Skapandi greinar og þróun á vinnumarkaði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 14. júlí 2023 09:30 Vinnumarkaðurinn er í stöðugri þróun. Sumt í þeim efnum er fyrirséð og sumu er beinlínis stjórnað, ýmist með aðkomu stjórnvalda eða með öðrum hætti. Annað vex eins og villigróður við vegkantinn og uppgötvast svo skyndilega að er orðið ein af burðarstoðum íslensks atvinnulífs. Menningarvísar og hagræn áhrif Fyrr í sumar var formlega tilkynnt um stofnun Rannsóknaseturs skapandi greina, sem er samstarfsverkefni fimm háskóla með stuðningi stjórnvalda, og verður heimili þess við Háskólann á Bifröst. Setrinu er ætlað að efla rannsóknir á atvinnulífi menningar og skapandi greina. Í lista- og menningargeiranum hefur lengi verið kallað eftir viðurkenningu á mikilvægi þessara greina fyrir atvinnulíf og þjóðarhag. Slík viðurkenning verður ekki göldruð upp úr hatti, heldur þarf hún að byggja á tölulegum gögnum og standast mælingar hagfræðinnar líkt og gildir um aðrar atvinnugreinar. Rúmur áratugur er síðan fyrstu tölulegu gögnin um hagræn áhrif skapandi greina voru birt og á síðustu árum hefur Hagstofa Íslands verið að þróa menningarvísa, sem eru hagrænir mælikvarðar um menningu og skapandi greinar. Nýjustu menningarvísarnir sýna að rekstrartekjur greinanna árið 2021 námu rúmum 126 milljörðum króna og fara hækkandi milli ára. Einnig að árið 2022 störfuðu 15.400 á aldursbilinu 16-74 ára í menningu og skapandi greinum, sem nemur 7,3% af heildarfjölda starfandi á vinnumarkaði. Upplýsingar af þessu tagi verða efniviður þeirra rannsókna sem hið nýstofnaða setur mun framkvæma. Tryggar undirstöður og rými til að skapa Innst inni vitum við öll að listir og menning skipta samfélag okkar verulegu máli og að gildi þeirra verður ekki einungis mælt í hagstærðum. Það er líka vitað að störf skapandi einstaklinga, t.d. á vettvangi lista og hönnunar, eru að ýmsu leyti eðlisólík þeim störfum sem eru best þekkt og mest rannsökuð í samfélaginu. Viðurkenningu þessa má sjá í ýmsum kerfum sem stjórnvöld, bæði hér á landi og í nágrannalöndum okkar, hafa komið sér upp til að tryggja listafólki rými til að skapa. Hér byggir kerfið á starfslaunum listamanna sem bundið er í lög nr. 57 frá 2009, en þau fylgja að meginstefnu til eldri lögum sem voru sett 1991. Kerfi þetta er því komið til ára sinna enda hefur lengi verið kallað eftir því í samfélagi listafólks að það verði endurnýjað og fái að þróast með svipuðum hætti og í þeim löndum sem við helst berum okkur saman við. Vonir hafa verið bundnar við yfirlýsingu í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar, sem kveður á um að að tyggja beri undirstöður íslensks menningar- og listalífs og skapa ný tækifæri fyrir íslenska listamenn. Hægt virðist þó ganga að endurskoða löggjöfina og ekki hefur heyrst að ákall um meiri fyrirsjáanleika í kerfinu, langtímahgusun eða tíðari úthlutanir hafi fengið nægilegan hljómgrunn stjórnvalda. Ekki hefur heldur heyrst hvort hér verða innleiddar nýjungar á borð við launatryggingarkerfi að norrænni fyrirmynd eða sambærilegt nýlegt írsku tilraunaverkefni sem ætlað er að örva frumsköpun listafólks. Þekkingarsköpun og fjölbreytt atvinnulíf Listaháskóli Íslands hefur verið í stöðugri þróun frá því hann hóf starfsemi 1999, deildum hefur fjölgað, nám á meistarastigi verið þróað og hugmyndir að doktorsnámi komnar vel á veg ásamt því að rannsóknarstarf hefur eflst. Allt leiðir þetta til fjölgunar atvinnufólks í listum, hönnun og fjölbreyttum atvinnugreinum menningar. Nú er svo komið að sex af tuttugu og átta aðildarfélögum BHM eru félög fólks með háskólamenntun sem starfar í skapandi greinum, listum og hönnun. Þar með opnast tækifæri til aukins samstarfs á vettvangi kjaramála og kjaratölfræði innan geirans, samanburður við aðrar háskólamenntaðar stéttir verður nærtækari og kortlagning á starfsumhverfi greinanna markvissari. Allt er þetta liður í þekkingarsköpun í þágu fjölbreyttara atvinnulífs. Vinnumarkaðurinn er í örri þróun og mikilla breytinga að vænta í nánustu framtíð, nægir að nefna áhrif gervigreindar og umskipti í þágu vistvænna framleiðsluhátta. Í þeim breytingum munu listir og skapandi greinar leika mikilvægt hlutverk og gildi þeirra án efa aukast til muna. Vinnumarkaðurinn kallar á skapandi lausnir á öllum sviðum og úr ólíkum áttum koma óskir um hönnuði og annað skapandi fólk til starfa, fólk sem hugsar út fyrir boxið, kemur auga á óvæntar lausnir og hefur lag á að leiða hvers konar verkefni inn á skapandi brautir. Það liggur því í augum uppi að rannsóknarspurningarnar sem bíða fræðimanna á vettvangi lista og skapandi greina eru gríðarlega spennandi, alls konar og óteljandi. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Halldórsdóttir Vinnumarkaður Mest lesið Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir Skoðun Torfþakið varð að mýri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Það sem er ekki sagt um geðheilsumál barna Ásdís Bergþórsdóttir Skoðun Tölum um umferðaröryggi Ágúst Mogensen Skoðun Kom pólitík nálægt Brákarborgarfúskinu? Helgi Áss Grétarsson Skoðun Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Afleiðingar hinna löngu dökku skugga andlegs ofbeldis Matthildur Björnsdóttir Skoðun Yndislestur og fyrirmyndir Vilhjálmur Þór Svansson Skoðun Alvarleg atvik í heilbrigðisþjónustu hafa víðtækar afleiðingar Ásta Kristín Andrésdóttir Skoðun Myndum greiða miklu meira Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Torfþakið varð að mýri Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Tölum um umferðaröryggi Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Afleiðingar hinna löngu dökku skugga andlegs ofbeldis Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Það sem er ekki sagt um geðheilsumál barna Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Myndum greiða miklu meira Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kom pólitík nálægt Brákarborgarfúskinu? Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Yndislestur og fyrirmyndir Vilhjálmur Þór Svansson skrifar Skoðun Færeyingar vissulega til fyrirmyndar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Glútenlaust nesti - djöfulsins lúxus! Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun ÉG ÞORI! Inga Sæland skrifar Skoðun Hver er hún þessi drusla? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Börn eða bissness Bryndís Jónsdóttir skrifar Skoðun Carnivore: Kransæðastífla og skínandi fínir kviðvöðvar? Guðrún Nanna Egilsdóttir ,Dögg Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Pawel og bronsið Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Stýrivextir verða að lækka Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigð skynsemi Einar Scheving skrifar Skoðun Hvar endar þetta? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Höfðu algerlega rétt fyrir sér Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskar getraunir og ólögleg veðmálafyrirtæki Pétur Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Hættustig Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Minnkandi ábati stýrivaxta á verðbólgu Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Hún var kölluð drusla Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Til fyrirmyndar? Sverrir Björnsson skrifar Skoðun Tölum endilega íslensku, takk Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Les(mis)skilningur Miðflokksmanna Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Kennarinn sem breytti lífi þínu Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Tímabært að stokka spilin og gefa upp á nýtt Maarten Haijer skrifar Skoðun Cut The Crap! Davíð Bergmann skrifar Sjá meira
Vinnumarkaðurinn er í stöðugri þróun. Sumt í þeim efnum er fyrirséð og sumu er beinlínis stjórnað, ýmist með aðkomu stjórnvalda eða með öðrum hætti. Annað vex eins og villigróður við vegkantinn og uppgötvast svo skyndilega að er orðið ein af burðarstoðum íslensks atvinnulífs. Menningarvísar og hagræn áhrif Fyrr í sumar var formlega tilkynnt um stofnun Rannsóknaseturs skapandi greina, sem er samstarfsverkefni fimm háskóla með stuðningi stjórnvalda, og verður heimili þess við Háskólann á Bifröst. Setrinu er ætlað að efla rannsóknir á atvinnulífi menningar og skapandi greina. Í lista- og menningargeiranum hefur lengi verið kallað eftir viðurkenningu á mikilvægi þessara greina fyrir atvinnulíf og þjóðarhag. Slík viðurkenning verður ekki göldruð upp úr hatti, heldur þarf hún að byggja á tölulegum gögnum og standast mælingar hagfræðinnar líkt og gildir um aðrar atvinnugreinar. Rúmur áratugur er síðan fyrstu tölulegu gögnin um hagræn áhrif skapandi greina voru birt og á síðustu árum hefur Hagstofa Íslands verið að þróa menningarvísa, sem eru hagrænir mælikvarðar um menningu og skapandi greinar. Nýjustu menningarvísarnir sýna að rekstrartekjur greinanna árið 2021 námu rúmum 126 milljörðum króna og fara hækkandi milli ára. Einnig að árið 2022 störfuðu 15.400 á aldursbilinu 16-74 ára í menningu og skapandi greinum, sem nemur 7,3% af heildarfjölda starfandi á vinnumarkaði. Upplýsingar af þessu tagi verða efniviður þeirra rannsókna sem hið nýstofnaða setur mun framkvæma. Tryggar undirstöður og rými til að skapa Innst inni vitum við öll að listir og menning skipta samfélag okkar verulegu máli og að gildi þeirra verður ekki einungis mælt í hagstærðum. Það er líka vitað að störf skapandi einstaklinga, t.d. á vettvangi lista og hönnunar, eru að ýmsu leyti eðlisólík þeim störfum sem eru best þekkt og mest rannsökuð í samfélaginu. Viðurkenningu þessa má sjá í ýmsum kerfum sem stjórnvöld, bæði hér á landi og í nágrannalöndum okkar, hafa komið sér upp til að tryggja listafólki rými til að skapa. Hér byggir kerfið á starfslaunum listamanna sem bundið er í lög nr. 57 frá 2009, en þau fylgja að meginstefnu til eldri lögum sem voru sett 1991. Kerfi þetta er því komið til ára sinna enda hefur lengi verið kallað eftir því í samfélagi listafólks að það verði endurnýjað og fái að þróast með svipuðum hætti og í þeim löndum sem við helst berum okkur saman við. Vonir hafa verið bundnar við yfirlýsingu í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar, sem kveður á um að að tyggja beri undirstöður íslensks menningar- og listalífs og skapa ný tækifæri fyrir íslenska listamenn. Hægt virðist þó ganga að endurskoða löggjöfina og ekki hefur heyrst að ákall um meiri fyrirsjáanleika í kerfinu, langtímahgusun eða tíðari úthlutanir hafi fengið nægilegan hljómgrunn stjórnvalda. Ekki hefur heldur heyrst hvort hér verða innleiddar nýjungar á borð við launatryggingarkerfi að norrænni fyrirmynd eða sambærilegt nýlegt írsku tilraunaverkefni sem ætlað er að örva frumsköpun listafólks. Þekkingarsköpun og fjölbreytt atvinnulíf Listaháskóli Íslands hefur verið í stöðugri þróun frá því hann hóf starfsemi 1999, deildum hefur fjölgað, nám á meistarastigi verið þróað og hugmyndir að doktorsnámi komnar vel á veg ásamt því að rannsóknarstarf hefur eflst. Allt leiðir þetta til fjölgunar atvinnufólks í listum, hönnun og fjölbreyttum atvinnugreinum menningar. Nú er svo komið að sex af tuttugu og átta aðildarfélögum BHM eru félög fólks með háskólamenntun sem starfar í skapandi greinum, listum og hönnun. Þar með opnast tækifæri til aukins samstarfs á vettvangi kjaramála og kjaratölfræði innan geirans, samanburður við aðrar háskólamenntaðar stéttir verður nærtækari og kortlagning á starfsumhverfi greinanna markvissari. Allt er þetta liður í þekkingarsköpun í þágu fjölbreyttara atvinnulífs. Vinnumarkaðurinn er í örri þróun og mikilla breytinga að vænta í nánustu framtíð, nægir að nefna áhrif gervigreindar og umskipti í þágu vistvænna framleiðsluhátta. Í þeim breytingum munu listir og skapandi greinar leika mikilvægt hlutverk og gildi þeirra án efa aukast til muna. Vinnumarkaðurinn kallar á skapandi lausnir á öllum sviðum og úr ólíkum áttum koma óskir um hönnuði og annað skapandi fólk til starfa, fólk sem hugsar út fyrir boxið, kemur auga á óvæntar lausnir og hefur lag á að leiða hvers konar verkefni inn á skapandi brautir. Það liggur því í augum uppi að rannsóknarspurningarnar sem bíða fræðimanna á vettvangi lista og skapandi greina eru gríðarlega spennandi, alls konar og óteljandi. Höfundur er formaður BHM.
Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir Skoðun
Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson Skoðun
Skoðun Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir skrifar
Skoðun Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Carnivore: Kransæðastífla og skínandi fínir kviðvöðvar? Guðrún Nanna Egilsdóttir ,Dögg Guðmundsdóttir skrifar
Eru nýbakaðar mæður komnar aftur á bak við eldavélina, á TikTok? Ingunn Björk Vilhjálmsdóttir Skoðun
Auðvitað á að treysta fólki sjálfu fyrir því hvert það beinir viðskiptum sínum Sigurður G. Guðjónsson Skoðun