Fíllinn í herberginu Isabel Alejandra Díaz skrifar 6. febrúar 2024 07:31 Í kringum síðustu alþingiskosningar átti sér hvergi stað heildstæð umræða um menntamál. Það var því engin leið fyrir okkur stúdenta eða háskólayfirvöld að vita hverjar áherslur stjórnmálaflokkana yrðu í málaflokknum. Það var svo sem í takt við allverulegan skort á pólitískum vilja ríkisstjórnarinnar til að fjárfesta í menntun af krafti. Við bundum þó vonir við að þegar talið yrði upp úr öllum kjörkössum myndum við sjá áþreifanlega stórsókn í menntamálum þvert á skólastig sem og raunverulegan samstarfsvilja. Málaflokknum hefur síðan verið stokkað upp og dreift á hvorki meira né minna en fjögur ráðuneyti[1] og var háskólastigið sérstaklega tekið út fyrir sviga með nýju háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti. Ætla mátti að með því fyrirkomulagi væru fólgin ákveðin tækifæri, enda stemmdi það að málefni háskólanna væru flokkuð með vísindum, rannsóknum og nýsköpun þar sem eitt meginhlutverk þeirra er að leiða af sér þekkingu inn í samfélagið. Áfram stóð þó eftir fíllinn í herberginu: vanfjármögnun háskólastigsins. Áherslur nýs ráðuneytis gagnvart háskólastiginu fela m.a. í sér að draga úr yfirbyggingu og auka skilvirkni í rekstri háskólastofnana með fjárhagslegum hvötum. Þannig varð verkefnið Samstarf háskóla sett á fót árið 2022. Háskólarnir áttu nú að koma sér saman um verkefni og skila inn umsóknum til ráðuneytisins þar sem þær voru metnar m.t.t. ávinnings, nýsköpunar, gæði verkáætlana, kostnaðar og skilvirknis.[2] Styrkjaúthlutunin er þannig stjórntæki ráðherra til að fjármagna verkefni er samræmast ákveðnum skilyrðum og áhersluþáttum sem ráðherra sjálfur hefur sett fram, óháð því hvað háskólarnir þurfa eða hafa um það að segja.[3] Punkturinn yfir i-ið er síðan að umræddur samstarfssjóður samanstendur af fjármunum sem teknir voruúr þegar vanfjármagnaða kerfinu og þeim „forgangsraðað“ í fjárhagslega hvata. Nú fetar háskólaráðuneytið í fótspor mennta- og barnamálaráðherra og hvetur til sameiningar háskólastofnana; annars vegar Háskólann á Akureyri og Háskólann á Bifröst, og hins vegar Háskóla Íslands og Háskólann á Hólum í háskólasamstæðu. Líkt og áformin voru með MA og VMA virðist ákvörðun ráðuneytisins ekki byggja á heildstæðri greiningu og því hæplega haldbær gögn til grundvallar téðra áforma. Það voru t.d. HÍ og HH sem framkvæmdu slíka greiningu sjálf (reyndar án neinnar aðkomu fulltrúa stúdenta þrátt fyrir beiðnir um slíkt). Ekki að það komi á óvart, við vitum jú að þetta snýst allt um hagræðingu í ríkisrekstri..…hjá ríkisstjórninni sem fjölgaði ráðuneytum úr 10 í 12 og setti á laggirnar ný ráðuneyti fyrir yfir tvo milljarða króna.[4] Ég ætla svo sem ekki að taka afstöðu til sameiningaráforma framhalds- eða háskólastofnana en vil endilega benda á að í nýrri úthlutun úr sjóði Samstarfs háskóla fara 400.000.000 kr. í sameiningar HA, HB, HÍ og HH. Samtals fara 741.150.000 í allan pakkann; rannsóknarsjóð sameinaðs HA og HB, nýjar námsleiðir og vettvangsakademíu.[5] Þegar kemur að pólitík er sárafátt einfalt, en þetta reikningsdæmi er það þó. Hér er verið að úthluta svokölluðum styrk úr Samstarfi háskóla (sem sett var á fót til að efla samstarf og samvinnu háskólana með nota bene fjármunum sem teknir voru úr þegar fjársveltu kerfi) í verkefni sem er raunar af stærri toga og krefst vandaðrar meðferðar. Samstarf, sameiningar og annars konar breytingar kunna að vera af hinu góða, ég er ekki ósammála ráðherra þar. Það skýtur hins vegar skökku við, að því sé haldið fram að með þessum aðgerðum sé verið að efla háskólasamfélagið þegar raunin er sú að það er haldið pólitískum takmörkunum í nafni hagræðingar og skilvirknis. Það bara getur ekki staðist að háskólarnir eigi að takast á við þessar auknar kröfur á óstöðugum grunni undirfjármögnunar. Þeir eru þegar að skera niður kennslu og rannsóknir og búa óhjákvæmilega til íþyngjandi starfsaðstæður, meira álag og minni gæði vegna áherslna ríkisstjórnarinnar í málaflokknum. Stúdentahreyfingin hefur löngum krafist þess að fjármögnun háskólastigsins sé eitt helsta forgangsatriði stjórnvalda svo gæði náms sé tryggt, rannsóknarstarf eflt og samkeppnishæfni okkar styrkt þannig að Ísland sé ekki eftirbátur hinna Norðurlandana. Það gerist hins vegar ekki aðeins með því að „forgangsraða öðruvísi“ og líta á háskólastofnanir sem færibönd fyrir atvinnulífið. Ekki þegar tilfærsla á fjármagni er dulbúið sem nýjar fjárfestingar og síður þegar áherslur nýsfjármögnunarlíkans háskóla eiga nú að byggja á fjárhagslegum hvötum. Höfundur er ungmennafulltrúi Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum á sviði mennta, vísinda og menningar [1]a) Ráðuneytin fjögur eru eftirfarandi: Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, menningar- og viðskiptaráðuneytið, mennta- og barnamálaráðuneytið og félags- og vinnumarkaðsráðuneytið. b) Ríkisendurskoðun. Breytingar á stjórnarmálefnum ráðuneyta: Stjórnsýsluúttekt. Reykjavík: Ríkisendurskoðun, 2023. [2] Stjórnarráð Íslands, „Samstarf háskóla opið fyrir umsóknir,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/11/04/Samstarf-haskola-opid-fyrir-umsoknir/ (sótt 31. janúar 2024). [3] Geir Sigurðsson, „Um fúsk, óráðsíu og ósannindi háskólaráðherra,“ visir.is, 20. febrúar 2023. https://www.visir.is/g/20232380352d/um-fusk-o-rad-siu-og-o-sannindi-ha-skola-rad-herra (sótt 31. janúar 2024). [4] Þórður Snær Júlíusson, „Ekkert mat lagt á kostnað við fjölgun ráðuneyta í næstum tvö ár,“ heimildin.is, 18. desember 2023. https://heimildin.is/grein/20040/ (sótt 3. febrúar 2024). [5] Stjórnarráð Íslands, „Úthlutun úr Samstarfi háskóla,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/01/30/Uthlutun-ur-Samstarfi-haskola/ (sótt 31. janúar 2024). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Háskólar Hagsmunir stúdenta Isabel Alejandra Díaz Mest lesið Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson Skoðun Skoðun Skoðun „Eru ekki allir pínu einhverfir í dag?“ Andrea Ólafsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til að velja keppendur inn á Ólympíuleika Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Tilgangur atvinnurekstrarbanns Lárus Sigurður Lárusson skrifar Skoðun Að verða fórnarlamb íslenskra skattyfirvalda Arnar Pálsson skrifar Skoðun Loftslagsávinningur Coda Terminal er gífurlegur Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Bóluefni eða veirur Ágúst Kvaran skrifar Skoðun Skaðinn í leyndri meðferð á heimilum Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Af glyðrugangi eftirlitsstofnana Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Linnulaus þjáning íbúa á Gaza Hrafnhildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Munurinn á þjóðerniskennd versus sálernis þarfar upplifun Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Svifhrifavaldar Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Hvernig og hvenær en ekki hvort Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tilfinningalegur athyglisbrestur og heilbrigt tilfinningalíf Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Reglurnar eru óumsemjanlegar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 3.200 aumingjar (mín skoðun) Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Ber endurhæfing ávöxt? skrifar Skoðun Heimur á heljarþröm skrifar Skoðun Foreldrar á 4. vaktinni Sara Rós Kristinsdóttir,Lóa Ólafsdóttir skrifar Skoðun Norður-Kórea er víða Ingvar Smári Birgisson skrifar Skoðun Það getur verið gott að búa til steind Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Uppskeruhátíð öldrunarfræða á Norðurlöndum Sirrý Sif Sigurlaugardóttir skrifar Skoðun Gullverðlaun í mengun Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Gen og glæpir Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun 10 tæknilegir yfirburðir rafbíla Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Um vanda stúlkna í skólum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Land, borgir og samgöngur Guðjón Sigurbjartsson skrifar Sjá meira
Í kringum síðustu alþingiskosningar átti sér hvergi stað heildstæð umræða um menntamál. Það var því engin leið fyrir okkur stúdenta eða háskólayfirvöld að vita hverjar áherslur stjórnmálaflokkana yrðu í málaflokknum. Það var svo sem í takt við allverulegan skort á pólitískum vilja ríkisstjórnarinnar til að fjárfesta í menntun af krafti. Við bundum þó vonir við að þegar talið yrði upp úr öllum kjörkössum myndum við sjá áþreifanlega stórsókn í menntamálum þvert á skólastig sem og raunverulegan samstarfsvilja. Málaflokknum hefur síðan verið stokkað upp og dreift á hvorki meira né minna en fjögur ráðuneyti[1] og var háskólastigið sérstaklega tekið út fyrir sviga með nýju háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneyti. Ætla mátti að með því fyrirkomulagi væru fólgin ákveðin tækifæri, enda stemmdi það að málefni háskólanna væru flokkuð með vísindum, rannsóknum og nýsköpun þar sem eitt meginhlutverk þeirra er að leiða af sér þekkingu inn í samfélagið. Áfram stóð þó eftir fíllinn í herberginu: vanfjármögnun háskólastigsins. Áherslur nýs ráðuneytis gagnvart háskólastiginu fela m.a. í sér að draga úr yfirbyggingu og auka skilvirkni í rekstri háskólastofnana með fjárhagslegum hvötum. Þannig varð verkefnið Samstarf háskóla sett á fót árið 2022. Háskólarnir áttu nú að koma sér saman um verkefni og skila inn umsóknum til ráðuneytisins þar sem þær voru metnar m.t.t. ávinnings, nýsköpunar, gæði verkáætlana, kostnaðar og skilvirknis.[2] Styrkjaúthlutunin er þannig stjórntæki ráðherra til að fjármagna verkefni er samræmast ákveðnum skilyrðum og áhersluþáttum sem ráðherra sjálfur hefur sett fram, óháð því hvað háskólarnir þurfa eða hafa um það að segja.[3] Punkturinn yfir i-ið er síðan að umræddur samstarfssjóður samanstendur af fjármunum sem teknir voruúr þegar vanfjármagnaða kerfinu og þeim „forgangsraðað“ í fjárhagslega hvata. Nú fetar háskólaráðuneytið í fótspor mennta- og barnamálaráðherra og hvetur til sameiningar háskólastofnana; annars vegar Háskólann á Akureyri og Háskólann á Bifröst, og hins vegar Háskóla Íslands og Háskólann á Hólum í háskólasamstæðu. Líkt og áformin voru með MA og VMA virðist ákvörðun ráðuneytisins ekki byggja á heildstæðri greiningu og því hæplega haldbær gögn til grundvallar téðra áforma. Það voru t.d. HÍ og HH sem framkvæmdu slíka greiningu sjálf (reyndar án neinnar aðkomu fulltrúa stúdenta þrátt fyrir beiðnir um slíkt). Ekki að það komi á óvart, við vitum jú að þetta snýst allt um hagræðingu í ríkisrekstri..…hjá ríkisstjórninni sem fjölgaði ráðuneytum úr 10 í 12 og setti á laggirnar ný ráðuneyti fyrir yfir tvo milljarða króna.[4] Ég ætla svo sem ekki að taka afstöðu til sameiningaráforma framhalds- eða háskólastofnana en vil endilega benda á að í nýrri úthlutun úr sjóði Samstarfs háskóla fara 400.000.000 kr. í sameiningar HA, HB, HÍ og HH. Samtals fara 741.150.000 í allan pakkann; rannsóknarsjóð sameinaðs HA og HB, nýjar námsleiðir og vettvangsakademíu.[5] Þegar kemur að pólitík er sárafátt einfalt, en þetta reikningsdæmi er það þó. Hér er verið að úthluta svokölluðum styrk úr Samstarfi háskóla (sem sett var á fót til að efla samstarf og samvinnu háskólana með nota bene fjármunum sem teknir voru úr þegar fjársveltu kerfi) í verkefni sem er raunar af stærri toga og krefst vandaðrar meðferðar. Samstarf, sameiningar og annars konar breytingar kunna að vera af hinu góða, ég er ekki ósammála ráðherra þar. Það skýtur hins vegar skökku við, að því sé haldið fram að með þessum aðgerðum sé verið að efla háskólasamfélagið þegar raunin er sú að það er haldið pólitískum takmörkunum í nafni hagræðingar og skilvirknis. Það bara getur ekki staðist að háskólarnir eigi að takast á við þessar auknar kröfur á óstöðugum grunni undirfjármögnunar. Þeir eru þegar að skera niður kennslu og rannsóknir og búa óhjákvæmilega til íþyngjandi starfsaðstæður, meira álag og minni gæði vegna áherslna ríkisstjórnarinnar í málaflokknum. Stúdentahreyfingin hefur löngum krafist þess að fjármögnun háskólastigsins sé eitt helsta forgangsatriði stjórnvalda svo gæði náms sé tryggt, rannsóknarstarf eflt og samkeppnishæfni okkar styrkt þannig að Ísland sé ekki eftirbátur hinna Norðurlandana. Það gerist hins vegar ekki aðeins með því að „forgangsraða öðruvísi“ og líta á háskólastofnanir sem færibönd fyrir atvinnulífið. Ekki þegar tilfærsla á fjármagni er dulbúið sem nýjar fjárfestingar og síður þegar áherslur nýsfjármögnunarlíkans háskóla eiga nú að byggja á fjárhagslegum hvötum. Höfundur er ungmennafulltrúi Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum á sviði mennta, vísinda og menningar [1]a) Ráðuneytin fjögur eru eftirfarandi: Háskóla-, iðnaðar- og nýsköpunarráðuneytið, menningar- og viðskiptaráðuneytið, mennta- og barnamálaráðuneytið og félags- og vinnumarkaðsráðuneytið. b) Ríkisendurskoðun. Breytingar á stjórnarmálefnum ráðuneyta: Stjórnsýsluúttekt. Reykjavík: Ríkisendurskoðun, 2023. [2] Stjórnarráð Íslands, „Samstarf háskóla opið fyrir umsóknir,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/11/04/Samstarf-haskola-opid-fyrir-umsoknir/ (sótt 31. janúar 2024). [3] Geir Sigurðsson, „Um fúsk, óráðsíu og ósannindi háskólaráðherra,“ visir.is, 20. febrúar 2023. https://www.visir.is/g/20232380352d/um-fusk-o-rad-siu-og-o-sannindi-ha-skola-rad-herra (sótt 31. janúar 2024). [4] Þórður Snær Júlíusson, „Ekkert mat lagt á kostnað við fjölgun ráðuneyta í næstum tvö ár,“ heimildin.is, 18. desember 2023. https://heimildin.is/grein/20040/ (sótt 3. febrúar 2024). [5] Stjórnarráð Íslands, „Úthlutun úr Samstarfi háskóla,“ https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/01/30/Uthlutun-ur-Samstarfi-haskola/ (sótt 31. janúar 2024).
Skoðun Verða rangfærslur að sannleika, ef þær eru endurteknar nógu oft!? Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Forseti ÍSÍ hvattur til að hefja tiltektina í eigin starfsemi Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það er víst hægt að semja um aðildarskilmála! Mörg dæmi sanna það! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Orðatónar: Aukinn orðaforði og lesskilningur barna með íslenskri tónlist Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar