Alvarlegur orkuskortur, þekktar lausnir ekki nýttar en olíu brennt Gunnlaugur H Jónsson skrifar 14. febrúar 2024 14:00 Vandamálið Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. Ástæðan er að Þórisvatn fylltist ekki í haust. Áður hafði verið gripið til þess að stöðva afhendingu víkjandi orku til fiskimjölsverksmiðja og gagnavera sem stunda rafmyntagröft. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þetta gerist og má segja að það sé að verða árlegur viðburður að stöðvuð sé afhending raforku til fiskimjölsverksmiðja og fjarvarmaveitna og þeim gert að brenna olíu í stað þess að nýta umhverfisvæna raforku. Þannig brennum við nær árlega að óþörfu milljónir lítra af olíu fyrir milljarða kr. Fleiri og stærri miðlunarlón í þeim ám sem eru virkjaðar myndi tryggja órofna afhendingu raforku allt árið og færa okkur nær markmiðum okkar í loftslagsmálum. Þekktar lausnir Rót vandans er að íslenska raforkukerfið er ekki með nægjanlega stórar miðlanir til þess að geyma til vetrarins jökulvatnið sem leysist úr læðingi á sumrin. Það rennur mikið vatn til sjávar óbeislað fram hjá virkjunum. Sem dæmi má taka að Landsvirkjun greindi frá því í haust að vegna takmarkana á miðlunum í Jökulsá í Fljótsdal hafi s.l. sumar og haust um 1600 GWh af orku runnið ónýttar til sjávar fram hjá Kárahnjúkavirkjun í stað þess að vera geymdar til vetrarins. Þetta samsvarar rúmlega tvöfaldri áætlaðri orkuframleiðslu Hvammsvirkjunar 720 GWh. Þá fylltist stærsta miðlunarlón landsins í Þórisvatni ekki í haust á sama tíma og Þjórsá flæddi að hluta óbeisluð framhjá. Vandann má leysa með þekktum lausnum sem kosta mun minna og má ljúka á mun skemmri tíma en tekur að byggja nýjar virkjanir eins og t.d. Hvammsvirkjun. Þessar lausnir koma fyrst upp í hugann og myndu nýtast bæði fljótt og vel. 1. Margar fullmótaðar hugmyndir eru til um að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn. Sú elsta gerði ráð fyrir stórri stíflu við Norðlingaöldu og miðlunarlóni sem næði inn í Þjórsárver. Um 1980 var þess í stað gert samkomulag við Náttúruverndarráð um mun minna lón í Þjórsá sem myndi ná inn í neðstu verin. Vatnshæð 581 m.y.s. er nægjanleg til þess að Þjórsá verði sjálfrennandi inn í Þórisvatn. Þjórsárverin voru friðlýst árið 1981 miðað við þessa niðurstöðu. Enn síðar árið 2003 úrskurðaði umhverfisráðherra um að stíflustæðið yrði 15 m lægra og 7,5 km sunnan friðlandsmarkanna og inntakslónið vel utan þeirra og aðeins 3 km2 í farvegi Þjórsár, en vegna lágrar vatnshæðar þarf dælustöð til að dæla Þjórsá í Þórisvatn. Það er því ekki hægt að sjá að það þurfi að verða miklar tafir á því að hefjast handa við að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn og um 4 virkjanir í Tungnaá neðan Þórisvatns. Þannig batnar verulega staða orkumála á Suðvesturhorni landsins. Fljótlegast og fjárhagslega hagkvæmast væri að vinna verkið í samræmi við samkomulagið við Náttúruverndarráð frá 1980. Til málamiðunar má færa stífluna neðar í farvegi Þjórsár en það kostar mun meira, tekur meiri tíma og dælustöðin notar mikið rafmagn. 2. Þegar unnið var á Orkustofnun að hagkvæmnisathugunum á virkjun jökulsánna norðan Vatnajökuls var ljóst að lykillinn að hagkvæmri virkjun þeirra væru góðar miðlanir sem geymdu jökulvatnið frá sumri til vetrar. Fljótlega var ljóst að tvö miðlunarlón myndu gegna lykilhlutverki. Stífla við Kárahnjúka með miðlunarlóni í farvegi Jökulsár á Brú og stífla í farvegi Jökulsár í Fljótsdal fyrir norðan Eyjabakka. Stífla við Kárahnjúka gegnir tvíþættu hlutverki. Hún miðlar rennsli frá sumri til vetrar og hún hækkar vatnsborð árinnar um nær 200 m upp í 625 m.y.s. og eykur þannig fallið og virkjanlega orku sem því nemur. Þegar lónið er fullt er fallhæðin um 600 m niður í Fljótsdal í 25 m.y.s. Stífustæðið við Eyjabakka er fjárhagslega mun betra miðlunarlón en 200 m há stífla við Kárahnjúka. Hagkvæmnisútreikningar sýndu að mjög hagkvæmt og nauðsynlegt væri að hafa stóra miðlun á Eyjabökkum. Vegna mikillar andstöðu náttúruverndarsinna var fallið frá miðlun á Eyjabökkum. Allir útreikningar sýndu og reynslan hefur sýnt að þetta hefur rýrt gildi Fljótsdalsvirkjunar mikið. Ekki hefði komið til orkuskorts í vetur og á undanförnum vetrum ef 1.600 milljón kWh hefðu verið geymdir í miðlunarlóni á Eyjabökkum í stað þess að renna óbeislaðar til sjávar. Þekktar lausnir ekki nýttar Norðmenn hófu að virkja vatnsafl í stórum stíl á 19. öld, áratugum á undan okkur. Þeir gerðu sér strax grein fyrir því að rekstraröryggi vatnsaflsvirkjana byggir á miðlunarlónum. Samanburður á Íslandi og Noregi sýnir að Noregur er 3,2 sinnum stærri að flatarmáli, framleiðir 10 sinnum meiri vatnsorku, 140 Twh, á móti 14 og getur í miðlunum geymt 17 sinnum meiri orku, 87,4 Twh, á móti 5,1 á Íslandi. Norðmenn framleiða alls 157 Twh raforku árlega og geta geymt 55,6% hennar í miðlunum. Íslendingar framleiða árlega 20,1 Twh raforku og geta geymt 25% hennar í miðlunum. Raforkukerfið á Íslandi er vanmiðlað og því í ójafnvægi. Það er einfalt að koma á jafnvægi með því að auka við miðanir en sú lausn sem liggur þó beint við er ekki rædd. Þess í stað er rætt um að dreifikerfið sé ekki nægjanlega öflugt. Það flytur orku milli landshluta, sem nýtist til að jafna stöðu miðlana. Það leysir hins vegar ekki höfuðvandann því dreifikerfið flytur ekki orku frá sumri til vetrar. Þá skapar ójafnvægi í miðlunum aukin flutningstöp og mikið og óþarft álag á flutningskerfið og afl í virkjunum þegar mikil jökulbráð og rennsli er í ám. Orkustofnun virðist ekki hafa mikinn áhuga á stöðu miðlana í íslenska raforkukerfinu. Á netinu (Nord Pool raforkukerfið) má sjá frá degi til dags geymda orku í miðlunarlónum á Norðurlöndum. Staða miðlana hefur úrslitaáhrif á verð á raforku og hættu á raforkuskorti. Samsvarandi upplýsingar um stöðu miðlunarlóna og verð á raforku á markaði þurfa að vera aðgengilegar fyrir Ísland. Í stað þess að hvetja til þess að aukið verði við geymslu á orku frá sumri til vetrar með auknum miðlunarlónum, þannig að hægt verði að komast hjá orkuskorti á Íslandi, hvetur Orkustofnun olíufélög til þess að geyma meiri olíu í stærri olíutönkum svo hægt sé að tryggja fjarvarmaveitum og fiskimjölverksmiðjum olíu á veturna. Þessar áherslur Orkustofnunar ganga þvert á markmið Íslands í orku- og loftslagsmálum. Höfundur er eðlisfræðingur og fyrrum starfsmaður Vatnsorkudeildar Orkustofnunar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Tengdar fréttir Milljónir lítra af olíu brenndar vegna lítilla miðlana í raforkukerfinu Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. 12. janúar 2024 08:00 Mest lesið Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum Skoðun Fólk eða fífl? Anna Gunndís Guðmundsdóttir Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson Skoðun Að vera ung kona á Íslandi árið 2024 Eden Ósk Eyjólfsdóttir Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun Fræðsluskylda í stað skólaskyldu Eldur Smári Kristinsson Skoðun Eigum við ekki bara að klára þetta Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir Skoðun Græðgin er komin út fyrir öll mörk Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Munu bara allir fá dánaraðstoð? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Billy bókahilla og börnin mín Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Á að banna rauða jólasveininn? Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Svör við atvinnuumsóknum – Ákall til atvinnurekenda Valgerður Rut Jakobsdóttir skrifar Skoðun Umræða á villigötum Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Treystir þú konum? Hópur 72 kvenna úr sex stjórnmálaflokkum skrifar Skoðun Eigum við ekki bara að klára þetta Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Löggilding iðngreina stuðlar að auknum gæðum og öryggi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Draumalandið Björn Þorláksson skrifar Skoðun Að vera ung kona á Íslandi árið 2024 Eden Ósk Eyjólfsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta og orkuvinnsla fara vel saman Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Hvaða aukna aðgengi, Willum Þór? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Hvers vegna skortir hjúkrunarrými á Íslandi? Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Þegar Vestfjörðum gengur vel, gengur Íslandi vel Jón Páll Hreinsson skrifar Skoðun Ummæli borgarstjóra og óbragð í munni Kristín Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar að nauðsynjar snúast um viðskipti Davíð Routley skrifar Skoðun Grasker mannréttinda á degi hinna framliðnu Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Sköpun er efnahagsmál: Tími fyrir öðruvísi nálgun Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Ungt fólk er að missa trúna á stjórnmálum – og um leið á framtíðinni París Anna Bergmann skrifar Skoðun Máttur orðanna: Breyting á orðavali getur breytt hugarfarinu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Fræðsluskylda í stað skólaskyldu Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn með útgjaldablæti er vandamál fyrir fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þetta lítur ekki vel út Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Græðgin er komin út fyrir öll mörk Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Glæðing vonar - ekki hjúkrunargreiningin Karen Ósk Björnsdóttir skrifar Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar Sjá meira
Vandamálið Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. Ástæðan er að Þórisvatn fylltist ekki í haust. Áður hafði verið gripið til þess að stöðva afhendingu víkjandi orku til fiskimjölsverksmiðja og gagnavera sem stunda rafmyntagröft. Þetta er ekki í fyrsta skiptið sem þetta gerist og má segja að það sé að verða árlegur viðburður að stöðvuð sé afhending raforku til fiskimjölsverksmiðja og fjarvarmaveitna og þeim gert að brenna olíu í stað þess að nýta umhverfisvæna raforku. Þannig brennum við nær árlega að óþörfu milljónir lítra af olíu fyrir milljarða kr. Fleiri og stærri miðlunarlón í þeim ám sem eru virkjaðar myndi tryggja órofna afhendingu raforku allt árið og færa okkur nær markmiðum okkar í loftslagsmálum. Þekktar lausnir Rót vandans er að íslenska raforkukerfið er ekki með nægjanlega stórar miðlanir til þess að geyma til vetrarins jökulvatnið sem leysist úr læðingi á sumrin. Það rennur mikið vatn til sjávar óbeislað fram hjá virkjunum. Sem dæmi má taka að Landsvirkjun greindi frá því í haust að vegna takmarkana á miðlunum í Jökulsá í Fljótsdal hafi s.l. sumar og haust um 1600 GWh af orku runnið ónýttar til sjávar fram hjá Kárahnjúkavirkjun í stað þess að vera geymdar til vetrarins. Þetta samsvarar rúmlega tvöfaldri áætlaðri orkuframleiðslu Hvammsvirkjunar 720 GWh. Þá fylltist stærsta miðlunarlón landsins í Þórisvatni ekki í haust á sama tíma og Þjórsá flæddi að hluta óbeisluð framhjá. Vandann má leysa með þekktum lausnum sem kosta mun minna og má ljúka á mun skemmri tíma en tekur að byggja nýjar virkjanir eins og t.d. Hvammsvirkjun. Þessar lausnir koma fyrst upp í hugann og myndu nýtast bæði fljótt og vel. 1. Margar fullmótaðar hugmyndir eru til um að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn. Sú elsta gerði ráð fyrir stórri stíflu við Norðlingaöldu og miðlunarlóni sem næði inn í Þjórsárver. Um 1980 var þess í stað gert samkomulag við Náttúruverndarráð um mun minna lón í Þjórsá sem myndi ná inn í neðstu verin. Vatnshæð 581 m.y.s. er nægjanleg til þess að Þjórsá verði sjálfrennandi inn í Þórisvatn. Þjórsárverin voru friðlýst árið 1981 miðað við þessa niðurstöðu. Enn síðar árið 2003 úrskurðaði umhverfisráðherra um að stíflustæðið yrði 15 m lægra og 7,5 km sunnan friðlandsmarkanna og inntakslónið vel utan þeirra og aðeins 3 km2 í farvegi Þjórsár, en vegna lágrar vatnshæðar þarf dælustöð til að dæla Þjórsá í Þórisvatn. Það er því ekki hægt að sjá að það þurfi að verða miklar tafir á því að hefjast handa við að veita efri hluta Þjórsár inn í Þórisvatn og um 4 virkjanir í Tungnaá neðan Þórisvatns. Þannig batnar verulega staða orkumála á Suðvesturhorni landsins. Fljótlegast og fjárhagslega hagkvæmast væri að vinna verkið í samræmi við samkomulagið við Náttúruverndarráð frá 1980. Til málamiðunar má færa stífluna neðar í farvegi Þjórsár en það kostar mun meira, tekur meiri tíma og dælustöðin notar mikið rafmagn. 2. Þegar unnið var á Orkustofnun að hagkvæmnisathugunum á virkjun jökulsánna norðan Vatnajökuls var ljóst að lykillinn að hagkvæmri virkjun þeirra væru góðar miðlanir sem geymdu jökulvatnið frá sumri til vetrar. Fljótlega var ljóst að tvö miðlunarlón myndu gegna lykilhlutverki. Stífla við Kárahnjúka með miðlunarlóni í farvegi Jökulsár á Brú og stífla í farvegi Jökulsár í Fljótsdal fyrir norðan Eyjabakka. Stífla við Kárahnjúka gegnir tvíþættu hlutverki. Hún miðlar rennsli frá sumri til vetrar og hún hækkar vatnsborð árinnar um nær 200 m upp í 625 m.y.s. og eykur þannig fallið og virkjanlega orku sem því nemur. Þegar lónið er fullt er fallhæðin um 600 m niður í Fljótsdal í 25 m.y.s. Stífustæðið við Eyjabakka er fjárhagslega mun betra miðlunarlón en 200 m há stífla við Kárahnjúka. Hagkvæmnisútreikningar sýndu að mjög hagkvæmt og nauðsynlegt væri að hafa stóra miðlun á Eyjabökkum. Vegna mikillar andstöðu náttúruverndarsinna var fallið frá miðlun á Eyjabökkum. Allir útreikningar sýndu og reynslan hefur sýnt að þetta hefur rýrt gildi Fljótsdalsvirkjunar mikið. Ekki hefði komið til orkuskorts í vetur og á undanförnum vetrum ef 1.600 milljón kWh hefðu verið geymdir í miðlunarlóni á Eyjabökkum í stað þess að renna óbeislaðar til sjávar. Þekktar lausnir ekki nýttar Norðmenn hófu að virkja vatnsafl í stórum stíl á 19. öld, áratugum á undan okkur. Þeir gerðu sér strax grein fyrir því að rekstraröryggi vatnsaflsvirkjana byggir á miðlunarlónum. Samanburður á Íslandi og Noregi sýnir að Noregur er 3,2 sinnum stærri að flatarmáli, framleiðir 10 sinnum meiri vatnsorku, 140 Twh, á móti 14 og getur í miðlunum geymt 17 sinnum meiri orku, 87,4 Twh, á móti 5,1 á Íslandi. Norðmenn framleiða alls 157 Twh raforku árlega og geta geymt 55,6% hennar í miðlunum. Íslendingar framleiða árlega 20,1 Twh raforku og geta geymt 25% hennar í miðlunum. Raforkukerfið á Íslandi er vanmiðlað og því í ójafnvægi. Það er einfalt að koma á jafnvægi með því að auka við miðanir en sú lausn sem liggur þó beint við er ekki rædd. Þess í stað er rætt um að dreifikerfið sé ekki nægjanlega öflugt. Það flytur orku milli landshluta, sem nýtist til að jafna stöðu miðlana. Það leysir hins vegar ekki höfuðvandann því dreifikerfið flytur ekki orku frá sumri til vetrar. Þá skapar ójafnvægi í miðlunum aukin flutningstöp og mikið og óþarft álag á flutningskerfið og afl í virkjunum þegar mikil jökulbráð og rennsli er í ám. Orkustofnun virðist ekki hafa mikinn áhuga á stöðu miðlana í íslenska raforkukerfinu. Á netinu (Nord Pool raforkukerfið) má sjá frá degi til dags geymda orku í miðlunarlónum á Norðurlöndum. Staða miðlana hefur úrslitaáhrif á verð á raforku og hættu á raforkuskorti. Samsvarandi upplýsingar um stöðu miðlunarlóna og verð á raforku á markaði þurfa að vera aðgengilegar fyrir Ísland. Í stað þess að hvetja til þess að aukið verði við geymslu á orku frá sumri til vetrar með auknum miðlunarlónum, þannig að hægt verði að komast hjá orkuskorti á Íslandi, hvetur Orkustofnun olíufélög til þess að geyma meiri olíu í stærri olíutönkum svo hægt sé að tryggja fjarvarmaveitum og fiskimjölverksmiðjum olíu á veturna. Þessar áherslur Orkustofnunar ganga þvert á markmið Íslands í orku- og loftslagsmálum. Höfundur er eðlisfræðingur og fyrrum starfsmaður Vatnsorkudeildar Orkustofnunar.
Milljónir lítra af olíu brenndar vegna lítilla miðlana í raforkukerfinu Landsvirkjun greindi rétt fyrir jól frá því að hún hyggist skerða afhendingu á raforku til stórnotenda á suðvesturhorni landsins, Elkem, Norðuráls og Rio Tinto og ennfremur fjarvarmaveitna. Skerðingin hefjist 19. janúar og getur staðið allt til 30. apríl. 12. janúar 2024 08:00
Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun
Skoðun Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson skrifar
Skoðun Er skárra að kasta upp um dómsniðurstöðuna en að dómarinn dæmi? Jörgen Ingimar Hansson skrifar
Skoðun Píratar hafa metnaðarfyllstu umhverfis- og loftslagsstefnuna Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Löggilding iðngreina stuðlar að auknum gæðum og öryggi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar
Skoðun Ungt fólk er að missa trúna á stjórnmálum – og um leið á framtíðinni París Anna Bergmann skrifar
Skoðun Ríkisstjórn með útgjaldablæti er vandamál fyrir fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Heilbrigðiskerfið logar og er að hrynja: Þú áttir betra skilið Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Væri ekki í lagi að gefa Sjálfstæðisflokknum, Framsóknarflokknum og Vinstri-grænum frí? Kjartan Eggertsson skrifar
Hvað er Arne Slot þjálfari Liverpool að gera rétt?–vangaveltur frá sálfræðingi Andri Hrafn Sigurðsson Skoðun