Gambítur Svandísar Haukur Arnþórsson skrifar 24. janúar 2024 09:31 Svandís Svavarsdóttir stillir Kristrúnu í Samfylkingunni og Sjálfstæðismönnunum upp við vegg – og býðst til að leiða og sameina vinstri menn með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – sem allt færir siðferði stjórnmálanna aftur um áratugi. Ríkið, sem hefur bæði einokun á reglusetningu og þvingunarúrræðum í þjóðfélaginu, má ekki taka ákvarðanir sem takmarka frelsi almennings nema hafa til þess ótvíræðar lagaheimildir. Það er kallað lögmætisregla. Almenningur má hins vegar gera hvaðeina sem ekki er bannað. Lögmætisreglan er ein af meginreglum réttarríkisins og undirstaða vestrænna lýðræðisþjóðfélaga – og hefur í aðalatriðum stöðu stjórnarskrárákvæðis. Þegar ákvörðun stjórnvalds hefur ekki lagastoð – eins og úrskurður Umboðsmanns Alþingis bendir á að hvalveiðibann matvætaráðherra vorið 2023 hafi ekki – er það brot á lögmætisreglunni. Yfirskipuð regla Vegna stöðu sinnar er lögmætisreglan yfirskipuð almennum lögum, m.a. lögum um dýravernd – og þeir lögfræðingar sem halda öðru fram taka pólitísk sjónarmið fram yfir lögfræði. Enda þótt meirihluti íslensku þjóðarinnar sé andvígur hvalveiðum og telji þær ómannúðlegar, munu allir sem vilja búa í regluvæddu þjóðfélagi þar sem geðþóttaákvarðanir koma ekki til greina telja óhjákvæmilegt að veiðibann sé sett með lögmætum hætti. Sífellt færri taka undir gamla slagorðið „tilgangurinn helgar meðalið“, enda skapar það grundvöll fyrir þjóðfélagslega upplausn og opnar stjórnmálamönnum leiðir sem þeim eiga að vera lokaðar. Að leiða vinstri menn En svo vinsæl er hugmyndin um hvalveiðibann að útlit er fyrir að sameina megi vinstri menn, nú þegar gæti dregið að kosningum, um það mál. Og einmitt þetta mál má nota til að slá úr hendi Kristrúnar hjá Samfylkingunni mögulega forystu til vinstri, en færa hana í hendur Svandísar matvælaráðherra. Kristrún getur ekki með góðu móti sett sig upp á móti lögbroti Svandísar og greitt vantrauststillögu atkvæði á Alþingi vegna vinsælda hvalveiðibanns hjá vinstri mönnum. Í þessu máli getur hún ekki haft forystu. Að kaupa atkvæði Með hvalveiðibanninu vorið 2023 reyndi matvælaráðherra – og tekst kannski – að kaupa sér stuðning vinstra fólks, sem þó hefur almennt gefist upp á Vg sem vinstri sinnuðu stjórnmálaafli. Almenningur mun væntanlega þurfa að greiða milljarða úr ríkissjóði vegna bannsins. Munum að atkvæði verða ekki keypt nema út á vinsæl mál. Þetta er í annað sinn sem ráðherra Vg vegur að sjávarútveginum með því að kaupa sér atkvæði fyrir almannafé út á óvinsældir kvótakerfisins; áður var það Jón Bjarnason með reglugerð um makrílveiðar sem kostaði hundruð milljóna. Ómálefnaleg viðbrögð Þær ákvarðanir sem Svandís matvælaráðherra tók mánudaginn 22. janúar s.l., þ.e. að sitja áfram og láta endurskoða lögin um hvalveiðar, passa ekki tilefninu. Annars vegar hefði hvaða annar vestrænn stjórnmálamaður sem er sagt af sér – það eru hið eðlilega svar hennar – og hins vegar verða ný lög, sem mögulega heimila hvalveiðibann á grundvelli dýravelferðarsjónarmiða, aldrei afturvirk og koma banninu á vorinu 2023 því ekki við. Svör hennar eru ekki efnisleg eðlileg gagnvart þeim spurningum sem að henni var beint. Þá vísaði hún bótakröfum hvalveiðimannanna til ríkislögmanns til að ekki fari á milli mála hver borgar. Á Svandís erindi í ráðuneytið? Það segir sig sjálft að eftir ákvarðanir sínar, bæði á síðasta ári og þessu, á Svandís ekkert erindi í matvælaráðuneytið. Reikna má með að atvinnuvegurinn hafni henni. Því er eðlilegt að hún stígi til hliðar og feli Katrínu Jakobsdóttur, forsætisráðherra, málaflokkinn. Sem hún hefur nú gert. Ef Svandís á ekki erindi í ráðuneytið virðist ljóst að hún stefnir að kosningum innan skamms; kosningum þar sem hún fer fyrir vinstri mönnum í baráttunni við þá höfuðóvini þeirra sem hún hefur skilgreint – og eru kvótakerfið og Sjálfstæðisflokkurinn. Afstaða Vg til kvótakerfisins Það er reyndar sú mótsögn í þessu máli – þar sem Svandís leikur hlutverk refsivandar yfir sjávarútveginum – að Vg, sérstaklega landsbyggðarhluti flokksins, heldur hlífiskildi yfir kvótakerfinu og gerði það í Jóhönnustjórninni. Siðferði stjórnmálamanna Ef við horfum úr aðeins meiri fjarlægð á málin, verður ljóst að hluti menntamannasamfélagsins og er þá ekki síst átt við háskólana, margir fréttamenn, listafólk og síðast en ekki síst allur almenningur, hefur kallað eftir sterkari siðferðiskennd og aukinni ábyrgð stjórnmálamanna á eigin verkum. Hafa sumir talið vinstri menn leiða þá baráttu, en aðrir, að allir stjórnmálaflokkarnir séu undir sömu sök seldir. Nú blasir við hvort heldur er. Hér skal minnt á að ástandið hefur batnað verulega síðustu misseri og ár. Bakslag vinstri manna Ef Svandísi Svavarsdóttur tekst ætlunarverk sitt – að sameina vinstri menn undir sinni forystu með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – hefur bakslag átt sér stað í baráttunni fyrir bættu stjórnmálasiðferði. Vinstri menn hafa þá gengið viljugir, óviljugir, á höggstokk pólitísks siðrofs og samþykkt gamla Ísland. Að stjórnmálamenn geti gert það sem þeim sýnist. Lokaorð Flestir stjórnsýslufræðingar og lögfræðingar horfa með ugg á gambít Svandísar Svavarsdóttur. Vinstri sinnaður almenningur virðist ekki endilega velja að búa í þjóðfélagi reglusetningar sem veitir stjórnmálamönnum aðhald – ef á móti standa vinsæl sjónarmið. En höfundur þessara orða getur hins vegar ekki hugsað sér að bakslag í siðvæðingu stjórnmálanna eigi sér stað – með stuðningi skoðanasystkina hans í stjórnmálum. Höfundur er stjórnsýslufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur Arnþórsson Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Vinstri græn Mest lesið Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna Skoðun Halldór 02.11.24 Halldór Baldursson Halldór Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Gjafakynfrumur- dýrmæt gjöf María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Menntamál eru efnahagsmál: Tími fyrir nýja nálgun Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Og segja mér hver fær að vera fyrirmynd? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir skrifar Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna skrifar Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr skrifar Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller skrifar Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen skrifar Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvenær nær Bitcoin $1,000,000? Víkingur Hauksson skrifar Skoðun „Hækkar bara og hækkar“ Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Kveðja, nýútskrifaði kennarinn Hugrún Stefánsdóttir skrifar Skoðun Veljum stöðugleika og fyrirsjáanleika Ester Straumberg Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ábending um dagskrárefni til RUV ohf. Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Á að skipta máli hverra manna þú ert? Logi Einarsson skrifar Skoðun Hvers virði er líf kvenna? Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Að mæta ástandinu Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Þarf alltaf að vera svín 2024 Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Þrælar bankanna, lykiltölur Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Þriðji orkupakkinn: Almannahagsmunir á krossgötum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir í húsnæðismálum strax! Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun xD frelsi til að halda ungu fólki niðri Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Afstöðuleysi Íslands óþolandi – Stöndum með vistkerfum sjávar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Þess vegna talar ChatGPT íslensku Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar Skoðun Gleðilega töfrandi kosningabaráttu Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Svandís Svavarsdóttir stillir Kristrúnu í Samfylkingunni og Sjálfstæðismönnunum upp við vegg – og býðst til að leiða og sameina vinstri menn með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – sem allt færir siðferði stjórnmálanna aftur um áratugi. Ríkið, sem hefur bæði einokun á reglusetningu og þvingunarúrræðum í þjóðfélaginu, má ekki taka ákvarðanir sem takmarka frelsi almennings nema hafa til þess ótvíræðar lagaheimildir. Það er kallað lögmætisregla. Almenningur má hins vegar gera hvaðeina sem ekki er bannað. Lögmætisreglan er ein af meginreglum réttarríkisins og undirstaða vestrænna lýðræðisþjóðfélaga – og hefur í aðalatriðum stöðu stjórnarskrárákvæðis. Þegar ákvörðun stjórnvalds hefur ekki lagastoð – eins og úrskurður Umboðsmanns Alþingis bendir á að hvalveiðibann matvætaráðherra vorið 2023 hafi ekki – er það brot á lögmætisreglunni. Yfirskipuð regla Vegna stöðu sinnar er lögmætisreglan yfirskipuð almennum lögum, m.a. lögum um dýravernd – og þeir lögfræðingar sem halda öðru fram taka pólitísk sjónarmið fram yfir lögfræði. Enda þótt meirihluti íslensku þjóðarinnar sé andvígur hvalveiðum og telji þær ómannúðlegar, munu allir sem vilja búa í regluvæddu þjóðfélagi þar sem geðþóttaákvarðanir koma ekki til greina telja óhjákvæmilegt að veiðibann sé sett með lögmætum hætti. Sífellt færri taka undir gamla slagorðið „tilgangurinn helgar meðalið“, enda skapar það grundvöll fyrir þjóðfélagslega upplausn og opnar stjórnmálamönnum leiðir sem þeim eiga að vera lokaðar. Að leiða vinstri menn En svo vinsæl er hugmyndin um hvalveiðibann að útlit er fyrir að sameina megi vinstri menn, nú þegar gæti dregið að kosningum, um það mál. Og einmitt þetta mál má nota til að slá úr hendi Kristrúnar hjá Samfylkingunni mögulega forystu til vinstri, en færa hana í hendur Svandísar matvælaráðherra. Kristrún getur ekki með góðu móti sett sig upp á móti lögbroti Svandísar og greitt vantrauststillögu atkvæði á Alþingi vegna vinsælda hvalveiðibanns hjá vinstri mönnum. Í þessu máli getur hún ekki haft forystu. Að kaupa atkvæði Með hvalveiðibanninu vorið 2023 reyndi matvælaráðherra – og tekst kannski – að kaupa sér stuðning vinstra fólks, sem þó hefur almennt gefist upp á Vg sem vinstri sinnuðu stjórnmálaafli. Almenningur mun væntanlega þurfa að greiða milljarða úr ríkissjóði vegna bannsins. Munum að atkvæði verða ekki keypt nema út á vinsæl mál. Þetta er í annað sinn sem ráðherra Vg vegur að sjávarútveginum með því að kaupa sér atkvæði fyrir almannafé út á óvinsældir kvótakerfisins; áður var það Jón Bjarnason með reglugerð um makrílveiðar sem kostaði hundruð milljóna. Ómálefnaleg viðbrögð Þær ákvarðanir sem Svandís matvælaráðherra tók mánudaginn 22. janúar s.l., þ.e. að sitja áfram og láta endurskoða lögin um hvalveiðar, passa ekki tilefninu. Annars vegar hefði hvaða annar vestrænn stjórnmálamaður sem er sagt af sér – það eru hið eðlilega svar hennar – og hins vegar verða ný lög, sem mögulega heimila hvalveiðibann á grundvelli dýravelferðarsjónarmiða, aldrei afturvirk og koma banninu á vorinu 2023 því ekki við. Svör hennar eru ekki efnisleg eðlileg gagnvart þeim spurningum sem að henni var beint. Þá vísaði hún bótakröfum hvalveiðimannanna til ríkislögmanns til að ekki fari á milli mála hver borgar. Á Svandís erindi í ráðuneytið? Það segir sig sjálft að eftir ákvarðanir sínar, bæði á síðasta ári og þessu, á Svandís ekkert erindi í matvælaráðuneytið. Reikna má með að atvinnuvegurinn hafni henni. Því er eðlilegt að hún stígi til hliðar og feli Katrínu Jakobsdóttur, forsætisráðherra, málaflokkinn. Sem hún hefur nú gert. Ef Svandís á ekki erindi í ráðuneytið virðist ljóst að hún stefnir að kosningum innan skamms; kosningum þar sem hún fer fyrir vinstri mönnum í baráttunni við þá höfuðóvini þeirra sem hún hefur skilgreint – og eru kvótakerfið og Sjálfstæðisflokkurinn. Afstaða Vg til kvótakerfisins Það er reyndar sú mótsögn í þessu máli – þar sem Svandís leikur hlutverk refsivandar yfir sjávarútveginum – að Vg, sérstaklega landsbyggðarhluti flokksins, heldur hlífiskildi yfir kvótakerfinu og gerði það í Jóhönnustjórninni. Siðferði stjórnmálamanna Ef við horfum úr aðeins meiri fjarlægð á málin, verður ljóst að hluti menntamannasamfélagsins og er þá ekki síst átt við háskólana, margir fréttamenn, listafólk og síðast en ekki síst allur almenningur, hefur kallað eftir sterkari siðferðiskennd og aukinni ábyrgð stjórnmálamanna á eigin verkum. Hafa sumir talið vinstri menn leiða þá baráttu, en aðrir, að allir stjórnmálaflokkarnir séu undir sömu sök seldir. Nú blasir við hvort heldur er. Hér skal minnt á að ástandið hefur batnað verulega síðustu misseri og ár. Bakslag vinstri manna Ef Svandísi Svavarsdóttur tekst ætlunarverk sitt – að sameina vinstri menn undir sinni forystu með atkvæðakaupum úr ríkissjóði, vinsælu broti á einni af grundvallareglum vestrænna samfélaga og ákvörðun um áframhaldandi setu í embætti – hefur bakslag átt sér stað í baráttunni fyrir bættu stjórnmálasiðferði. Vinstri menn hafa þá gengið viljugir, óviljugir, á höggstokk pólitísks siðrofs og samþykkt gamla Ísland. Að stjórnmálamenn geti gert það sem þeim sýnist. Lokaorð Flestir stjórnsýslufræðingar og lögfræðingar horfa með ugg á gambít Svandísar Svavarsdóttur. Vinstri sinnaður almenningur virðist ekki endilega velja að búa í þjóðfélagi reglusetningar sem veitir stjórnmálamönnum aðhald – ef á móti standa vinsæl sjónarmið. En höfundur þessara orða getur hins vegar ekki hugsað sér að bakslag í siðvæðingu stjórnmálanna eigi sér stað – með stuðningi skoðanasystkina hans í stjórnmálum. Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar
Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar