Til hvers eru skjalasöfn? Sigurlaug Dagsdóttir og Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifa 27. apríl 2023 12:30 Það virðist sem ekkert lát sé á aðsókninni að skjalasöfnum þessa dagana. Svo virðist sem hverju sveitarfélaginu á fætur öðru finnist þau vera stofnanir sem megi leggja niður án þess að taka faglega umræðu um tilgang þeirra eða gagnsemi. Það er auðvelt að benda á að það sé ekki lögbundin skylda sveitarfélaga að halda úti slíkum rekstri og auðvitað er hætta á að þetta verði niðurstaðan þegar þau leita á náðir fyrirtækja sem sérhæfa sig á sviði hagnaðardrifinna markmiða og nota þau við að ráða í mikilvægi þessarra stofnanna. Það kemur okkur fræðifólki sem vinnur með heimildir, sögu og menningararf hins vegar spánskt fyrir sjónir. Það er ekki hægt að meta verðmæti menningarlegra heimilda og starfsemi eingöngu út frá krónum og aurum, slík vinnubrögð sýna grundvallar misskilning á eðli og hlutverki slíkra stofnanna. Reykjavíkurborg setti mjög vont fordæmi með ákvörðun sinni um að loka Borgarskjalasafni og nú hefur Kópavogsbær stokkið á vagninn, en þar á til viðbótar að draga saman í rekstri menningarhúsanna. Við leyfum okkur að spyrja, hvað er næst? Á að meta mikilvægi allra sögulegra heimilda út frá fjármunum? Er það menningarlandslagið sem við viljum búa í og búa til framtíðar? Þeir þjóðfræðingar sem leitað hafa á náðir héraðsskjalasafna vita hve nauðsynlegar slíkar stofnanir eru og hvers vegna það er mikilvægt að halda þeim heimildum sem þar eru til haga nálægt sínu upprunasamfélagi. Þegar skjalasöfn eru heimsótt mætir þér starfsfólk sem hefur sértæka þekkingu á því sem þar er að finna, yfirsýn yfir safnkostinn og getur vísað á hvar er best að byrja að leita að viðfangsefninu. Það er nefnilega ekki alltaf ljóst frá upphafi og því hefur margt fræðifólk stutt sig við þann ómetanlega þekkingarbrunn sem starfsfólk héraðskjalasafnanna er. En hlutverk þessa góða starfsfólks eru fleiri, þau eru til staðar til að gæta að réttri meðferð skjala, að varðveita þau fyrir framtíðina, gera þau aðgengileg og gæta að því að staðinn sé vörður um þær viðkvæmu upplýsingar sem þar er stundum að finna. Þjóðskjalasafn Íslands er höfuðsafn á sviði skjalavörslu á Íslandi. Þar eru frábærir sérfræðingar í hverri stöðu. Þau hafa hins vegar alveg nóg á sinni könnu, þó ekki bætist við það verkefni að taka við safnkosti hvers héraðskjalasafnsins á fætur öðru, varðveita þau og gera aðgengileg og sinna svo öllum þeim sem í þau vilja leita. Þjóðfræðingar leita sér gjarnan heimilda á skjalasöfnum, vegna rannsókna á einhverju ákveðnu fyrirbæri í menningarsögu okkar, við sýningargerð og annarskonar miðlun. Þjóðfræðingar sem setið hafa með einkaskjöl löngu liðinna einstaklinga í höndunum til að glöggva sig á fortíðinni, vita hversu áhugarvert og lærdómsríkt það er að fá að skyggnast inn í fortíðina í gegnum slíkan glugga. Að tengjast manneskju í gegnum bréfasamskipti, dagbækur eða aðrar persónulegar heimildir er ómetanlegt. Það er einnig ómetanlegt að geta leitað í stærri gagnaflokka þar sem lýðfræðilegar upplýsingar gefa okkur víðari mynd af samfélaginu. Það er ljóst að þau skjöl sem varðveitt eru á skjalasöfnum og aðgengi að þeim og sérfræðingum sem þekkja þau skipta öllu máli fyrir fræðifólk, en einnig fyrir margvíslegar stofnanir, félagasamtök og almenning allan. Þau geyma mikilvægar upplýsingar um fortíðina, sem hægt er að skoða í ýmsu ljósi. Þar finnum við upplýsingar um allt frá hinseginleikanum, fötlun og femínisma, yfir í heimildir um hvernig fólk las í umhverfi sitt, lækningaraðferðir og hversdagslíf. Þar má líka oft finna ólík sjónarhorn en í öðrum heimildum og gögnum. Hlutverk og starfsemi héraðsskjalasafna er einn af hornsteinum rannsókna og miðlunar á sviði menningarsögu og í þær heimildir hafa ófáir þjóðfræðingar leitað fanga. Héraðsskjalasöfn eru staður þar sem hægt er, með aðstoð sérfróðs starfsfólks, að nálgast heimildir sem snerta á sögu sveitarfélaga og hversdagslífi fólks í aldanna rás. Það er ómetanlegt. Það er sorglegt að það eigi að færa þær heimildir er snerta daglegt líf Reykvíkinga og Kópavogsbúa annað en í hendur þess fagfólks og sérfræðinga sem gjörþekkja þessar heimildir og hafa starfað á Borgarskjalasafni og Héraðsskjalasafni Kópavogs. Það lýsir mikilli vanþekkingu á því mikilvæga hlutverki sem að héraðskjalasöfn gegna. Við lýsum yfir miklum áhyggjum af þessum ákvörðunum, hvernig staðið er að þeim og þeim afleiðingum sem þetta mun hafa í för með sér. Höfundar eru þjóðfræðingar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Söfn Lokun Borgarskjalasafns Kópavogur Reykjavík Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius Skoðun Skoðun Skoðun Stórnotendur eru kjölfestan í íslenska raforkukerfinu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Ert þú í góðu netsambandi? Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Evrópa og myrkrið framundan Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Heilræði fyrir Nýhaldið Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Glútenlaust gull á grillið Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kaupin á eyrinni Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lokunaruppboð í Kauphöllinni Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Ferðatryggingar og val á kreditkorti Svandís Edda Hólm Jónudóttir skrifar Skoðun Af hverju að byggja Coda Terminal? Ólafur Elínarson,Sandra Ósk Snæbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hljóð úr horni Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun ESB fyrir almenning Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Strámaðurinn mikli Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Árið er 2024 Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Samkeppni í nýju ljósi Páll Hermannsson skrifar Skoðun Það er verið að grafa dýpri fátæktargjá Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun „Hæ ástin, þarf að millifæra, getur þú samþykkt beiðnina?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Algeng þvæla um Evrópusambandið Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Stundum hefur Gunnar Smári rétt fyrir sér Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hamingjan grundvallast á gæðum hugsananna Árni Már Jensson skrifar Skoðun Hátt reitt til höggs Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Brennt barn forðast eldinn Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Varnir gegn gagnagíslatökum Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Uppbygging almannahagsmuna á Íslandi Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Málað sig út í horn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Full orkuskipti ríkisflota og samgönguþjónustu fyrir 2030 Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Einelti er veruleikabrenglun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Lýtalaus íslenska“ er ekki til Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Hvatning til mótshaldara Landsmóts hestamanna Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Áróður Kremls gegn Úkraínu og NATO Guðni Freyr Öfjörð skrifar Sjá meira
Það virðist sem ekkert lát sé á aðsókninni að skjalasöfnum þessa dagana. Svo virðist sem hverju sveitarfélaginu á fætur öðru finnist þau vera stofnanir sem megi leggja niður án þess að taka faglega umræðu um tilgang þeirra eða gagnsemi. Það er auðvelt að benda á að það sé ekki lögbundin skylda sveitarfélaga að halda úti slíkum rekstri og auðvitað er hætta á að þetta verði niðurstaðan þegar þau leita á náðir fyrirtækja sem sérhæfa sig á sviði hagnaðardrifinna markmiða og nota þau við að ráða í mikilvægi þessarra stofnanna. Það kemur okkur fræðifólki sem vinnur með heimildir, sögu og menningararf hins vegar spánskt fyrir sjónir. Það er ekki hægt að meta verðmæti menningarlegra heimilda og starfsemi eingöngu út frá krónum og aurum, slík vinnubrögð sýna grundvallar misskilning á eðli og hlutverki slíkra stofnanna. Reykjavíkurborg setti mjög vont fordæmi með ákvörðun sinni um að loka Borgarskjalasafni og nú hefur Kópavogsbær stokkið á vagninn, en þar á til viðbótar að draga saman í rekstri menningarhúsanna. Við leyfum okkur að spyrja, hvað er næst? Á að meta mikilvægi allra sögulegra heimilda út frá fjármunum? Er það menningarlandslagið sem við viljum búa í og búa til framtíðar? Þeir þjóðfræðingar sem leitað hafa á náðir héraðsskjalasafna vita hve nauðsynlegar slíkar stofnanir eru og hvers vegna það er mikilvægt að halda þeim heimildum sem þar eru til haga nálægt sínu upprunasamfélagi. Þegar skjalasöfn eru heimsótt mætir þér starfsfólk sem hefur sértæka þekkingu á því sem þar er að finna, yfirsýn yfir safnkostinn og getur vísað á hvar er best að byrja að leita að viðfangsefninu. Það er nefnilega ekki alltaf ljóst frá upphafi og því hefur margt fræðifólk stutt sig við þann ómetanlega þekkingarbrunn sem starfsfólk héraðskjalasafnanna er. En hlutverk þessa góða starfsfólks eru fleiri, þau eru til staðar til að gæta að réttri meðferð skjala, að varðveita þau fyrir framtíðina, gera þau aðgengileg og gæta að því að staðinn sé vörður um þær viðkvæmu upplýsingar sem þar er stundum að finna. Þjóðskjalasafn Íslands er höfuðsafn á sviði skjalavörslu á Íslandi. Þar eru frábærir sérfræðingar í hverri stöðu. Þau hafa hins vegar alveg nóg á sinni könnu, þó ekki bætist við það verkefni að taka við safnkosti hvers héraðskjalasafnsins á fætur öðru, varðveita þau og gera aðgengileg og sinna svo öllum þeim sem í þau vilja leita. Þjóðfræðingar leita sér gjarnan heimilda á skjalasöfnum, vegna rannsókna á einhverju ákveðnu fyrirbæri í menningarsögu okkar, við sýningargerð og annarskonar miðlun. Þjóðfræðingar sem setið hafa með einkaskjöl löngu liðinna einstaklinga í höndunum til að glöggva sig á fortíðinni, vita hversu áhugarvert og lærdómsríkt það er að fá að skyggnast inn í fortíðina í gegnum slíkan glugga. Að tengjast manneskju í gegnum bréfasamskipti, dagbækur eða aðrar persónulegar heimildir er ómetanlegt. Það er einnig ómetanlegt að geta leitað í stærri gagnaflokka þar sem lýðfræðilegar upplýsingar gefa okkur víðari mynd af samfélaginu. Það er ljóst að þau skjöl sem varðveitt eru á skjalasöfnum og aðgengi að þeim og sérfræðingum sem þekkja þau skipta öllu máli fyrir fræðifólk, en einnig fyrir margvíslegar stofnanir, félagasamtök og almenning allan. Þau geyma mikilvægar upplýsingar um fortíðina, sem hægt er að skoða í ýmsu ljósi. Þar finnum við upplýsingar um allt frá hinseginleikanum, fötlun og femínisma, yfir í heimildir um hvernig fólk las í umhverfi sitt, lækningaraðferðir og hversdagslíf. Þar má líka oft finna ólík sjónarhorn en í öðrum heimildum og gögnum. Hlutverk og starfsemi héraðsskjalasafna er einn af hornsteinum rannsókna og miðlunar á sviði menningarsögu og í þær heimildir hafa ófáir þjóðfræðingar leitað fanga. Héraðsskjalasöfn eru staður þar sem hægt er, með aðstoð sérfróðs starfsfólks, að nálgast heimildir sem snerta á sögu sveitarfélaga og hversdagslífi fólks í aldanna rás. Það er ómetanlegt. Það er sorglegt að það eigi að færa þær heimildir er snerta daglegt líf Reykvíkinga og Kópavogsbúa annað en í hendur þess fagfólks og sérfræðinga sem gjörþekkja þessar heimildir og hafa starfað á Borgarskjalasafni og Héraðsskjalasafni Kópavogs. Það lýsir mikilli vanþekkingu á því mikilvæga hlutverki sem að héraðskjalasöfn gegna. Við lýsum yfir miklum áhyggjum af þessum ákvörðunum, hvernig staðið er að þeim og þeim afleiðingum sem þetta mun hafa í för með sér. Höfundar eru þjóðfræðingar.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Viðreisn mun leggja fram tillögu um íbúakosningu um Coda Terminal verkefnið í Hafnarfirði Jón Ingi Hákonarson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun