Forsetakosningar: Menningarlegt forræði fjórða valdsins Meyvant Þórólfsson skrifar 28. maí 2024 11:15 Með orðræðugreiningu leitast menn við að greina undirliggjandi merkingu texta og myndmáls. Edward W. Said beitti henni til dæmis við að varpa ljósi á svokallað menningarlegt forræði og hvernig aldagömul menning Austurlanda var túlkuð út frá vestrænum viðmiðum. Í gegnum menningarlegt forræði nýtir sá er valdið hefur (rétttrúnaðarelítan) stöðu sína til að laga hlutina að eigin normum og gildum. Rannsóknir Said náðu til stórs samhengis, en greining orðræðu á ekki síður við um þröngt samhengi og birtingarmyndirnar geta verið ólíkar. Greiningin snýst þó alltaf um að rannsaka texta, myndmál, hugleiðingar, samtöl eða spjall og glöggrýna þannig hina undirliggjandi merkingu og boðskap orðræðunnar. Hún nær jafnt til þess sem rætt er og þess sem ekki er rætt. Hún á m.ö.o. líka við um það sem er sniðgengið og fær jafnvel vísvitandi ekki rými í orðræðunni, þrátt fyrir að eiga þar heima. Margt í orðræðu fjölmiðla í aðdraganda forsetakosninga 2024 væri verðugt að greina í slíku ljósi. Viðhorfsmótun fyrirtækja sem gefa sig út fyrir að framkvæma hlutlausar skoðanakannanir og fleiri aðilar eru þar ekki undanskildir. Sprengisandur Hálftíma spjall á Sprengisandi sunnudaginn 26. maí um forsetaframbjóðendur væri verðugt verkefni í orðræðugreiningu fyrir manneskju er hefði til þess kunnáttu, þekkingu og þolinmæði. Viðmælendur ræddu vítt og breitt um alla frambjóðendur nema einn. Fjallað var í góðlátlegu gríni um „2% fólkið“, sem ferðaðist um landið eins og uppistandshópur og skemmti sér saman. Ein úr þeim hópi fékk lof fyrir að mæta til dyranna eins og hún væri „klædd“ í þess orðs merkingu og einn viðmælenda sagðist kunna lagið sem frægi grínistinn í hópnum hefði nýlega gefið út. Orðaflaumurinn var drjúgur og allt bar að sama brunni. Einn frambjóðandi fékk langmest rými og jákvæðustu umræðuna, þ.e. fyrrverandi forsætisráðherra; Höllurnar fengu líka nokkuð uppbyggilega athygli. En frambjóðandann Arnar Þór Jónsson nefndu gestir Srengisands þennan morgun aldrei á nafn - það er mikilvæg niðurstaða orðræðugreiningar þegar menn eða málefni eru sniðgengin. Vekja má athygli á að fagleg vinnubrögð við orðræðugreiningu fela það líka í sér að skoða allt samhengið hlutlaust, einnig bakgrunn og aðstæður þeirra sem tjá sig og þeirra sem um er rætt eða ekki rætt, allt sem kann að skýra samhengi orðræðunnar. Pólitísk fyrri orðræða og skrif gestanna skýra til dæmis ýmislegt, sbr. fyrri skrif Viktors Orra Valgarðssonar, sem var meðal þriggja viðmælenda. Pistill Kolbrúnar Fjórða valdið er lúmskt og birtist okkur þar sem minnst varir. Kolbrún Bergþórsdóttir kom þannig á óvart í óhönduglegum sunnudagspistli Mbl. 26. maí sl. Þar lagði hún sig fram um að bæta enn við þann óverðskuldaða óhróður sem hefur dunið á Arnari Þór Jónssyni úr ýmsum áttum. Það er engu líkara en í gangi séu samantekin ráð um að gera Arnar Þór útlægan af einhverjum ástæðum. Kolbrún er reyndar meðal þeirra síðustu sem undirritaður tryði til að taka þátt í svo krakkalegri hjarðhegðun. Eftirfarandi fullyrðing Kolbrúnar var ómakleg, í raun aðför að mannorði Arnars: "Það er engin hóphugsun í hans heila". Grundvallarbaráttumál Arnars eru lýðræði, mannréttindi og almannaheill. Eru það merki um skort á hóphugsun? Að styðja þá svívirðingu að líkja frambjóðanda til forseta íslenska lýðveldisins við nazista er barnsleg og vottur um yfirborðskennda söguþekkingu. Það hefur lítið með eðlilegt málfrelsi og tjáningarfrelsi að gera. Og það kemur því ekkert við hvort Kolbrúnu eða öðrum þyki Halldór Baldursson dásamlegur skopteiknari með snjalla sýn, eins og hún komst að orði. RÚV „Vikan“ Sá eða sú sem treystir sér til að orðræðugreina innihald RÚV og varpa þannig ljósi á menningarlegt forræði ríkismiðilsins ætti skilið að fá fálkaorðu, jafnvel fleiri en eina. Þó ekki væri nema bara fyrir að greina fyndnu föstudagsþættina sem ganga undir nafninu „Vikan“. Þar hefur a.m.k. tvívegis verið vegið að málstað Arnars Þórs með óverðskulduðu spotti og háðsglósum undir áheyrn og áhorfi þriðjungs íslensku þjóðarinnar, þ.e. 19. janúar og 22. mars; í raun dauðadómur yfir gengi Arnars sem forsetaframbjóðanda. Meðal flissgesta í föstudagssófanum seinna kvöldið voru tveir væntanlegir forsetaframbjóðendur, þau Jón Gnarr og Halla Hrund Logadóttir. Í ofanálag er ekki annað að sjá en fréttamenn og álitsgjafar RÚV hafi lagt sín lóð á vogarskálarnar í eineltinu gegn Arnari. Undur orðræðugreiningar Orðræðugreining á sér margar skemmtilegar birtingarmyndir. Hún getur m.a.s. snert málfræði og hljóðfræði á athygisverðan hátt. Hljóðið fyrir bókstafinn „h“ heyrist jafnan ekki í frönsku ef það er fremsti stafur í orði og íslenska dl-hljóðið þekkist þar ekki heldur þegar tvö „l“ mætast. Ef önnur Hallan verður forseti og heimsækir Frakkland þá þurfa Frakkar að bera skírnarnafn forseta Íslands fram án „H“ og án dl-hljóðsins … Allah, sem þýðir guð á arabísku. Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Skoðun: Forsetakosningar 2024 Forsetakosningar 2024 Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir Skoðun Er óverðtryggða lánið að ganga frá fjölskyldunni? Alma Björk Ástþórsdóttir Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason Skoðun Halldór 29.06.2024 Halldór Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson Skoðun Ógreindir víkingar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nýr tækniskóli rís við Flensborgarhöfn í Hafnarfirði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Úr samkeppni í einokun? Sigríður Margrét Oddsdóttir,Anna Hrefna Ingimundarsdóttir skrifar Skoðun Að mála sig út í horn Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Verst fyrir fámennustu ríkin Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað getum við tekið á móti mörgum? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Yazan, Kant og siðleg breytni á Íslandi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Dauðinn og skattarnir skrifar Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvers vegna getur ein greiðsla á ári frá TR verið góður kostur? Sigurjón Skúlason skrifar Skoðun Í gíslingu Ríkislögmanns, samtryggingar og spillingar Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Þegar andi Mussolini svífur yfir vötnunum og titlar verða langir Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Af málathöfnum Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Etanól í glansumbúðum Ingibjörg Rósa Björnsdóttir skrifar Skoðun Kæri Jón Kaldal Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Fölsk vernd fæðingarorlofslaga fyrir verðandi feður? Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar Skoðun Græn svæði Rúna Sif Stefánsdóttir skrifar Skoðun HSÍ er okkur öllum til skammar Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Stór skref í átt að réttlæti Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ógreindir víkingar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisátak Reykjavíkur á fullu skriði Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til Ásmundar Einars barnamálaráðherra Brynjar Bragi Einarsson skrifar Skoðun Sjókvíeldi: aðför gegn náttúrunni Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Þarf heppni til að fæðingarorlof með fjölbura gangi upp? Margrét Finney Jónsdóttir skrifar Skoðun Árangursríkur þingvetur skilar samfélaginu í rétta átt Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun 100 ára afmæli lýðveldisins Íslands Margrét Tryggvadóttir skrifar Skoðun Skerðingargildra eldra fólks Viðar Eggertsson skrifar Skoðun Þetta er tómarúmið ykkar Eva Dögg Jón Kaldal skrifar Sjá meira
Með orðræðugreiningu leitast menn við að greina undirliggjandi merkingu texta og myndmáls. Edward W. Said beitti henni til dæmis við að varpa ljósi á svokallað menningarlegt forræði og hvernig aldagömul menning Austurlanda var túlkuð út frá vestrænum viðmiðum. Í gegnum menningarlegt forræði nýtir sá er valdið hefur (rétttrúnaðarelítan) stöðu sína til að laga hlutina að eigin normum og gildum. Rannsóknir Said náðu til stórs samhengis, en greining orðræðu á ekki síður við um þröngt samhengi og birtingarmyndirnar geta verið ólíkar. Greiningin snýst þó alltaf um að rannsaka texta, myndmál, hugleiðingar, samtöl eða spjall og glöggrýna þannig hina undirliggjandi merkingu og boðskap orðræðunnar. Hún nær jafnt til þess sem rætt er og þess sem ekki er rætt. Hún á m.ö.o. líka við um það sem er sniðgengið og fær jafnvel vísvitandi ekki rými í orðræðunni, þrátt fyrir að eiga þar heima. Margt í orðræðu fjölmiðla í aðdraganda forsetakosninga 2024 væri verðugt að greina í slíku ljósi. Viðhorfsmótun fyrirtækja sem gefa sig út fyrir að framkvæma hlutlausar skoðanakannanir og fleiri aðilar eru þar ekki undanskildir. Sprengisandur Hálftíma spjall á Sprengisandi sunnudaginn 26. maí um forsetaframbjóðendur væri verðugt verkefni í orðræðugreiningu fyrir manneskju er hefði til þess kunnáttu, þekkingu og þolinmæði. Viðmælendur ræddu vítt og breitt um alla frambjóðendur nema einn. Fjallað var í góðlátlegu gríni um „2% fólkið“, sem ferðaðist um landið eins og uppistandshópur og skemmti sér saman. Ein úr þeim hópi fékk lof fyrir að mæta til dyranna eins og hún væri „klædd“ í þess orðs merkingu og einn viðmælenda sagðist kunna lagið sem frægi grínistinn í hópnum hefði nýlega gefið út. Orðaflaumurinn var drjúgur og allt bar að sama brunni. Einn frambjóðandi fékk langmest rými og jákvæðustu umræðuna, þ.e. fyrrverandi forsætisráðherra; Höllurnar fengu líka nokkuð uppbyggilega athygli. En frambjóðandann Arnar Þór Jónsson nefndu gestir Srengisands þennan morgun aldrei á nafn - það er mikilvæg niðurstaða orðræðugreiningar þegar menn eða málefni eru sniðgengin. Vekja má athygli á að fagleg vinnubrögð við orðræðugreiningu fela það líka í sér að skoða allt samhengið hlutlaust, einnig bakgrunn og aðstæður þeirra sem tjá sig og þeirra sem um er rætt eða ekki rætt, allt sem kann að skýra samhengi orðræðunnar. Pólitísk fyrri orðræða og skrif gestanna skýra til dæmis ýmislegt, sbr. fyrri skrif Viktors Orra Valgarðssonar, sem var meðal þriggja viðmælenda. Pistill Kolbrúnar Fjórða valdið er lúmskt og birtist okkur þar sem minnst varir. Kolbrún Bergþórsdóttir kom þannig á óvart í óhönduglegum sunnudagspistli Mbl. 26. maí sl. Þar lagði hún sig fram um að bæta enn við þann óverðskuldaða óhróður sem hefur dunið á Arnari Þór Jónssyni úr ýmsum áttum. Það er engu líkara en í gangi séu samantekin ráð um að gera Arnar Þór útlægan af einhverjum ástæðum. Kolbrún er reyndar meðal þeirra síðustu sem undirritaður tryði til að taka þátt í svo krakkalegri hjarðhegðun. Eftirfarandi fullyrðing Kolbrúnar var ómakleg, í raun aðför að mannorði Arnars: "Það er engin hóphugsun í hans heila". Grundvallarbaráttumál Arnars eru lýðræði, mannréttindi og almannaheill. Eru það merki um skort á hóphugsun? Að styðja þá svívirðingu að líkja frambjóðanda til forseta íslenska lýðveldisins við nazista er barnsleg og vottur um yfirborðskennda söguþekkingu. Það hefur lítið með eðlilegt málfrelsi og tjáningarfrelsi að gera. Og það kemur því ekkert við hvort Kolbrúnu eða öðrum þyki Halldór Baldursson dásamlegur skopteiknari með snjalla sýn, eins og hún komst að orði. RÚV „Vikan“ Sá eða sú sem treystir sér til að orðræðugreina innihald RÚV og varpa þannig ljósi á menningarlegt forræði ríkismiðilsins ætti skilið að fá fálkaorðu, jafnvel fleiri en eina. Þó ekki væri nema bara fyrir að greina fyndnu föstudagsþættina sem ganga undir nafninu „Vikan“. Þar hefur a.m.k. tvívegis verið vegið að málstað Arnars Þórs með óverðskulduðu spotti og háðsglósum undir áheyrn og áhorfi þriðjungs íslensku þjóðarinnar, þ.e. 19. janúar og 22. mars; í raun dauðadómur yfir gengi Arnars sem forsetaframbjóðanda. Meðal flissgesta í föstudagssófanum seinna kvöldið voru tveir væntanlegir forsetaframbjóðendur, þau Jón Gnarr og Halla Hrund Logadóttir. Í ofanálag er ekki annað að sjá en fréttamenn og álitsgjafar RÚV hafi lagt sín lóð á vogarskálarnar í eineltinu gegn Arnari. Undur orðræðugreiningar Orðræðugreining á sér margar skemmtilegar birtingarmyndir. Hún getur m.a.s. snert málfræði og hljóðfræði á athygisverðan hátt. Hljóðið fyrir bókstafinn „h“ heyrist jafnan ekki í frönsku ef það er fremsti stafur í orði og íslenska dl-hljóðið þekkist þar ekki heldur þegar tvö „l“ mætast. Ef önnur Hallan verður forseti og heimsækir Frakkland þá þurfa Frakkar að bera skírnarnafn forseta Íslands fram án „H“ og án dl-hljóðsins … Allah, sem þýðir guð á arabísku. Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun ÖBÍ og Þroskahjálpar til ráðherra og þingmanna Alma Ýr Ingólfsdóttir,Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar
Skoðun Flug frá Keflavík til Köben tekur styttri tíma en meðaltími nauðgunar Guðný S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Gaza - hvað getum við gert? Guðrún María Jónsdóttir,Hulda María Einarsdóttir,Sunna Snædal,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Palestína og Vestur-Sahara – Tvær vonlausar aðskilnaðarhreyfingar Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun