Skoðun

Rétt­læti hins sterka, úr­elt dóms­kerfi

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Árið 1970 er mér sérstaklega minnisstætt vegna þess að þá var ég að hefja störf að loknu námi erlendis og var einmitt að átta mig á vinnumarkaðnum hér á landi. Þegar ég kom í dómsal fyrir nokkrum árum fannst mér dómarar og lögmenn haga sér eins og árið 1970 væri enn við lýði.

Munnlegur fram­burð­ur fannst mér sérstaklega áberandi í dómsal. Bæði var hann umfangsmikill í löggjöfinni frá Al­þingi og fram­kvæmdin á þann veg í hönd­um dóms­kerfis­ins.

Sérstakur ritari var í hverju þinghaldi í dómsal sem vélritaði fundargerðina eins og gert var fyrir 30-100 árum síðan.

Yfirleitt voru engar ákvarðanir teknar eða gögn lögð fram nema mál­flytjendur og dómari hittust í þinghaldi í dóm­sal.

Dómarinn tók einungis við frumritum en ekki afritum. Skjal sem prentað var úr tölvu og lagt fram í dómsal í pappírsformi var talið frumrit en sama skjal sem sent var í tölvu­pósti var talið afrit. Þetta gat dregið mál sem nam vikum.

Málskjöl til efra dómstigs voru lögð fram í doðröntum sem prentaðir voru í prent­­­­­­smiðj­um þótt málskjöl í tölvum væru farin að henta betur til yfir­lestrar.

Enn var hið svokall­aða réttarhlé við lýði, sem þýddi að engin mál voru tekin fyrir í júlí og ágúst þótt sumar­frí hjá málflytjendum og öllum þorra fólks væru farin að dreifast á árið í miklum mæli einkum vegna ferða til suðrænna landa.

Í Hæstarétti voru notuð sendibréf til orðsendinga.

Vitnaleiðslur voru hljóðritaðar en ekki málflutningur. Mér hefur reynst ómögu­legt að fá upplýsingar um hvers vegna.

Vitnaleiðslur þeirra sem áttu í erfiðleikum með að mæta í réttarsal voru einungis símleiðis en alls ekki í fjarfundaformi.

Hvert þing­hald kostaði hvorn aðila dómsmálsins fyr­ir sig yfirleitt marga tugi þús­unda króna í hvert skipti þó þau stæðu aðeins yfir í tuttugu til þrjátíu mínútur að meðal­tali. Tíminn sem fór í bílferðir málflytjenda til og frá dóm­hús­inu kostuðu nefni­lega einnig sitt. Í dómsmál­­inu sem ég notaði sem yfir­grips­­mikið dæmi í ný­legri bók minni, Réttur hins sterka, Ádeila á dómskerfið og Al­þingi, voru um 50 þing­höld. Aug­ljóst er að millj­ónirnar voru fljót­­­ar að telja bara út af þessu sem var nauð­syn fyrir mörg­um árum en er það ekki lengur í sama mæli.

Það versta er að þetta gamla viðhorf í lögunum hefur áhrif á hugs­unar­hátt í dóm­um og val á eðli­legum sönnunargögnum sem getur leitt til dóma þar sem réttlæti, sanngirni og heilbrigð skynsemi eru víðsfjarri.

Sem dæmi um þetta er að niðurstöður rannsókna á undirritunum eru í dómskerf­inu ennþá talin jafngild bankafærslum.

Núna fara öll viðskipti fram í gegnum banka, að minnsta kosti þau sem eitthvað kveður að og ekki eru í ætt við fíkniefni. Þar eru greiðslan sjálf og tímaskrán­ingin á henni í sömu færslunni. Fullyrða má að þessi bankafærsla sé yfirgnæfandi mikil­vægara sönnun­ar­gagn en undirritun. Hana má telja alveg örugga og tek­ur yfir­leitt í mesta lagi klukku­stund­ir að ná til hennar. Nái viðkomandi af einhverj­um ástæðum ekki sjálfur til hennar geymir bankinn hana í sjö ár. Eftir minni bestu vitneskju jafngildir það að neita að leggja slíkt sönnun­ar­gagn fram viðurkenningu á því að engin greiðsla hafi yfir höfuð átt sér stað. Þessi breyting á viðskiptaháttum virðist hins veg­­­ar hafa farið fram hjá dómskerfinu.

Niðurstöður rannsókna á undirritunum eru ekki öruggar. Það tekur mánuði eða jafnvel ár að fá úrskurð um þær á meðan núverandi reglur dómskerfisins eru við lýði sem gefa aðila dómsmáls tækifæri á því að draga málið á langinn og gera það miklu dýrara sem meðal annars er erfitt þeim sem minna hefur milli hand­anna.

Í ofangreindu dómsmáli töldu þrír sérfræðingar að ákveðnar undirskriftir væru mínar. Hópur annarra sérfræðinga, sem köfuðu dýpra ofan í málið, taldi síðar að það væri í raun sannað að svo væri alls ekki.

Auðvitað þýddi ekkert að benda á að áritun á reikninga, sem hefði tíðkast fyrir 50 árum síðan, hefði verið gjörsamlega aflögð enda miðast dómskerfið einmitt við þjóð­­­fél­ag­ið á þeim tíma og því ekkert eðlilegra en að miða við það sem þá var venja.

Þá er eftir að spyrja hvort ekki þurfi að færa dómsmálin til nútímans. Svarið hlýt­ur að vera: Svo sannarlega er það höfuðnauðsyn. Núverandi lög eru að nafninu til frá árinu 1991. Þau miðuðust í raun við þjóðfélagið 20-40 árum fyrr (1950-1970). Þau lög voru með öðrum orðum úreld sem nam 20-40 árum þegar þau voru sett.

Aldrei má setja lög aftur í tímann sem varða þjóðfélagið sem er að breytast hraðar og hraðar með hverju ári sem líður. Núna er hraði breytinga í þjóðfélaginu þegar orðinn slíkur að mik­il nauð­syn er á því að setja ný lög fyrir vænt­­anlegt þjóðfélag. Annars er hætt við að þau verði úreld um leið og þau eru sett.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.


Tengdar fréttir

Réttlæti hins sterka, málskostnaðartrygging og löggeymsla

Í þessari grein ætla ég að fjalla um tvær öflugar lagagildrur Alþingis og dómskerfisins sem ein­göngu snúa að þeim sem lenda í dómsmáli og hafa lítið fé milli handanna, það er málskostnaðartryggingu og löggeymslugerð.

Rétt­læti hins sterka

Yfirvofandi útburður pólskrar fjölskyldu og sala á húsi í eigu þeirra og skyndi­gróði fyrirtækis af harmleikn­um hefur vakið viðbrögð almennings sem kemst við vegna harðneskjulegrar valdbeitingar yfir­valda gagnvart lítilmagna.

Réttlæti hins sterka: Dómsmál sem þanin eru út

Í grein sem birtist hér í Vísi snemma í júlí hélt ég því fram að hinn fjárhagslega sterki ætti auðvelt með að blása út dómsmál og gera þau þannig miklu dýrari fyrir þann sem hefur minna milli handanna. Nógu rándýr væru þau samt og erfitt fjár­hags­lega að standa í málarekstri þótt kostnaðurinn væri ekki margfaldaður með því. Nú langar mig til þess að útskýra það nánar.




Skoðun

Sjá meira


×