Fíllinn í herberginu Isabel Alejandra Díaz skrifar 6. febrúar 2024 07:31 Í kringum síðustu alþingiskosningar átti sér hvergi stað heildstæð umræða um menntamál. Það var því engin leið fyrir okkur stúdenta eða háskólayfirvöld að vita hverjar áherslur stjórnmálaflokkana yrðu í málaflokknum. Það var svo sem í takt við allverulegan skort á pólitískum vilja ríkisstjórnarinnar til að fjárfesta í menntun af krafti. Við bundum þó vonir við að þegar talið yrði upp úr öllum kjörkössum myndum við sjá áþreifanlega stórsókn í menntamálum þvert á skólastig sem og raunverulegan samstarfsvilja. Málaflokknum hefur síðan verið stokkað upp og dreift á hvorki meira né minna en fjögur ráðuneyti[1] og var háskólastigið sérstaklega tekið út fyrir sviga með nýju háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti. Ætla mátti að með því fyrirkomulagi væru fólgin ákveðin tækifæri, enda stemmdi það að málefni háskólanna væru flokkuð með vísindum, rannsóknum og nýsköpun þar sem eitt meginhlutverk þeirra er að leiða af sér þekkingu inn í samfélagið. Áfram stóð þó eftir fíllinn í herberginu: vanfjármögnun háskólastigsins. Áherslur nýs ráðuneytis gagnvart háskólastiginu fela m.a. í sér að draga úr yfirbyggingu og auka skilvirkni í rekstri háskólastofnana með fjárhagslegum hvötum. Þannig varð verkefnið Samstarf háskóla sett á fót árið 2022. Háskólarnir áttu nú að koma sér saman um verkefni og skila inn umsóknum til ráðuneytisins þar sem þær voru metnar m.t.t. ávinnings, nýsköpunar, gæði verkáætlana, kostnaðar og skilvirknis.[2] Styrkjaúthlutunin er þannig stjórntæki ráðherra til að fjármagna verkefni er samræmast ákveðnum skilyrðum og áhersluþáttum sem ráðherra sjálfur hefur sett fram, óháð því hvað háskólarnir þurfa eða hafa um það að segja.[3] Punkturinn yfir i-ið er síðan að umræddur samstarfssjóður samanstendur af fjármunum sem teknir voruúr þegar vanfjármagnaða kerfinu og þeim „forgangsraðað“ í fjárhagslega hvata. Nú fetar háskólaráðuneytið í fótspor mennta- og barnamálaráðherra og hvetur til sameiningar háskólastofnana; annars vegar Háskólann á Akureyri og Háskólann á Bifröst, og hins vegar Háskóla Íslands og Háskólann á Hólum í háskólasamstæðu. Líkt og áformin voru með MA og VMA virðist ákvörðun ráðuneytisins ekki byggja á heildstæðri greiningu og því hæplega haldbær gögn til grundvallar téðra áforma. Það voru t.d. HÍ og HH sem framkvæmdu slíka greiningu sjálf (reyndar án neinnar aðkomu fulltrúa stúdenta þrátt fyrir beiðnir um slíkt). Ekki að það komi á óvart, við vitum jú að þetta snýst allt um hagræðingu í ríkisrekstri..…hjá ríkisstjórninni sem fjölgaði ráðuneytum úr 10 í 12 og setti á laggirnar ný ráðuneyti fyrir yfir tvo milljarða króna.[4] Ég ætla svo sem ekki að taka afstöðu til sameiningaráforma framhalds- eða háskólastofnana en vil endilega benda á að í nýrri úthlutun úr sjóði Samstarfs háskóla fara 400.000.000 kr. í sameiningar HA, HB, HÍ og HH. Samtals fara 741.150.000 í allan pakkann; rannsóknarsjóð sameinaðs HA og HB, nýjar námsleiðir og vettvangsakademíu.[5] Þegar kemur að pólitík er sárafátt einfalt, en þetta reikningsdæmi er það þó. Hér er verið að úthluta svokölluðum styrk úr Samstarfi háskóla (sem sett var á fót til að efla samstarf og samvinnu háskólana með nota bene fjármunum sem teknir voru úr þegar fjársveltu kerfi) í verkefni sem er raunar af stærri toga og krefst vandaðrar meðferðar. Samstarf, sameiningar og annars konar breytingar kunna að vera af hinu góða, ég er ekki ósammála ráðherra þar. Það skýtur hins vegar skökku við, að því sé haldið fram að með þessum aðgerðum sé verið að efla háskólasamfélagið þegar raunin er sú að það er haldið pólitískum takmörkunum í nafni hagræðingar og skilvirknis. Það bara getur ekki staðist að háskólarnir eigi að takast á við þessar auknar kröfur á óstöðugum grunni undirfjármögnunar. Þeir eru þegar að skera niður kennslu og rannsóknir og búa óhjákvæmilega til íþyngjandi starfsaðstæður, meira álag og minni gæði vegna áherslna ríkisstjórnarinnar í málaflokknum. Stúdentahreyfingin hefur löngum krafist þess að fjármögnun háskólastigsins sé eitt helsta forgangsatriði stjórnvalda svo gæði náms sé tryggt, rannsóknarstarf eflt og samkeppnishæfni okkar styrkt þannig að Ísland sé ekki eftirbátur hinna Norðurlandana. Það gerist hins vegar ekki aðeins með því að „forgangsraða öðruvísi“ og líta á háskólastofnanir sem færibönd fyrir atvinnulífið. Ekki þegar tilfærsla á fjármagni er dulbúið sem nýjar fjárfestingar og síður þegar áherslur nýsfjármögnunarlíkans háskóla eiga nú að byggja á fjárhagslegum hvötum. Höfundur er ungmennafulltrúi Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum á sviði mennta, vísinda og menningar [1]a) Ráðuneytin fjögur eru eftirfarandi: Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, menningar- og viðskiptaráðuneytið, mennta- og barnamálaráðuneytið og félags- og vinnumarkaðsráðuneytið. b) Ríkisendurskoðun. Breytingar á stjórnarmálefnum ráðuneyta: Stjórnsýsluúttekt. Reykjavík: Ríkisendurskoðun, 2023. [2] Stjórnarráð Íslands, „Samstarf háskóla opið fyrir umsóknir,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/11/04/Samstarf-haskola-opid-fyrir-umsoknir/ (sótt 31. janúar 2024). [3] Geir Sigurðsson, „Um fúsk, óráðsíu og ósannindi háskólaráðherra,“ visir.is, 20. febrúar 2023. https://www.visir.is/g/20232380352d/um-fusk-o-rad-siu-og-o-sannindi-ha-skola-rad-herra (sótt 31. janúar 2024). [4] Þórður Snær Júlíusson, „Ekkert mat lagt á kostnað við fjölgun ráðuneyta í næstum tvö ár,“ heimildin.is, 18. desember 2023. https://heimildin.is/grein/20040/ (sótt 3. febrúar 2024). [5] Stjórnarráð Íslands, „Úthlutun úr Samstarfi háskóla,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/01/30/Uthlutun-ur-Samstarfi-haskola/ (sótt 31. janúar 2024). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Háskólar Hagsmunir stúdenta Isabel Alejandra Díaz Mest lesið Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Sá „óháði“ kemur til byggða Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir Skoðun Börn laga ekki beinbrot Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Lögreglumenn samningslausir mánuðum saman og án verkfallsréttar Fjölnir Sæmundsson Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson Skoðun Vanvirðing við einkaframtakið og verðmætasköpun Bessí Þóra Jónsdóttir Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sá „óháði“ kemur til byggða Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Vegið að framtíð ungs vísindafólks á Íslandi Katrín Möller,Svava Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Trúðslæti eða trúverðugleiki Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Rekin út fyrir að vera kennari Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Lögreglumenn samningslausir mánuðum saman og án verkfallsréttar Fjölnir Sæmundsson skrifar Skoðun Hver vill kenna? Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Við þurfum að tala um Bálstofuna Matthías Kormáksson skrifar Skoðun Vanvirðing við einkaframtakið og verðmætasköpun Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin ætlar ekki að hækka tekjuskatt Alma D. Möller skrifar Skoðun Hvað eiga eldri borgarar að kjósa? Hjördís Hendriksdóttir skrifar Skoðun Við erum að ná árangri Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Verðum að rannsaka hvað gerðist í Covid Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Ég og amma mín sem er dáin Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Spegill eða stjórntæki? Hlutverk skoðanakannana og almenningsálits í stefnumótun og stjórnmálum Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Með baunabyssu í kennaraverkfalli Ólafur Hauksson skrifar Skoðun Hver tilheyrir hverjum? Kristín Davíðsdóttir skrifar Skoðun Það þarf meiri töffara í okkur Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Unga fólkið og frjósemi María Rut Baldursdóttir,Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum frelsi til handfæraveiða – eflum sjávarbyggðirnar Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verja þarf friðinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Mannsæmandi lífeyrislaun strax Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Billy bókahilla og börnin mín Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Svör við atvinnuumsóknum – Ákall til atvinnurekenda Valgerður Rut Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umræða á villigötum Diljá Matthíasardóttir skrifar Sjá meira
Í kringum síðustu alþingiskosningar átti sér hvergi stað heildstæð umræða um menntamál. Það var því engin leið fyrir okkur stúdenta eða háskólayfirvöld að vita hverjar áherslur stjórnmálaflokkana yrðu í málaflokknum. Það var svo sem í takt við allverulegan skort á pólitískum vilja ríkisstjórnarinnar til að fjárfesta í menntun af krafti. Við bundum þó vonir við að þegar talið yrði upp úr öllum kjörkössum myndum við sjá áþreifanlega stórsókn í menntamálum þvert á skólastig sem og raunverulegan samstarfsvilja. Málaflokknum hefur síðan verið stokkað upp og dreift á hvorki meira né minna en fjögur ráðuneyti[1] og var háskólastigið sérstaklega tekið út fyrir sviga með nýju háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti. Ætla mátti að með því fyrirkomulagi væru fólgin ákveðin tækifæri, enda stemmdi það að málefni háskólanna væru flokkuð með vísindum, rannsóknum og nýsköpun þar sem eitt meginhlutverk þeirra er að leiða af sér þekkingu inn í samfélagið. Áfram stóð þó eftir fíllinn í herberginu: vanfjármögnun háskólastigsins. Áherslur nýs ráðuneytis gagnvart háskólastiginu fela m.a. í sér að draga úr yfirbyggingu og auka skilvirkni í rekstri háskólastofnana með fjárhagslegum hvötum. Þannig varð verkefnið Samstarf háskóla sett á fót árið 2022. Háskólarnir áttu nú að koma sér saman um verkefni og skila inn umsóknum til ráðuneytisins þar sem þær voru metnar m.t.t. ávinnings, nýsköpunar, gæði verkáætlana, kostnaðar og skilvirknis.[2] Styrkjaúthlutunin er þannig stjórntæki ráðherra til að fjármagna verkefni er samræmast ákveðnum skilyrðum og áhersluþáttum sem ráðherra sjálfur hefur sett fram, óháð því hvað háskólarnir þurfa eða hafa um það að segja.[3] Punkturinn yfir i-ið er síðan að umræddur samstarfssjóður samanstendur af fjármunum sem teknir voruúr þegar vanfjármagnaða kerfinu og þeim „forgangsraðað“ í fjárhagslega hvata. Nú fetar háskólaráðuneytið í fótspor mennta- og barnamálaráðherra og hvetur til sameiningar háskólastofnana; annars vegar Háskólann á Akureyri og Háskólann á Bifröst, og hins vegar Háskóla Íslands og Háskólann á Hólum í háskólasamstæðu. Líkt og áformin voru með MA og VMA virðist ákvörðun ráðuneytisins ekki byggja á heildstæðri greiningu og því hæplega haldbær gögn til grundvallar téðra áforma. Það voru t.d. HÍ og HH sem framkvæmdu slíka greiningu sjálf (reyndar án neinnar aðkomu fulltrúa stúdenta þrátt fyrir beiðnir um slíkt). Ekki að það komi á óvart, við vitum jú að þetta snýst allt um hagræðingu í ríkisrekstri..…hjá ríkisstjórninni sem fjölgaði ráðuneytum úr 10 í 12 og setti á laggirnar ný ráðuneyti fyrir yfir tvo milljarða króna.[4] Ég ætla svo sem ekki að taka afstöðu til sameiningaráforma framhalds- eða háskólastofnana en vil endilega benda á að í nýrri úthlutun úr sjóði Samstarfs háskóla fara 400.000.000 kr. í sameiningar HA, HB, HÍ og HH. Samtals fara 741.150.000 í allan pakkann; rannsóknarsjóð sameinaðs HA og HB, nýjar námsleiðir og vettvangsakademíu.[5] Þegar kemur að pólitík er sárafátt einfalt, en þetta reikningsdæmi er það þó. Hér er verið að úthluta svokölluðum styrk úr Samstarfi háskóla (sem sett var á fót til að efla samstarf og samvinnu háskólana með nota bene fjármunum sem teknir voru úr þegar fjársveltu kerfi) í verkefni sem er raunar af stærri toga og krefst vandaðrar meðferðar. Samstarf, sameiningar og annars konar breytingar kunna að vera af hinu góða, ég er ekki ósammála ráðherra þar. Það skýtur hins vegar skökku við, að því sé haldið fram að með þessum aðgerðum sé verið að efla háskólasamfélagið þegar raunin er sú að það er haldið pólitískum takmörkunum í nafni hagræðingar og skilvirknis. Það bara getur ekki staðist að háskólarnir eigi að takast á við þessar auknar kröfur á óstöðugum grunni undirfjármögnunar. Þeir eru þegar að skera niður kennslu og rannsóknir og búa óhjákvæmilega til íþyngjandi starfsaðstæður, meira álag og minni gæði vegna áherslna ríkisstjórnarinnar í málaflokknum. Stúdentahreyfingin hefur löngum krafist þess að fjármögnun háskólastigsins sé eitt helsta forgangsatriði stjórnvalda svo gæði náms sé tryggt, rannsóknarstarf eflt og samkeppnishæfni okkar styrkt þannig að Ísland sé ekki eftirbátur hinna Norðurlandana. Það gerist hins vegar ekki aðeins með því að „forgangsraða öðruvísi“ og líta á háskólastofnanir sem færibönd fyrir atvinnulífið. Ekki þegar tilfærsla á fjármagni er dulbúið sem nýjar fjárfestingar og síður þegar áherslur nýsfjármögnunarlíkans háskóla eiga nú að byggja á fjárhagslegum hvötum. Höfundur er ungmennafulltrúi Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum á sviði mennta, vísinda og menningar [1]a) Ráðuneytin fjögur eru eftirfarandi: Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, menningar- og viðskiptaráðuneytið, mennta- og barnamálaráðuneytið og félags- og vinnumarkaðsráðuneytið. b) Ríkisendurskoðun. Breytingar á stjórnarmálefnum ráðuneyta: Stjórnsýsluúttekt. Reykjavík: Ríkisendurskoðun, 2023. [2] Stjórnarráð Íslands, „Samstarf háskóla opið fyrir umsóknir,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/11/04/Samstarf-haskola-opid-fyrir-umsoknir/ (sótt 31. janúar 2024). [3] Geir Sigurðsson, „Um fúsk, óráðsíu og ósannindi háskólaráðherra,“ visir.is, 20. febrúar 2023. https://www.visir.is/g/20232380352d/um-fusk-o-rad-siu-og-o-sannindi-ha-skola-rad-herra (sótt 31. janúar 2024). [4] Þórður Snær Júlíusson, „Ekkert mat lagt á kostnað við fjölgun ráðuneyta í næstum tvö ár,“ heimildin.is, 18. desember 2023. https://heimildin.is/grein/20040/ (sótt 3. febrúar 2024). [5] Stjórnarráð Íslands, „Úthlutun úr Samstarfi háskóla,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/01/30/Uthlutun-ur-Samstarfi-haskola/ (sótt 31. janúar 2024).
Skoðun Lögreglumenn samningslausir mánuðum saman og án verkfallsréttar Fjölnir Sæmundsson skrifar
Skoðun Spegill eða stjórntæki? Hlutverk skoðanakannana og almenningsálits í stefnumótun og stjórnmálum Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar