Hvers vegna er fjölbreytni náttúrunnar svona verðmæt? Skúli Skúlason, Christophe Pampoulie, Ingibjörg Svala Jónsdóttir, Kristinn Pétur Magnússon, Snæbjörn Pálsson, Starri Heiðmarsson, Sæmundur Sveinsson og Tómas Grétar Gunnarsson skrifa 21. febrúar 2023 07:32 Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða lífs á jörðinni og verndun hennar er eitt veigamesta verkefni nútímans. Til að efla samstöðu, vitund og skilning á líffræðilegri fjölbreytni meðal almennings og stjórnvalda hérlendis hefur samstarfsvettvangur sem gengur undir nafninu BIODICE (biodiversity in Iceland/ líffræðileg fjölbreytni á Íslandi, biodice.is) verið stofnaður. Þar hafa einstaklingar, rannsókna-, háskóla-, og mennta- og menningarstofnanir haft frumkvæði en markmiðið er að styðja við samfélagið allt, efla þekkingu á náttúru landsins, miðla henni á margvíslegan hátt og aðstoða stjórnvöld og alla þá sem þurfa og vilja að móta árangursríka stefnu um líffræðilega fjölbreytni. Fimmtudaginn 23. febrúar kl. 14-16 stendur BIODICE fyrir viðburði í Safnahúsinu við Hverfisgötu, þar sem starfsemin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á nýlegt COP15 samkomulag Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og þýðingu þess fyrir Ísland. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku og loftslagsráðherra opnar dagskrána með ávarpi, en viðburðurinn markar einnig upphaf viðburðaraðar undir heitinu „Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni“. Öll eru velkomin. Sjá hér. Hugtakið fjölbreytni skipar veigamikinn sess í umræðu nútímans og ber oft á góma þegar útskýra þarf hvað gerir samfélög eða menningu okkar heilbrigða, mannvæna og frjóa. Fjölbreytni auðgar tilveru okkar en er einnig forsenda allra möguleika og valkosta, allt frá daglegum ákvörðunum einstaklinga til samfélagslegra viðbragða við breyttum og eða erfiðum aðstæðum. Slíkir erfiðleikar geta falið í sér utanaðkomandi ógnir við lýðræðið, heilsu eða umhverfi. Segja má að fjölbreytnin feli í sér samfélagsleg verðmæti, því án hennar eru fá tækifæri til að bregðast við aðstæðum – þroskast og þróast. Ef við viljum stuðla að lifandi og sterkum samfélögum er grundvallaratriði að tryggja fjölbreytni í menningu þeirra, hvað varðar til dæmis lífsreynslu, daglegar athafnir, hugmyndir, listir, menntun og atvinnustarfsemi. Fjölbreytni er í raun forsenda allrar sköpunar. Á sama hátt er fjölbreytni meðal lífvera forsenda heilbrigðra vistkerfa. Líffræðileg fjölbreytni vísar til breytileika milli tegunda lífvera, milli einstaklinga og stofna innan tegunda og fjölbreytni vistkerfa. Fjölbreyttar lífverur – við sjálf meðtalin – mynda vistkerfi jarðar. Lífverurnar tengjast á ýmsa vegu og nýta sér búsvæði og aðrar auðlindir umhverfisins. Fjölbreytni einstaklinga innan tegunda og stofna felur í sér valkosti sem Charles Darwin byggði þróunarkenninguna á og í dag vitum við að stofnar og tegundir lífvera þróast með tíma og breytast meðal annars vegna þess að ákveðinn breytileiki einstaklinga hentar betur við vissar aðstæður en annar breytileiki. Breytileiki er stundum sagður vera hráefni þróunar, aðlögunar að nýjum aðstæðum og myndun nýrra tegunda. Tilvera okkar og allra annarra lífvera byggir á heilbrigðum vistkerfum; án líffræðilegrar fjölbreytni geta vistkerfi illa brugðist við breyttum aðstæðum, eða byggt sig upp eftir skaða og jafnvel hrun. Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti sérstæðar. Hér eru fáar tegundir vegna einangrunar landsins og þess að lífverur hafa haft skamman tíma til að nema landið að nýju frá því að síðasta jökulskeiði lauk fyrir um 10 þúsund árum. Lítil samkeppni milli tegunda og æxlunarleg einangrun hefur leitt til aðlögunar að sérstæðum búsvæðum sem jarðfræði landsins skapar í samspili við aðra umhverfisþætti. Þetta birtist meðal annars í þróun afbrigða ýmissa tegunda, t.d. fugla, breytileika milli stofna laxa sem hafa aðlagast aðstæðum í mismunandi ám og hraðri þróun fjölbreytni innan stofna ýmissa tegunda svo sem bleikju í stöðuvötnum. Vistkerfi lands, ferskvatns og sjávar eru þannig mjög fjölbreytt og kvik. Í þessu liggja mikilsverð verðmæti íslenskrar náttúru. Allar lífverur lifa í nánum tengslum við umhverfi sitt og móta það með ýmsum hætti, oft sér til hagsbóta. Verk mannsins eru sannarlega dæmi um þetta. En verkin eru ekki alltaf yfirveguð eða vönduð. Þannig hefur hegðun hinna iðnvæddu neyslusamfélaga stuðlað að víðtæku hruni líffræðilegrar fjölbreytni á heimsvísu. Megin ástæðurnar eru mengun, loftslagsbreytingar, ofnýting, búsvæðaeyðing og framandi, ágengar tegundir. Unnið er gegn náttúrunni, og þar með okkur sjálfum, á öllum vígstöðvum. Við stöndum því frammi fyrir risastórum umhverfisvanda af mannavöldum. Alþjóðasamfélagið reynir að takast á við þetta og í desember sl. var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Montréal (COP15) undirritaður tímamótasamningur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni (sjá: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf). Í samningnum eru notuð stór orð um þann mikla vanda sem við ásamt öllum lífverum heims stöndum frammi fyrir ef við breytum ekki hegðun okkar. Samkomulagið felur m.a. í sér markmið um að árið 2030 höfum við verndað með einhverjum hætti 30% af láði og legi, og að árið 2050 náist það markmið að maðurinn lifi í sátt og samræmi við náttúru jarðar. Þetta eru miklar og göfugar áætlanir. Í stuttu máli kallar samkomulagið eftir umbyltingu á viðhorfum okkar til náttúrunnar og skilningi á að við erum hluti náttúrunnar en drottnum ekki yfir henni. Ísland er aðili að samkomulaginu og ábyrgð okkar er mikil. Við þurfum vitundarvakningu hérlendis um mikilvægi líffræðilegrar fjölbreytni. Vegna sérstöðu íslenskrar náttúru og tækifæra sem liggja í samfélagsgerð okkar getum við lagt mikið af mörkum hér heima og til alþjóðasamfélagsins á þessum vettvangi. Þetta er sýn samstarfsvettvangsins BIODICE. Stöndum saman og tökum kröftuglega þátt í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni! Höfundar eru stjórnarmeðlimir BIODICE. Skúli Skúlason prófessor við Háskólann á Hólum og Náttúruminjasafn Íslands, formaður stjórnar BIODICE Christophe Pampoulie rannsóknastjóri, Hafrannsóknastofnun, varaformaður stjórnar BIODICE Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor, Háskóla Íslands Kristinn Pétur Magnússon sérfræðingur og prófessor, Náttúrufræðistofnun Íslands og Háskólanum á Akureyri Snæbjörn Pálsson prófessor, Háskóla Íslands Starri Heiðmarsson forstöðumaður Náttúrustofu Norðurlands vestra Sæmundur Sveinsson fagstjóri MATÍS Tómas Grétar Gunnarsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Mest lesið Halldór 23.11.2024 Halldór Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun „Við andlát manns lýkur skattskyldu hans“ Þórður Gunnarsson Skoðun Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Kosningaloforðið sem gleymdist? Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eru aðventan og jólin kvíða- eða tilhlökkunarefni? Guðlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Óframseljanlegt DAGA-kerfi Kári Jónsson skrifar Skoðun Nýtanleg verðmætasköpun um allt land Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Geðrænn vandi barna og ungmenna Eldur S. Kristinsson skrifar Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Eru sumir heppnari en aðrir? Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar Skoðun Sjálfstætt fólk Kristín Linda Jónsdóttir skrifar Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Arfur stjórnmálanna 2024 Elvar Eyvindsson skrifar Skoðun Kjósum rétt(indi) fyrir fatlað fólk! Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Frelsi er allra, ekki fárra útvaldra Jón Óskar Sólnes skrifar Skoðun Menntun og tækifæri: Hvað veljum við fyrir Ísland? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Eyðimerkurganga kosningabaráttunnar? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Kjóstu meiri árangur Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða hlekkur ert þú í keðjunni? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Laxeldið verður ekki stöðvað Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Þroskamerki þjóðar Tómas Torfason skrifar Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Var stytting náms til stúdentsprófs í þágu ungmenna? Sigurður E. Sigurjónsson skrifar Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson skrifar Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sjálfstæðar konur? Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Fullveldinu er fórnað með aðild að Evrópusambandinu Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Endurhugsum dæmið, endurnýtum textíl Guðbjörg Rut Pálmadóttir skrifar Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson skrifar Sjá meira
Líffræðileg fjölbreytni er undirstaða lífs á jörðinni og verndun hennar er eitt veigamesta verkefni nútímans. Til að efla samstöðu, vitund og skilning á líffræðilegri fjölbreytni meðal almennings og stjórnvalda hérlendis hefur samstarfsvettvangur sem gengur undir nafninu BIODICE (biodiversity in Iceland/ líffræðileg fjölbreytni á Íslandi, biodice.is) verið stofnaður. Þar hafa einstaklingar, rannsókna-, háskóla-, og mennta- og menningarstofnanir haft frumkvæði en markmiðið er að styðja við samfélagið allt, efla þekkingu á náttúru landsins, miðla henni á margvíslegan hátt og aðstoða stjórnvöld og alla þá sem þurfa og vilja að móta árangursríka stefnu um líffræðilega fjölbreytni. Fimmtudaginn 23. febrúar kl. 14-16 stendur BIODICE fyrir viðburði í Safnahúsinu við Hverfisgötu, þar sem starfsemin verður kynnt og sérstök áhersla lögð á nýlegt COP15 samkomulag Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og þýðingu þess fyrir Ísland. Guðlaugur Þór Þórðarson umhverfis-, orku og loftslagsráðherra opnar dagskrána með ávarpi, en viðburðurinn markar einnig upphaf viðburðaraðar undir heitinu „Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni“. Öll eru velkomin. Sjá hér. Hugtakið fjölbreytni skipar veigamikinn sess í umræðu nútímans og ber oft á góma þegar útskýra þarf hvað gerir samfélög eða menningu okkar heilbrigða, mannvæna og frjóa. Fjölbreytni auðgar tilveru okkar en er einnig forsenda allra möguleika og valkosta, allt frá daglegum ákvörðunum einstaklinga til samfélagslegra viðbragða við breyttum og eða erfiðum aðstæðum. Slíkir erfiðleikar geta falið í sér utanaðkomandi ógnir við lýðræðið, heilsu eða umhverfi. Segja má að fjölbreytnin feli í sér samfélagsleg verðmæti, því án hennar eru fá tækifæri til að bregðast við aðstæðum – þroskast og þróast. Ef við viljum stuðla að lifandi og sterkum samfélögum er grundvallaratriði að tryggja fjölbreytni í menningu þeirra, hvað varðar til dæmis lífsreynslu, daglegar athafnir, hugmyndir, listir, menntun og atvinnustarfsemi. Fjölbreytni er í raun forsenda allrar sköpunar. Á sama hátt er fjölbreytni meðal lífvera forsenda heilbrigðra vistkerfa. Líffræðileg fjölbreytni vísar til breytileika milli tegunda lífvera, milli einstaklinga og stofna innan tegunda og fjölbreytni vistkerfa. Fjölbreyttar lífverur – við sjálf meðtalin – mynda vistkerfi jarðar. Lífverurnar tengjast á ýmsa vegu og nýta sér búsvæði og aðrar auðlindir umhverfisins. Fjölbreytni einstaklinga innan tegunda og stofna felur í sér valkosti sem Charles Darwin byggði þróunarkenninguna á og í dag vitum við að stofnar og tegundir lífvera þróast með tíma og breytast meðal annars vegna þess að ákveðinn breytileiki einstaklinga hentar betur við vissar aðstæður en annar breytileiki. Breytileiki er stundum sagður vera hráefni þróunar, aðlögunar að nýjum aðstæðum og myndun nýrra tegunda. Tilvera okkar og allra annarra lífvera byggir á heilbrigðum vistkerfum; án líffræðilegrar fjölbreytni geta vistkerfi illa brugðist við breyttum aðstæðum, eða byggt sig upp eftir skaða og jafnvel hrun. Aðstæður á Íslandi eru að mörgu leyti sérstæðar. Hér eru fáar tegundir vegna einangrunar landsins og þess að lífverur hafa haft skamman tíma til að nema landið að nýju frá því að síðasta jökulskeiði lauk fyrir um 10 þúsund árum. Lítil samkeppni milli tegunda og æxlunarleg einangrun hefur leitt til aðlögunar að sérstæðum búsvæðum sem jarðfræði landsins skapar í samspili við aðra umhverfisþætti. Þetta birtist meðal annars í þróun afbrigða ýmissa tegunda, t.d. fugla, breytileika milli stofna laxa sem hafa aðlagast aðstæðum í mismunandi ám og hraðri þróun fjölbreytni innan stofna ýmissa tegunda svo sem bleikju í stöðuvötnum. Vistkerfi lands, ferskvatns og sjávar eru þannig mjög fjölbreytt og kvik. Í þessu liggja mikilsverð verðmæti íslenskrar náttúru. Allar lífverur lifa í nánum tengslum við umhverfi sitt og móta það með ýmsum hætti, oft sér til hagsbóta. Verk mannsins eru sannarlega dæmi um þetta. En verkin eru ekki alltaf yfirveguð eða vönduð. Þannig hefur hegðun hinna iðnvæddu neyslusamfélaga stuðlað að víðtæku hruni líffræðilegrar fjölbreytni á heimsvísu. Megin ástæðurnar eru mengun, loftslagsbreytingar, ofnýting, búsvæðaeyðing og framandi, ágengar tegundir. Unnið er gegn náttúrunni, og þar með okkur sjálfum, á öllum vígstöðvum. Við stöndum því frammi fyrir risastórum umhverfisvanda af mannavöldum. Alþjóðasamfélagið reynir að takast á við þetta og í desember sl. var á ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í Montréal (COP15) undirritaður tímamótasamningur um verndun líffræðilegrar fjölbreytni (sjá: https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf). Í samningnum eru notuð stór orð um þann mikla vanda sem við ásamt öllum lífverum heims stöndum frammi fyrir ef við breytum ekki hegðun okkar. Samkomulagið felur m.a. í sér markmið um að árið 2030 höfum við verndað með einhverjum hætti 30% af láði og legi, og að árið 2050 náist það markmið að maðurinn lifi í sátt og samræmi við náttúru jarðar. Þetta eru miklar og göfugar áætlanir. Í stuttu máli kallar samkomulagið eftir umbyltingu á viðhorfum okkar til náttúrunnar og skilningi á að við erum hluti náttúrunnar en drottnum ekki yfir henni. Ísland er aðili að samkomulaginu og ábyrgð okkar er mikil. Við þurfum vitundarvakningu hérlendis um mikilvægi líffræðilegrar fjölbreytni. Vegna sérstöðu íslenskrar náttúru og tækifæra sem liggja í samfélagsgerð okkar getum við lagt mikið af mörkum hér heima og til alþjóðasamfélagsins á þessum vettvangi. Þetta er sýn samstarfsvettvangsins BIODICE. Stöndum saman og tökum kröftuglega þátt í Hátíð líffræðilegrar fjölbreytni! Höfundar eru stjórnarmeðlimir BIODICE. Skúli Skúlason prófessor við Háskólann á Hólum og Náttúruminjasafn Íslands, formaður stjórnar BIODICE Christophe Pampoulie rannsóknastjóri, Hafrannsóknastofnun, varaformaður stjórnar BIODICE Ingibjörg Svala Jónsdóttir prófessor, Háskóla Íslands Kristinn Pétur Magnússon sérfræðingur og prófessor, Náttúrufræðistofnun Íslands og Háskólanum á Akureyri Snæbjörn Pálsson prófessor, Háskóla Íslands Starri Heiðmarsson forstöðumaður Náttúrustofu Norðurlands vestra Sæmundur Sveinsson fagstjóri MATÍS Tómas Grétar Gunnarsson forstöðumaður Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun
Skoðun Það er kominn verðmiði á fangelsið en hvað má ungmenni í alvarlegum vanda kosta? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hinn opni tékki samgöngusáttmálans – ljósastýring og Sundabraut Eiríkur S. Svavarsson skrifar
Skoðun Við þurfum stjórnmálamenn sem skilja mikilvægi stærstu atvinnugreinar landsins Aðalheiður Ósk Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Kallað eftir fyrirsjáanleika í opinberum framkvæmdum Þorsteinn Víglundsson ,Jónína Guðmundsdóttir,Karl Andreassen skrifar
Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Launafólk sýndi ábyrgð – Hvað með bankana og fjármagnseigendur? Finnbjörn A. Hermannsson skrifar
Sögufölsun í heimildarþætti RÚV — Svör óskast Jóna Benediktsdóttir,Hjörtur Hjartarson,Katrín Oddsdóttir,Kjartan Jónsson,Kristín Erna Arnardóttir,Sigríður Ólafsdóttir,Þórir Baldursson Skoðun
Gæti aukin einkavæðing og skólaval í grunnskólakerfinu bætt námsárangur og aukið jafnrétti? Jón Páll Haraldsson,Linda Heiðarsdóttir,Ómar Örn Magnússon Skoðun