Skoðun

Vett­vangur lyginnar, Rétt­læti hins sterka

Jörgen Ingimar Hansson skrifar

Kalla má dómsalinn vettvang lyginnar.

Eins og réttarfarið er, getur verið varasamt að segja sann­leikann í dómsal. Þannig er um hnúta búið í lögum og dómsvenjum að sann­leikur­inn kemur oft ekki að not­um og er stundum til skaða vegna þess að allt sem aðili máls segir, sem er honum í óhag, er talinn sannleikur. Mér virðist hins vegar að það sem er honum í hag sé lík­legast talið ósatt og tilhneiging sé til þess að líta fram hjá því, jafnvel þótt það virð­ist trúverðugt og í samræmi við gögn málsins. Einnig kemur fyrir að sann­leik­urinn sé ekki nægilega áferðafallegur. Betra sé að laga hann til.

Sannleikur­inn og ekkert nema sannleikurinn getur gefið hinum aðila málsins tæki­færi til þess að koma með þær ásakanir með réttu eða röngu að viðkomandi hafi viður­kennt þetta eða hitt.

Ég hafði þá stefnu í dómsmálinu sem ég lenti í að segja bara sannleikann og ekkert nema sannleikann. Þar sagði ég til dæmis frá því að ég hefði samþykkt þá kröfu hins aðilans að félagi minn mætti einn taka út af reikningi hans. Það lagði lögmaður hans þannig út að ég hefði þar með samþykkt að félagi minn sæi um öll samskipti og samn­inga við hinn aðila málsins. Dómarinn virtist gleypa það þrátt fyrir mótmæli mín þar sem ég sagði hann vinna með hinum aðila málsins.

Lítil áhætta virðist fólgin í því að segja ósatt fyrir dómi. Hinn aðilinn í málinu breytti, að því er mér fannst oftar en einu sinni, um stefnu í málinu og breytti þann­ig framburði sínum. Ég varð ekki var við að það hefði nein áhrif.

Þægileg vel undir­bú­in lygi sem fellur að sögu hins aðilans hér og hvar gæti verið besta leiðin í átt að sigri í dómsmáli.

Algengt virðist að málflytjendur og vitni þeirra byggi á tilfærslu og ósannindum um raunverulega málavexti sem furðu oft virðast ná betur til eyrna dómara en sann­­­leikurinn, vegna þess hvernig lögin eru. Dómarar virðast, sumir hverj­ir að minnsta kosti, reiða sig frekar á fá atriði máls og munnlegan framburð en skrifleg gögn.

Munnlegur framburður var miklu mikilvægari á árunum 1970 og fyrir þann tíma. Mér finnst að andi laganna og matsaðferðir dómara séu frá þessum tíma þegar eng­ir tölvupóst­ar voru til og skrifleg gögn yfirleitt hvorki eins nákvæm né eins fyrir­ferð­ar­mikil og nú er. Núna hafa tölvupóstar og fleiri skriflegir samskipta­mátar rutt sér til rúms og eru orðnir veigamiklir í samskiptum. Langt er frá því að unnt sé að búa til sögur eða hagræða sannleikanum eftir á í sama mæli og í munn­legum fram­burði.

Nokkrir lögmenn hafa staðfest það við mig að rangur framburður sé algengur í vitnaleiðsl­um. Mér fannst svo vera í mínu máli.

Mér fannst það athyglisvert að dómarinn í héraði í mínu máli spurði, eftir því sem ég best vissi, aldrei út í framlögð skjöl öll þau fimm ár sem málareksturinn stóð yfir. Mér virðist að ástæðan geti verið sú að það þurfi yfirlegu, jafnvel mikla vinnu og fyrir­spurnir til að skilja samhengið í hinum skriflegu gögnum og kannski ástæðulaust þegar andi laganna er sá að það þurfi strangt til tekið ekki. Í hinum munnlega fram­burði kemur skilningurinn einfaldlega af sjálfu sér, sérstaklega þeg­ar komið er með samhang­andi sögu. Það virðist stundum ekki vera meginatriði málsins hvort hann er byggð­ur á sannleikanum eða ekki. Aðalatriðið er að þá er unnt, eða auðvelt, að dæma ein­hvern veginn í málinu án mikillar vinnu.

Þá er eftir að spyrja hvort þetta gangi svona. Sé markmiðið að ástunda réttlæti hins sterka gengur þetta bara ágætlega og er misindisfólki mjög í hag. Ég tel hins vegar að þetta megi ekki halda áfram að vera svona. Færa verður sannleikann til vegs og virðingar í dómsölum. Taka verður á röngum fram­burði fyrir dómi þannig að hann hætti að borga sig. Dómar­inn verður að vera sá sem veit allt um málið all­an tímann sem það stendur yfir í gegnum hlustun og rannsókn á mála­vöxt­um, þann­ig að hann geti metið mál­ið út frá eigin dómgreind og verður að vera gert skylt að gera það samkvæmt lögum.

Höfundur er rekstrarverkfræðingur.




Skoðun

Sjá meira


×