöldi umsækjenda hefur sótt um alþjóðlega vernd á Íslandi á þessu ári og enn er von á fleirum og því um ærið verkefni að ræða sem reynir á ýmsar stofnanir og innviði landsins. Áskorun sem samfélagið allt á að takast á við og getur tekist á við. Ástæðan fyrir fjölguninni er nokkuð augljós þar sem vopnuð átök í Úkraínu, landi innan Evrópu, hafa hrakið yfir sjö milljónir íbúa landsins á flótta til annarra ríkja. Af þessum sjö milljónum hafa rétt um 1.900 óskað alþjóðlegrar verndar hérlendis og hefur íslenskt samfélag tekið afar vel á móti þessum hópi. Það þýðir að fólk frá Úkraínu telur í dag um 0,5% þjóðarinnar. Ef við heimfærum þessar tölur upp á Evrópu þá hafa þessar sjö milljónir leitað skjóls í 450 milljóna manna álfu Evrópusambandsins sem gera um 1,5% af íbúum álfunnar eða þrisvar sinnum fleiri hlutfallslega en á Íslandi. Í Póllandi eru 1,4 milljónir frá Úkraínu skráð sem flóttafólk sem gerir 3,7% íbúa landsins og í Moldóvu er hlutfallið 2,3%. Í báðum löndum eru þó mun fleira flóttafólk frá Úkraínu sem er enn óskráð, þannig að hlutfallið er líklega mun hærra. Þó fjöldi flóttafólks á Íslandi hafi farið vaxandi á undanförnum árum í takti við þann vanda sem til staðar er í heiminum hafa tölurnar á Íslandi farið upp og niður, þrátt fyrir vaxandi fjölda á heimsvísu. Á árinu 2022 hefur umsóknum um alþjóðlega vernd í Evrópu og á hér á Íslandi fjölgað verulega en eins og flestum er kunnugt um má fyrst og fremst rekja ástæðuna til átakanna í Úkraínu. Sé tekið mið af átökunum á Balkanskaganum seint á síðustu öld þá snéri meirihluti flóttamanna á Norðurlöndum til baka að átökunum loknum og líklegt má telja að sömu sögu megi segja um flóttafólk frá Úkraínu. Þegar öllu er á botninn hvolft er ljóst að einungis lítill hluti flóttamanna leitar til Evrópu og aðeins brotabrot af þeim hópi leitar hingað til Íslands. Er því augljóst að Ísland er hvorki auðveldur áfangastaður að komast á né almennur draumaáfangastaður fyrir fólk á flótta. Veruleiki flóttafólks á heimsvísu Veruleiki flóttafólks liggur fyrst og fremst í því að hafa orðið að flýja heimili sín og jafnvel heimaland vegna vopnaðra átaka og annarra hörmunga, auk þess sem það fær litla eða jafnvel enga aðstoð í aðstæðum sem oft eru verri en fólk getur ímyndað sér. Fólk hefur orðið að flýja vegna þess að mannréttindi þeirra voru virt að vettugi og alþjóðalög þverbrotin. Mörg eru jafnvel hneppt í varðhald án dóms og laga, önnur í mansal á meðan enn önnur lifa á jaðri þess að geta dregið fram lífið. Börn á flótta alast líka oft upp við óviðunandi aðstæður sem valda því að þau fara á mis við hluti eins og menntun, öfluga heilbrigðisþjónustu og fulla aðlögun að samfélaginu sínu, en fyrir vikið lenda þau oft í verri stöðu seinna á ævinni. Efnameiri þjóðir á borð við Ísland hafa lagt sitt af mörkum til að lina þjáningar þeirra, ýmist með þróunarsamvinnuverkefnum eða mannúðaraðstoð í heimahögum þeirra. En framlag fæstra efnameiri þjóða ná takmarki Sameinuðu þjóðanna um að 0,7% af vergum þjóðartekjum fari í slíka aðstoð. Þá hefur Ísland, ásamt fleiri ríkjum, talað fyrir aukinni virðingu fyrir alþjóðalögum og mannréttindakerfinu almennt, sem er gríðarlega mikilvægt framlag og þar er mikilvægt að vera fyrirmynd annarra þjóða. Áskoranir á Íslandi Það flóttafólk sem kemur til Íslands mætir blessunarlega mikilli velvild hér og hefur almennt fengið skjóta úrlausn sinna mála, þó að auðvitað séu undantekningar á því. Útlendingastofnun afgreiðir flestar umsóknir á aðeins nokkrum dögum og Vinnumálastofnun hefur sinnt afar krefjandi verkefni við að koma fólki í húsnæði af mikilli elju, dugnaði og skipulagsfærni. Áskorunin sem Ísland stendur frammi fyrir, og þar með flóttafólk, er kannski helst tvenns konar. Annars vegar skortur á húsnæði og hins vegar að einungis lítill hluti sveitarfélaga tekur þátt í samræmdri móttöku stjórnvalda fyrir flóttafólk. Það er því ástæða til að hvetja stjórnvöld, sveitarfélög og samfélagið allt enn frekar til að ná saman um þennan mikilvæga hluta móttökunnar svo við sem samfélag náum enn betur utan um það verkefni sem við stöndum nú frammi fyrir. Mikilvægt er að hafa í huga að það eru mjög óvenjulegar aðstæður sem valda þessari aukningu á fjölda flóttafólks sem vonandi taka enda sem allra fyrst. Það á við jafnt á Íslandi sem og í öðrum ríkjum álfunnar. Gerum vel og sýnum þeim sem á eftir okkur koma að við gerðum okkar besta og virtum um leið alþjóðlegar skuldbindingar til að koma til móts við þarfir einstaklinga sem neyðst hafa til að leita skjóls á Íslandi við mjög svo óvenjulegar aðstæður í Evrópu. Setjum okkur í spor fólks á flótta og tökum á móti þeim á sama hátt og við myndum vilja að tekið yrði á móti okkur ef við yrðum að flýja land. Höfundur er sviðsstjóri alþjóðasviðs Rauða krossins á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Flóttafólk á Íslandi Hælisleitendur Mest lesið Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fyrst flúðu þau Reykjavíkurborg… Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er útlegð á innleið? Reyn Alpha Magnúsdóttir skrifar Skoðun Leiðsögundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Skólarnir lokaðir - myglan vinnur Guðmundur Þórir Sigurðsson skrifar Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Sjá meira
Samkvæmt upplýsingum frá Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna eru í dag yfir 100 milljónir einstaklinga á öllum aldri á flótta í heiminum í dag. Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna er verndari flóttamannasamningsins sem Ísland fullgilti árið 1956 en tilgangur samningsins er að gefa þeim einstaklingum sem ekki njóta verndar gegn ofsóknum í eigin landi kost á að leita verndar hjá öðrum þjóðum heimsins. Ástæður þess að fólk flýr heimahaga sína og þar með talið heimili, ættingja, vini, störf, nám, eignir, menningu og lífið eins og það þekkir það eru margvíslegar en helst má telja til vopnuð átök, ofsóknir, mannréttindabrot, hungur, fátækt og annað sem neyðir fólk á flótta. Flestar þessar ástæður ættu að gefa stjórnvöldum sem eru aðilar að flóttamannasamningi SÞ tilefni til að veita fólki alþjóðlega vernd, þar með talið í Evrópu. Vitað er að einungis lítill hluti flóttafólks leitar skjóls í Evrópu enda er það flest á flótta innan eigin landamæra eða hefur leitað skjóls í nágrannaríkjum sínum sem oft eru fátæk og jafnvel stríðshrjáð og með veika innviði. Af þeim 89 milljónum sem hafa hrakist á flótta í árslok 2021 var innan við 0,3% þeirra veitt vernd í Evrópu á síðasta ári, auðugustu álfu jarðarinnar. Er Ísland auðveldur áfangastaður flóttafólks? Aukinn fjöldi umsækjenda hefur sótt um alþjóðlega vernd á Íslandi á þessu ári og enn er von á fleirum og því um ærið verkefni að ræða sem reynir á ýmsar stofnanir og innviði landsins. Áskorun sem samfélagið allt á að takast á við og getur tekist á við. Ástæðan fyrir fjölguninni er nokkuð augljós þar sem vopnuð átök í Úkraínu, landi innan Evrópu, hafa hrakið yfir sjö milljónir íbúa landsins á flótta til annarra ríkja. Af þessum sjö milljónum hafa rétt um 1.900 óskað alþjóðlegrar verndar hérlendis og hefur íslenskt samfélag tekið afar vel á móti þessum hópi. Það þýðir að fólk frá Úkraínu telur í dag um 0,5% þjóðarinnar. Ef við heimfærum þessar tölur upp á Evrópu þá hafa þessar sjö milljónir leitað skjóls í 450 milljóna manna álfu Evrópusambandsins sem gera um 1,5% af íbúum álfunnar eða þrisvar sinnum fleiri hlutfallslega en á Íslandi. Í Póllandi eru 1,4 milljónir frá Úkraínu skráð sem flóttafólk sem gerir 3,7% íbúa landsins og í Moldóvu er hlutfallið 2,3%. Í báðum löndum eru þó mun fleira flóttafólk frá Úkraínu sem er enn óskráð, þannig að hlutfallið er líklega mun hærra. Þó fjöldi flóttafólks á Íslandi hafi farið vaxandi á undanförnum árum í takti við þann vanda sem til staðar er í heiminum hafa tölurnar á Íslandi farið upp og niður, þrátt fyrir vaxandi fjölda á heimsvísu. Á árinu 2022 hefur umsóknum um alþjóðlega vernd í Evrópu og á hér á Íslandi fjölgað verulega en eins og flestum er kunnugt um má fyrst og fremst rekja ástæðuna til átakanna í Úkraínu. Sé tekið mið af átökunum á Balkanskaganum seint á síðustu öld þá snéri meirihluti flóttamanna á Norðurlöndum til baka að átökunum loknum og líklegt má telja að sömu sögu megi segja um flóttafólk frá Úkraínu. Þegar öllu er á botninn hvolft er ljóst að einungis lítill hluti flóttamanna leitar til Evrópu og aðeins brotabrot af þeim hópi leitar hingað til Íslands. Er því augljóst að Ísland er hvorki auðveldur áfangastaður að komast á né almennur draumaáfangastaður fyrir fólk á flótta. Veruleiki flóttafólks á heimsvísu Veruleiki flóttafólks liggur fyrst og fremst í því að hafa orðið að flýja heimili sín og jafnvel heimaland vegna vopnaðra átaka og annarra hörmunga, auk þess sem það fær litla eða jafnvel enga aðstoð í aðstæðum sem oft eru verri en fólk getur ímyndað sér. Fólk hefur orðið að flýja vegna þess að mannréttindi þeirra voru virt að vettugi og alþjóðalög þverbrotin. Mörg eru jafnvel hneppt í varðhald án dóms og laga, önnur í mansal á meðan enn önnur lifa á jaðri þess að geta dregið fram lífið. Börn á flótta alast líka oft upp við óviðunandi aðstæður sem valda því að þau fara á mis við hluti eins og menntun, öfluga heilbrigðisþjónustu og fulla aðlögun að samfélaginu sínu, en fyrir vikið lenda þau oft í verri stöðu seinna á ævinni. Efnameiri þjóðir á borð við Ísland hafa lagt sitt af mörkum til að lina þjáningar þeirra, ýmist með þróunarsamvinnuverkefnum eða mannúðaraðstoð í heimahögum þeirra. En framlag fæstra efnameiri þjóða ná takmarki Sameinuðu þjóðanna um að 0,7% af vergum þjóðartekjum fari í slíka aðstoð. Þá hefur Ísland, ásamt fleiri ríkjum, talað fyrir aukinni virðingu fyrir alþjóðalögum og mannréttindakerfinu almennt, sem er gríðarlega mikilvægt framlag og þar er mikilvægt að vera fyrirmynd annarra þjóða. Áskoranir á Íslandi Það flóttafólk sem kemur til Íslands mætir blessunarlega mikilli velvild hér og hefur almennt fengið skjóta úrlausn sinna mála, þó að auðvitað séu undantekningar á því. Útlendingastofnun afgreiðir flestar umsóknir á aðeins nokkrum dögum og Vinnumálastofnun hefur sinnt afar krefjandi verkefni við að koma fólki í húsnæði af mikilli elju, dugnaði og skipulagsfærni. Áskorunin sem Ísland stendur frammi fyrir, og þar með flóttafólk, er kannski helst tvenns konar. Annars vegar skortur á húsnæði og hins vegar að einungis lítill hluti sveitarfélaga tekur þátt í samræmdri móttöku stjórnvalda fyrir flóttafólk. Það er því ástæða til að hvetja stjórnvöld, sveitarfélög og samfélagið allt enn frekar til að ná saman um þennan mikilvæga hluta móttökunnar svo við sem samfélag náum enn betur utan um það verkefni sem við stöndum nú frammi fyrir. Mikilvægt er að hafa í huga að það eru mjög óvenjulegar aðstæður sem valda þessari aukningu á fjölda flóttafólks sem vonandi taka enda sem allra fyrst. Það á við jafnt á Íslandi sem og í öðrum ríkjum álfunnar. Gerum vel og sýnum þeim sem á eftir okkur koma að við gerðum okkar besta og virtum um leið alþjóðlegar skuldbindingar til að koma til móts við þarfir einstaklinga sem neyðst hafa til að leita skjóls á Íslandi við mjög svo óvenjulegar aðstæður í Evrópu. Setjum okkur í spor fólks á flótta og tökum á móti þeim á sama hátt og við myndum vilja að tekið yrði á móti okkur ef við yrðum að flýja land. Höfundur er sviðsstjóri alþjóðasviðs Rauða krossins á Íslandi.
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun
Skoðun Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Börn á flótta – nýtt líf, nýtt tungumál og nýtt tækifæri í íslenskum grunnskólum Friðþjófur Helgi Karlsson Skoðun