Ósýnilegir sjúkdómar: Eva fékk ristilkrabbamein fertug Eva Gunnarsdóttir skrifar 25. júní 2024 10:01 Það síðasta sem heimilislæknirinn minn í London sagði rétt áður en ég var lögð inn á Royal Free Hospital og undirgekkst tvær neyðaraðgerðir við ristilkrabbameini var hvað ég liti vel út. Eftir ár af krabbameinsmeðferð með stóma og lyfjagjöf beið mín mikið heilsufarslegt uppbyggingarstarf. Sem sálfræðingur og núvitundarkennari fór ég rannsaka ýmsa áhættuþætti sem tengjast sjúkdómum. Böndin beindust fljótt að áhrifum áfalla á heilsu og hvaða áhrif tengslamótun í æsku hefur á líkur þess að fólk þrói með sér sjúkdóma á lífsleiðinni. Eftir því sem fólk skorar hærra á Adverse Childhood Experiences (ACE) kvarðanum aukast líkur á að fólk veikist af sjúkdómum á fullorðinsárum. Áföll í æsku og ótrygg geðtengsl við nánustu umönnunaraðila geta haft neikvæð áhrif á taugakerfið og skapað óheilbrigð hegðunarmynstur sem börn taka síðan með sér út í lífið. Það getur valdið langvarandi mallandi streitu sem getur með tímanum bælt ónæmiskerfið sem getur orsakað sjúkdóma eins og krabbamein. Búsett í London gafst mér kostur á að vinna með sumu af færasta fagfólki heims á sínu sviði og hef unnið alþjóðlega með því í gegnum Zoom. Bandaríkjamaðurinn Karden Rabin er sérfræðingur í stýringu taugakerfisins og frumkvöðull á sínu sviði. Skjólstæðingar hans eru meðal annars geðlæknirinn Bessel Van der Kolk sem skrifaði New York Times Best Seller bókina Líkaminn geymir allt (The Body Keeps the Score) en hann er brautryðjandi í áfallafræðum innan læknavísindanna. Karden komst að því að taugakerfi mitt væri fast í svokölluðu viðbragðsleysi (shut down mode). Í stað þess að róa taugakerfi þitt þarf að virkja það (upward regulation), sagði hann og byggði greiningu sína á Polyvagal Theory sem var þróuð af vísindamanninum Stephen Porges. Hún fjallar meðal annars um flökkutaugina (vagus nerve) en það hefur komið í ljós að vel tónuð flökkutaug hefur jákvæða fylgni við heilsu og vellíðan. Eftir að það var búið að kortleggja vandann fór ég á fullt í þjálfun til að ná betri heilsu og nýtti núvitundina til að velja athafnir sem ég dregst að til að auka líkur á að endurhæfingin yrði árangursrík því oft krefst það vissrar bersköldunar að læra nýja hluti frá grunni. Þá er gott að velja athafnir sem maður hefur ástríðu fyrir sem í mínu tilviki var hreyfing, tónlist og spilamennska. Eitt af því sem Stephen Porges mælir með til að þjálfa flökkutaugina er söngur sem varð til þess að ég fór að syngja í þremur kórum auk þess að fara í söngtíma hjá breska tenórnum Bradley Smith, Associate Professor at Royal Academy of Music í London og strax eftir fyrstu söngtímana fann ég framför í líðan og bætta orku. Þegar það er vanstilling í taugakerfinu eru þolmörk oft af skornum skammti og það þarf að vinna að því að víkka út þolgluggann (Widen the window of tolerance). Til að þenja út þolmörkin fór ég í daglegar gönguferðir í Primrose Hill og Regent's Park ásamt því að fara í skíðaskóla í Ölpunum og fann að eftir hverja skíðaferð varð úthaldið meira. Þolmörkin voru byrjuð að víkka. Heili okkar er mótanlegur (neuroplastic) og það er hægt að hafa áhrif á hann með því að læra nýja hluti. Ólíkt því sem eitt sinn var talið þá er hægt að endurnýja og þjálfa taugabrautir í heilanum. Til að byggja nýjar og heilbrigðar taugabrautir fór ég að læra á píanó en það reynir sérstaklega á samhæfingu á milli handa og er því gott þjálfunartæki. Rannsóknir Gabor Mate og annarra sérfræðinga benda til þess að það sé samband á milli niðurbældrar reiði og krabbameins. Fólk sem fær krabbamein hefur stundum verið bendlað við Type C manngerð sem er innhverft og kurteist fólk með sterka þörf til að þóknast öðrum. Til að tengja betur við tilfinningu heilbrigðrar reiði fór ég að læra box og kynntist þar þessari kraftmiklu tilfinningu sem hjálpar okkur að setja mörk og standa upp gegn óréttlæti. Sómatískar meðferðir eins og nudd hafa líka góð áhrif á taugakerfið og öndunaræfingar í gegnum jóga geta líka hjálpað til að stilla taugakerfið. Líkamsrækt er mikilvæg og ég hef unnið reglulega með einkaþjálfara og pilates kennara til að byggja upp líkamann en eftir mikil veikindi og rúmlegu hafði vöðvamassinn rýrnað. Til að vinna með heilaþoku fór ég að læra Bridge en sú hugarleikfimi styrkir framheilann sem getur orðið fyrir skaða af miklum meðferðum, álagi og áföllum en áfallastreita er mjög algeng hjá fólki sem hefur fengið lífshættulega sjúkdóma og hefur þurft að ganga í gegnum harkaleg læknisfræðileg inngrip. Ég lærði hjá Jo Jarrold í London og það þurfti kjark til að sitja á móti þessum Bridge meistara þegar það var erfitt að leggja saman 5 plús 3. Ef við höfum orðið fyrir röskuðum geðtengslum (attachment injuries) í æsku hefur það áhrif á taugakerfið og það er mikilvægt að komast inn í taugaskynjun öryggis (neuroception of safety). Það er hægt að byggja upp áunnin örugg geðtengsl með því að skoða aðferðir til að styrkja þessar leiðir innra með okkur. Í því ferli er mikilvægt að hlusta á innsæið um það hvort hægt er að treysta fólki. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Höfundur er sálfræðingur og núvitundarkennari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Íslendingar erlendis Heilbrigðismál Krabbamein Mest lesið Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ár vondra vinnubragða í Stúdentaráði HÍ Katla Ólafsdóttir,Mathias Bragi Ölvisson skrifar Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Sjá meira
Það síðasta sem heimilislæknirinn minn í London sagði rétt áður en ég var lögð inn á Royal Free Hospital og undirgekkst tvær neyðaraðgerðir við ristilkrabbameini var hvað ég liti vel út. Eftir ár af krabbameinsmeðferð með stóma og lyfjagjöf beið mín mikið heilsufarslegt uppbyggingarstarf. Sem sálfræðingur og núvitundarkennari fór ég rannsaka ýmsa áhættuþætti sem tengjast sjúkdómum. Böndin beindust fljótt að áhrifum áfalla á heilsu og hvaða áhrif tengslamótun í æsku hefur á líkur þess að fólk þrói með sér sjúkdóma á lífsleiðinni. Eftir því sem fólk skorar hærra á Adverse Childhood Experiences (ACE) kvarðanum aukast líkur á að fólk veikist af sjúkdómum á fullorðinsárum. Áföll í æsku og ótrygg geðtengsl við nánustu umönnunaraðila geta haft neikvæð áhrif á taugakerfið og skapað óheilbrigð hegðunarmynstur sem börn taka síðan með sér út í lífið. Það getur valdið langvarandi mallandi streitu sem getur með tímanum bælt ónæmiskerfið sem getur orsakað sjúkdóma eins og krabbamein. Búsett í London gafst mér kostur á að vinna með sumu af færasta fagfólki heims á sínu sviði og hef unnið alþjóðlega með því í gegnum Zoom. Bandaríkjamaðurinn Karden Rabin er sérfræðingur í stýringu taugakerfisins og frumkvöðull á sínu sviði. Skjólstæðingar hans eru meðal annars geðlæknirinn Bessel Van der Kolk sem skrifaði New York Times Best Seller bókina Líkaminn geymir allt (The Body Keeps the Score) en hann er brautryðjandi í áfallafræðum innan læknavísindanna. Karden komst að því að taugakerfi mitt væri fast í svokölluðu viðbragðsleysi (shut down mode). Í stað þess að róa taugakerfi þitt þarf að virkja það (upward regulation), sagði hann og byggði greiningu sína á Polyvagal Theory sem var þróuð af vísindamanninum Stephen Porges. Hún fjallar meðal annars um flökkutaugina (vagus nerve) en það hefur komið í ljós að vel tónuð flökkutaug hefur jákvæða fylgni við heilsu og vellíðan. Eftir að það var búið að kortleggja vandann fór ég á fullt í þjálfun til að ná betri heilsu og nýtti núvitundina til að velja athafnir sem ég dregst að til að auka líkur á að endurhæfingin yrði árangursrík því oft krefst það vissrar bersköldunar að læra nýja hluti frá grunni. Þá er gott að velja athafnir sem maður hefur ástríðu fyrir sem í mínu tilviki var hreyfing, tónlist og spilamennska. Eitt af því sem Stephen Porges mælir með til að þjálfa flökkutaugina er söngur sem varð til þess að ég fór að syngja í þremur kórum auk þess að fara í söngtíma hjá breska tenórnum Bradley Smith, Associate Professor at Royal Academy of Music í London og strax eftir fyrstu söngtímana fann ég framför í líðan og bætta orku. Þegar það er vanstilling í taugakerfinu eru þolmörk oft af skornum skammti og það þarf að vinna að því að víkka út þolgluggann (Widen the window of tolerance). Til að þenja út þolmörkin fór ég í daglegar gönguferðir í Primrose Hill og Regent's Park ásamt því að fara í skíðaskóla í Ölpunum og fann að eftir hverja skíðaferð varð úthaldið meira. Þolmörkin voru byrjuð að víkka. Heili okkar er mótanlegur (neuroplastic) og það er hægt að hafa áhrif á hann með því að læra nýja hluti. Ólíkt því sem eitt sinn var talið þá er hægt að endurnýja og þjálfa taugabrautir í heilanum. Til að byggja nýjar og heilbrigðar taugabrautir fór ég að læra á píanó en það reynir sérstaklega á samhæfingu á milli handa og er því gott þjálfunartæki. Rannsóknir Gabor Mate og annarra sérfræðinga benda til þess að það sé samband á milli niðurbældrar reiði og krabbameins. Fólk sem fær krabbamein hefur stundum verið bendlað við Type C manngerð sem er innhverft og kurteist fólk með sterka þörf til að þóknast öðrum. Til að tengja betur við tilfinningu heilbrigðrar reiði fór ég að læra box og kynntist þar þessari kraftmiklu tilfinningu sem hjálpar okkur að setja mörk og standa upp gegn óréttlæti. Sómatískar meðferðir eins og nudd hafa líka góð áhrif á taugakerfið og öndunaræfingar í gegnum jóga geta líka hjálpað til að stilla taugakerfið. Líkamsrækt er mikilvæg og ég hef unnið reglulega með einkaþjálfara og pilates kennara til að byggja upp líkamann en eftir mikil veikindi og rúmlegu hafði vöðvamassinn rýrnað. Til að vinna með heilaþoku fór ég að læra Bridge en sú hugarleikfimi styrkir framheilann sem getur orðið fyrir skaða af miklum meðferðum, álagi og áföllum en áfallastreita er mjög algeng hjá fólki sem hefur fengið lífshættulega sjúkdóma og hefur þurft að ganga í gegnum harkaleg læknisfræðileg inngrip. Ég lærði hjá Jo Jarrold í London og það þurfti kjark til að sitja á móti þessum Bridge meistara þegar það var erfitt að leggja saman 5 plús 3. Ef við höfum orðið fyrir röskuðum geðtengslum (attachment injuries) í æsku hefur það áhrif á taugakerfið og það er mikilvægt að komast inn í taugaskynjun öryggis (neuroception of safety). Það er hægt að byggja upp áunnin örugg geðtengsl með því að skoða aðferðir til að styrkja þessar leiðir innra með okkur. Í því ferli er mikilvægt að hlusta á innsæið um það hvort hægt er að treysta fólki. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Að ná aftur heilsu er langhlaup, það gerist ekki á einni nóttu en með þekkingu, þjálfun og þolinmæði þá er hægt að ná ótrúlega miklum árangri, meira að segja í sjúkdómum sem eru taldir krónískir og þar með ólæknandi. Það getur krafist hugrekkis að hefjast handa og að fara út fyrir þægindarammann en árangurinn sem af því getur hlotist er sannarlega þess virði. Höfundur er sálfræðingur og núvitundarkennari.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun