Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu fanga Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar 23. nóvember 2022 13:02 Stefna stjórnvalda í geðheilbrigðismálum er á þá leið að þverfagleg mönnun í geðheilbrigðisþjónustu eigi að vera í samræmi við þjónustuþörf á hverju þjónustustigi með tilliti til viðfangsefna. Við sem lifum og hrærumst í málefnum jaðarsettra hópa samfélagsins vitum sem er, að þar er víða pottur brotinn og stefna stjórnvalda eingöngu orðin tóm. Lítum fyrst til fangelsa landsins en þau geyma jú margt af okkar verst setta fólki. Þar er fólk sem glímir við hin ýmsu andlegu mein og kvilla auk fíknisjúkdóma í ofanálagt. Á árunum 2013 til 2019 leit geðlæknir ekki svo mikið sem inn í fangelsin og var því um kennt að ekki fékkst geðlæknir til starfans. Eftir margítrekaðar ákúrur frá Eftirlitsnefnd Evrópuráðsins með pyntingum, svokallaðri CPT-nefnd, gátu stjórnvöld ekki lengur hundsað vandann og sett var á fót geðheilsuteymi sem sinna átti afplánunarföngum í fangelsum landsins. Þetta voru mikil gleðitíðindi og ekki síst fyrir þær sakir að formaður teymisins, geðlæknirinn Sigurður Hektorsson, var mikill fagmaður sem ræktaði starfið af myndugleik og bar hag fanganna fyrir brjósti. Sigurður hefur sjálfur sagt að honum hafi komið á óvart hversu margir alvarlega geðsjúkir einstaklingar væru vistaðir í fangelsum landsins og að þeir skaðist eingöngu af vistinni. Auk Sigurðar er vönduð og fær manneskja í hverri stöðu í teyminu og á undanförnum árum höfum við séð mörg lítil kraftaverk í fangelsiskerfinu þar sem fólki tókst loksins að spyrna sér frá botninum og byrja að vinna í sjálfu sér með hjálp geðheilsuteymisins. Það var því mikið áfall þegar, ekki alls fyrir löngu, Sigurður Hektorsson ákvað að segja starfi sínu í teyminu lausu. Hann tekur við starfi hjá embætti Landlæknis þar sem hann mun vonandi halda áfram vinnu sinni við að bæta geðheilsu Íslendinga. Við sem eftir sitjum bíðum á milli vonar og ótta um að annar góður maður birtist. Óttinn er ekki að ástæðulausu. Við verðum að átta okkur á að ósakhæfir menn og menn í geðrofi eru vistaðir í fangelsum landsins þar sem þeim versnar daglega. Þeir eru í stöðugum agaviðurlögum og sæta einangrun uns þeim er loksins sleppt út á götu. Og þar byrjar ballið fyrir alvöru. Á meðan geðheilbrigðismál sátu á hakanum í fangelsum lengdist hinn alræmdi bannlisti Landlæknis yfir lyf sem ekki má veita í fangelsum og lengdist þannig að fangar fengu aldrei viðeigandi lyf, þrátt fyrir að vera með uppáskrift frá lækni. Þetta hafði í för með sér að agaviðurlögum fjölgaði gríðarlega, fangar héldust hvorki í starfi né námi, almenn kurteisi í garð samfanga og starfsfólks dvínaði og vanlíðan var mikil á meðal þeirra sem þjáðust af geðsjúkdómum en ekki síður meðal annarra fanga og fangavarða. Vaxandi áhyggjuefni er hjá okkur hversu margir koma aftur út í samfélagið algjörlega óvinnufærir og illa í stakk búnir til að takast á við lífið. Það eru nefnilega ekki bara lyf og greiningar sem skipta máli heldur einnig markviss endurhæfing og að fólk fái einhverja færni. Þannig skiptir máli að hafa iðjuþjálfa í fangelsunum en enginn slíkur starfar hjá Fangelsismálastofnun. Með virkni og endurhæfingu í fangelsunum bætist andleg heilsa og færni fólks og sem gerir það meira tilbúið aftur út í samfélagið og takast á við þá erfiðleika sem upp koma þá eins og að útvega sér þak yfir höfuðið og finna atvinnu. Raunar eru margir aðrir jaðarsettir hópar sem þyrftu einnig á þessari þjónustu að halda eins, til dæmis fólk með vímuefnaraskanir eða heimilislausir en það fólk er mjög oft í virkri vímuefnaneyslu líka. Best væri ef hægt væri að vera með geðheilsuteymi fyrir þann hóp í miðbænum, aðsetur þar sem fólk getur gengið inn af götunni. Starfsfólk annarra úrræða eins og hjá Reykjavíkurborg er mjög oft úrræðalaust og getur ekki vísað fólki í geðrofi í viðeigandi úrræði geta oft ekkert annað gert en að vera til staðar og biðja fólk um að þrauka. Slíkt úrræði í miðbænum yrði algjör bylting í geðheilbrigðisþjónustu fyrir heimilislausa og einnig fyrir fyrrverandi fanga enda á geðheilsuteymi fangelsanna strangt til tekið ekki að sinna þeim sem eru lausir úr afplánun, þrátt fyrir að teymið sjálft hafi tekið upp á því eftir að hafa séð hversu erfitt var fyrir fyrrverandi fanga að fá þjónustu eftir afplánun og að þeir hefðu ekki lengur aðgang að lyfjum sem teymið var þó búið að þróa með viðkomandi, bæði tegundir og magn. Geðheilsuteymi miðborgar fyrir heimilislausa og fyrrverandi fanga er málið. Þegar Svandís Svavarsdóttir fyrrverandi heilbrigðisráðherra tilkynnti um stofnun geðheilbrigðisteymisins á blaðamannafundi í lok árs 2019 féllu bókstaflega tár af hvarmi viðstaddra og hefur teymið síðan þá sýnt og sannað sig fyrir samfélaginu. Svandís handvaldi yfirmann teymisins og fékk þann besta sem hægt var að hugsa sér. Nú er vandinn sá að geðlæknar liggja ekki á lausu. Við hjá Afstöðu höfum sent fyrirspurnir út bæði til Noregs og Hollands þar sem mestu líkurnar eru að finna geðlækna eins þenkjandi eins og óskað er eftir en svarið sem kemur til baka er að launaumhverfið á Íslandi sé ekki samkeppnishæft og dæmi um að laun geðlækna séu helmingi hærri í áðurnefndum löndum. Við höfum því miklar áhyggjur af því að geðheilsuteymið muni á endanum vera lagt niður í núverandi mynd ef ekki finnst nýr geðlæknir til að taka við starfi Sigurðar. Það yrði til þess að fangar og fyrrverandi fangar missi aðgang sinn að geðlæknaþjónustu og við höldum hratt til fortíðar. Þetta er mjög stórt áhyggjuefni sem við ættum ekki að þurfa að vera hugsa um þegar árið 2023 fer að ganga í garð. Höfundur er formaður Afstöðu, félags fanga á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Ingi Þóroddsson Fangelsismál Geðheilbrigði Mest lesið „Naktir elskendur, Helga og Bjarni, liggja í faðmlögum, handleggjabenda á rauðum rúmfötum, umvafin mildri birtu“ Sigþór U. Hallfreðsson Skoðun Krossinn er fallegur Skoðun 10 staðreyndir um verðbólgu og ríkisfjármál Konráð S. Guðjónsson Skoðun Þetta reddast eða hvað? Marinó G. Njálsson Skoðun Læknar, heilbrigðisstarfsfólk og lykill að lausninni Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Break á ólympíuleikunum og önnur gildi í dansi Brynja Pétursdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Opið bréf til stjórnarformanns Haga Björn Sævar Einarsson Skoðun Ég má það fyrst ég kemst upp með það Eva Hauksdóttir Skoðun „Smækkunar“gler Viðskiptaráðs Erna Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Læknar, heilbrigðisstarfsfólk og lykill að lausninni Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun 10 staðreyndir um verðbólgu og ríkisfjármál Konráð S. Guðjónsson skrifar Skoðun „Naktir elskendur, Helga og Bjarni, liggja í faðmlögum, handleggjabenda á rauðum rúmfötum, umvafin mildri birtu“ Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Krossinn er fallegur skrifar Skoðun Þetta reddast eða hvað? Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Að gráta í rigningunni - og dansa Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun „Smækkunar“gler Viðskiptaráðs Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ekki henda! Eyjólfur Pálsson skrifar Skoðun Break á ólympíuleikunum og önnur gildi í dansi Brynja Pétursdóttir skrifar Skoðun Frigg nemendagrunnur – bylting í íslensku skólastarfi Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnarformanns Haga Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Alvarlegar afleiðingar kynferðislegrar áreitni á vinnustöðum Dagný Aradóttir Pind skrifar Skoðun Er Helguvík ein af stærstu ruslakistum Íslands? Margrét S. Þórólfsdóttir,Ragnhildur L. Guðmundsdóttir,Þórólfur J. Dagsson skrifar Skoðun Manstu þegar Messenger var ekki til? Aldís Stefánsdóttir skrifar Skoðun „Flestum í Noregi er illa við EES“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óheillaþróun á íslenskum vinnumarkaði Gunnar Sigvaldason,Árni B. Björnsson skrifar Skoðun Að virkja upp í loft Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Sjálfstæðisflokkurinn, the party of hungry children Ian McDonald skrifar Skoðun Talsmenn tolla gefa engan afslátt Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Samstaða kennara skiptir máli Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hvað er fram undan í íslenskum stjórnmálum? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Leiðin til að elska mig Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Nauðsynlegt að sameina verndun og nýtingu orku með stuðningi staðla Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Hamstrar barnið þitt blýanta? Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun Ég má það fyrst ég kemst upp með það Eva Hauksdóttir skrifar Skoðun Ætlar Akureyrarbær að snuða íbúa? Sunna Hlín Jóhannesdóttir,Hilda Jana Gísladóttir skrifar Skoðun Miðaldra á hjúkrunarheimili! Jóhanna Ólafsdóttir skrifar Skoðun Strandveiðar - stórlega styrktur atvinnuvegur Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Sérðu það sem ég sé? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Hver á vindinn? Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Stefna stjórnvalda í geðheilbrigðismálum er á þá leið að þverfagleg mönnun í geðheilbrigðisþjónustu eigi að vera í samræmi við þjónustuþörf á hverju þjónustustigi með tilliti til viðfangsefna. Við sem lifum og hrærumst í málefnum jaðarsettra hópa samfélagsins vitum sem er, að þar er víða pottur brotinn og stefna stjórnvalda eingöngu orðin tóm. Lítum fyrst til fangelsa landsins en þau geyma jú margt af okkar verst setta fólki. Þar er fólk sem glímir við hin ýmsu andlegu mein og kvilla auk fíknisjúkdóma í ofanálagt. Á árunum 2013 til 2019 leit geðlæknir ekki svo mikið sem inn í fangelsin og var því um kennt að ekki fékkst geðlæknir til starfans. Eftir margítrekaðar ákúrur frá Eftirlitsnefnd Evrópuráðsins með pyntingum, svokallaðri CPT-nefnd, gátu stjórnvöld ekki lengur hundsað vandann og sett var á fót geðheilsuteymi sem sinna átti afplánunarföngum í fangelsum landsins. Þetta voru mikil gleðitíðindi og ekki síst fyrir þær sakir að formaður teymisins, geðlæknirinn Sigurður Hektorsson, var mikill fagmaður sem ræktaði starfið af myndugleik og bar hag fanganna fyrir brjósti. Sigurður hefur sjálfur sagt að honum hafi komið á óvart hversu margir alvarlega geðsjúkir einstaklingar væru vistaðir í fangelsum landsins og að þeir skaðist eingöngu af vistinni. Auk Sigurðar er vönduð og fær manneskja í hverri stöðu í teyminu og á undanförnum árum höfum við séð mörg lítil kraftaverk í fangelsiskerfinu þar sem fólki tókst loksins að spyrna sér frá botninum og byrja að vinna í sjálfu sér með hjálp geðheilsuteymisins. Það var því mikið áfall þegar, ekki alls fyrir löngu, Sigurður Hektorsson ákvað að segja starfi sínu í teyminu lausu. Hann tekur við starfi hjá embætti Landlæknis þar sem hann mun vonandi halda áfram vinnu sinni við að bæta geðheilsu Íslendinga. Við sem eftir sitjum bíðum á milli vonar og ótta um að annar góður maður birtist. Óttinn er ekki að ástæðulausu. Við verðum að átta okkur á að ósakhæfir menn og menn í geðrofi eru vistaðir í fangelsum landsins þar sem þeim versnar daglega. Þeir eru í stöðugum agaviðurlögum og sæta einangrun uns þeim er loksins sleppt út á götu. Og þar byrjar ballið fyrir alvöru. Á meðan geðheilbrigðismál sátu á hakanum í fangelsum lengdist hinn alræmdi bannlisti Landlæknis yfir lyf sem ekki má veita í fangelsum og lengdist þannig að fangar fengu aldrei viðeigandi lyf, þrátt fyrir að vera með uppáskrift frá lækni. Þetta hafði í för með sér að agaviðurlögum fjölgaði gríðarlega, fangar héldust hvorki í starfi né námi, almenn kurteisi í garð samfanga og starfsfólks dvínaði og vanlíðan var mikil á meðal þeirra sem þjáðust af geðsjúkdómum en ekki síður meðal annarra fanga og fangavarða. Vaxandi áhyggjuefni er hjá okkur hversu margir koma aftur út í samfélagið algjörlega óvinnufærir og illa í stakk búnir til að takast á við lífið. Það eru nefnilega ekki bara lyf og greiningar sem skipta máli heldur einnig markviss endurhæfing og að fólk fái einhverja færni. Þannig skiptir máli að hafa iðjuþjálfa í fangelsunum en enginn slíkur starfar hjá Fangelsismálastofnun. Með virkni og endurhæfingu í fangelsunum bætist andleg heilsa og færni fólks og sem gerir það meira tilbúið aftur út í samfélagið og takast á við þá erfiðleika sem upp koma þá eins og að útvega sér þak yfir höfuðið og finna atvinnu. Raunar eru margir aðrir jaðarsettir hópar sem þyrftu einnig á þessari þjónustu að halda eins, til dæmis fólk með vímuefnaraskanir eða heimilislausir en það fólk er mjög oft í virkri vímuefnaneyslu líka. Best væri ef hægt væri að vera með geðheilsuteymi fyrir þann hóp í miðbænum, aðsetur þar sem fólk getur gengið inn af götunni. Starfsfólk annarra úrræða eins og hjá Reykjavíkurborg er mjög oft úrræðalaust og getur ekki vísað fólki í geðrofi í viðeigandi úrræði geta oft ekkert annað gert en að vera til staðar og biðja fólk um að þrauka. Slíkt úrræði í miðbænum yrði algjör bylting í geðheilbrigðisþjónustu fyrir heimilislausa og einnig fyrir fyrrverandi fanga enda á geðheilsuteymi fangelsanna strangt til tekið ekki að sinna þeim sem eru lausir úr afplánun, þrátt fyrir að teymið sjálft hafi tekið upp á því eftir að hafa séð hversu erfitt var fyrir fyrrverandi fanga að fá þjónustu eftir afplánun og að þeir hefðu ekki lengur aðgang að lyfjum sem teymið var þó búið að þróa með viðkomandi, bæði tegundir og magn. Geðheilsuteymi miðborgar fyrir heimilislausa og fyrrverandi fanga er málið. Þegar Svandís Svavarsdóttir fyrrverandi heilbrigðisráðherra tilkynnti um stofnun geðheilbrigðisteymisins á blaðamannafundi í lok árs 2019 féllu bókstaflega tár af hvarmi viðstaddra og hefur teymið síðan þá sýnt og sannað sig fyrir samfélaginu. Svandís handvaldi yfirmann teymisins og fékk þann besta sem hægt var að hugsa sér. Nú er vandinn sá að geðlæknar liggja ekki á lausu. Við hjá Afstöðu höfum sent fyrirspurnir út bæði til Noregs og Hollands þar sem mestu líkurnar eru að finna geðlækna eins þenkjandi eins og óskað er eftir en svarið sem kemur til baka er að launaumhverfið á Íslandi sé ekki samkeppnishæft og dæmi um að laun geðlækna séu helmingi hærri í áðurnefndum löndum. Við höfum því miklar áhyggjur af því að geðheilsuteymið muni á endanum vera lagt niður í núverandi mynd ef ekki finnst nýr geðlæknir til að taka við starfi Sigurðar. Það yrði til þess að fangar og fyrrverandi fangar missi aðgang sinn að geðlæknaþjónustu og við höldum hratt til fortíðar. Þetta er mjög stórt áhyggjuefni sem við ættum ekki að þurfa að vera hugsa um þegar árið 2023 fer að ganga í garð. Höfundur er formaður Afstöðu, félags fanga á Íslandi.
„Naktir elskendur, Helga og Bjarni, liggja í faðmlögum, handleggjabenda á rauðum rúmfötum, umvafin mildri birtu“ Sigþór U. Hallfreðsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun „Naktir elskendur, Helga og Bjarni, liggja í faðmlögum, handleggjabenda á rauðum rúmfötum, umvafin mildri birtu“ Sigþór U. Hallfreðsson skrifar
Skoðun Alvarlegar afleiðingar kynferðislegrar áreitni á vinnustöðum Dagný Aradóttir Pind skrifar
Skoðun Er Helguvík ein af stærstu ruslakistum Íslands? Margrét S. Þórólfsdóttir,Ragnhildur L. Guðmundsdóttir,Þórólfur J. Dagsson skrifar
Skoðun Nauðsynlegt að sameina verndun og nýtingu orku með stuðningi staðla Haukur Logi Jóhannsson skrifar
„Naktir elskendur, Helga og Bjarni, liggja í faðmlögum, handleggjabenda á rauðum rúmfötum, umvafin mildri birtu“ Sigþór U. Hallfreðsson Skoðun
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun