Frá bankahruni til heimsfaraldurs Ásgeir Jónsson skrifar 3. september 2024 08:33 Frá bankahruni til heimsfaraldurs: Gagnrýnin hugsun á krossgötum 1.1 Tvískynjunarháttur fjölmiðla og stjórnvalda Haustið 2008 varð eitt mesta efnahagshrun Íslandssögunnar. Í kjölfarið var ljóst að fjölmiðlar höfðu brugðist hlutverki sínu með því að gagnrýna ekki útrásarvíkingana nægilega. Þeir voru gagnrýndir fyrir að taka of mikið mark á fréttatilkynningum frá bönkunum án þess að kafa dýpra, og fyrir að fjalla jákvætt um útrás bankanna án þess að skoða undirliggjandi áhættu. Til dæmis voru fréttir af kaupum Baugs á erlendum verslanakeðjum oft settar fram sem sigrar án þess að skoða skuldastöðu fyrirtækisins. Stjórnvöld brugðust einnig herfilega við með áformum um að gera Ísland að fjármálamiðstöð, og enginn fjölmiðill véfengdi það, ekki heldur Seðlabankinn. Fjölmiðlar áttu að vera gagnrýnir og veita aðhald, en það átti líka við um stjórnvöld og eftirlitsaðila. Eftir hrunið var kallað eftir aukinni gagnrýninni hugsun til að koma í veg fyrir að svipaðar aðstæður endurtækju sig. 1.2 COVID-19: Sömu mistök endurtekin Þegar heimsfaraldurinn skall á, leiddu Alma D. Möller, Víðir Reynisson og Þórólfur Guðnason upplýsingagjöf og ákvarðanatöku um viðbrögð við faraldrinum. Þríeykið naut mikils trausts í samfélaginu, en þeir sem gagnrýndu ákvarðanir þess mættu oft harðri gagnrýni. Þetta bendir til þess að gagnrýnin hugsun og virðing fyrir tjáningarfrelsi væru aftur á undanhaldi. Því má segja að sömu mistökin, sem aldrei máttu gerast aftur, hafi gerst aftur rúmlega áratug síðar. Hvað getum við hugsanlega lært af þessu? Að tjáningarfrelsi og gagnrýnin hugsun er ekkert grín, sem hentar bara þegar það á við. Tjáningarfrelsi var ekki sett fram til að verja skoðanir meirihlutans, það var sett fram til að tryggja að allar raddir fengju að heyrast. Raunverulegt tjáningarfrelsi er forsenda þess að samfélagið geti lært af mistökum fortíðar og tekist á við áskoranir framtíðar af skynsemi. Það er ekki bara réttur, heldur skylda okkar allra að vernda þennan hornstein lýðræðisins. Við skulum enda þetta á Voltaire, franski heimspekingurinn Voltaire er einn af frægustu málsörum tjáningarfrelsis. Hann barðist gegn ritskoðun og verndaði tjáningarfrelsi í skrifum sínum. Árið 1770 skrifaði Voltaire í bréfi til Monsieur l'Abbé: „Ég fyrirlít það sem þú skrifar, en ég myndi gefa líf mitt til að gera þér kleift að halda áfram að skrifa.“ Höfundur er stofnandi og eigandi Takmarkalaust líf ehf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrunið Mest lesið Af hverju bíður barnið? Kristbjörg Þórisdóttir Skoðun Af hverju fór VG ekki í ríkisstjórn með Ingu Sæland? Kristinn Sigurður Sigurðsson Skoðun Kópavogsmódelið er ógn við jafnrétti Dagný Aradóttir Pind Skoðun 40 ára tilraun sem mistókst Georg Eiður Arnarson Skoðun Íshella heysteria sófasérfræðinga ríður ekki við einteyming Kristján Logason Skoðun Fölsk loforð í boði HMS Elín Káradóttir Skoðun Tími er auðlind - átt þú tíma fyrir barnið þitt? Sabína Steinunn Halldórsdóttir Skoðun Vannýtta auðlindin Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Næringarríkur matur er barnabensín Sæþór Benjamín Randalsson Skoðun Vindorka: Þrautreynd og umhverfisvæn Lovísa Árnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Íshella heysteria sófasérfræðinga ríður ekki við einteyming Kristján Logason skrifar Skoðun Fueling Our Future: Ensuring Fresh, Nutritious Meals for Every Child in School Ian McDonald skrifar Skoðun Veraldarleiðtogum ber að endurræsa alþjóðlega samvinnu António Guterres skrifar Skoðun Tími er auðlind - átt þú tíma fyrir barnið þitt? Sabína Steinunn Halldórsdóttir skrifar Skoðun Af hverju fór VG ekki í ríkisstjórn með Ingu Sæland? Kristinn Sigurður Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðarátak, hvað svo? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kópavogsmódelið er ógn við jafnrétti Dagný Aradóttir Pind skrifar Skoðun Fölsk loforð í boði HMS Elín Káradóttir skrifar Skoðun Næringarríkur matur er barnabensín Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Er allt í gulu? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Vannýtta auðlindin Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Vindorka: Þrautreynd og umhverfisvæn Lovísa Árnadóttir skrifar Skoðun 40 ára tilraun sem mistókst Georg Eiður Arnarson skrifar Skoðun Fjórar myndir af Íslandi Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Ísland og alþjóðasáttmálar Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Veljum íslenskuna Lísbet Einarsdóttir skrifar Skoðun Íbúar og ferðaþjónusta í sátt? Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er bann við vopnaburði í þéttbýli ekki fyrsta skref? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Afneitun alkans Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Kennarar í lykilhlutverki í námi og starfi barnanna Þorsteinn Sæberg skrifar Skoðun Tímamótadagur Anna Hildur Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið er ekki rétta leiðin Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Frá bankahruni til heimsfaraldurs Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Upp með sokkana Gunnlaug Helga Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Af hverju bíður barnið? Kristbjörg Þórisdóttir skrifar Skoðun Húsnæði og verðbólga Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Við verðum að taka afstöðu NÚNA – Til að breyta framtíðinni okkar, því brotið fólk brýtur fólk! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Vextir án vaxtar Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Það vantar hinn helminginn í lög um útlendinga skrifar Skoðun Best í heimi? Kristín Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Frá bankahruni til heimsfaraldurs: Gagnrýnin hugsun á krossgötum 1.1 Tvískynjunarháttur fjölmiðla og stjórnvalda Haustið 2008 varð eitt mesta efnahagshrun Íslandssögunnar. Í kjölfarið var ljóst að fjölmiðlar höfðu brugðist hlutverki sínu með því að gagnrýna ekki útrásarvíkingana nægilega. Þeir voru gagnrýndir fyrir að taka of mikið mark á fréttatilkynningum frá bönkunum án þess að kafa dýpra, og fyrir að fjalla jákvætt um útrás bankanna án þess að skoða undirliggjandi áhættu. Til dæmis voru fréttir af kaupum Baugs á erlendum verslanakeðjum oft settar fram sem sigrar án þess að skoða skuldastöðu fyrirtækisins. Stjórnvöld brugðust einnig herfilega við með áformum um að gera Ísland að fjármálamiðstöð, og enginn fjölmiðill véfengdi það, ekki heldur Seðlabankinn. Fjölmiðlar áttu að vera gagnrýnir og veita aðhald, en það átti líka við um stjórnvöld og eftirlitsaðila. Eftir hrunið var kallað eftir aukinni gagnrýninni hugsun til að koma í veg fyrir að svipaðar aðstæður endurtækju sig. 1.2 COVID-19: Sömu mistök endurtekin Þegar heimsfaraldurinn skall á, leiddu Alma D. Möller, Víðir Reynisson og Þórólfur Guðnason upplýsingagjöf og ákvarðanatöku um viðbrögð við faraldrinum. Þríeykið naut mikils trausts í samfélaginu, en þeir sem gagnrýndu ákvarðanir þess mættu oft harðri gagnrýni. Þetta bendir til þess að gagnrýnin hugsun og virðing fyrir tjáningarfrelsi væru aftur á undanhaldi. Því má segja að sömu mistökin, sem aldrei máttu gerast aftur, hafi gerst aftur rúmlega áratug síðar. Hvað getum við hugsanlega lært af þessu? Að tjáningarfrelsi og gagnrýnin hugsun er ekkert grín, sem hentar bara þegar það á við. Tjáningarfrelsi var ekki sett fram til að verja skoðanir meirihlutans, það var sett fram til að tryggja að allar raddir fengju að heyrast. Raunverulegt tjáningarfrelsi er forsenda þess að samfélagið geti lært af mistökum fortíðar og tekist á við áskoranir framtíðar af skynsemi. Það er ekki bara réttur, heldur skylda okkar allra að vernda þennan hornstein lýðræðisins. Við skulum enda þetta á Voltaire, franski heimspekingurinn Voltaire er einn af frægustu málsörum tjáningarfrelsis. Hann barðist gegn ritskoðun og verndaði tjáningarfrelsi í skrifum sínum. Árið 1770 skrifaði Voltaire í bréfi til Monsieur l'Abbé: „Ég fyrirlít það sem þú skrifar, en ég myndi gefa líf mitt til að gera þér kleift að halda áfram að skrifa.“ Höfundur er stofnandi og eigandi Takmarkalaust líf ehf.
Skoðun Fueling Our Future: Ensuring Fresh, Nutritious Meals for Every Child in School Ian McDonald skrifar
Skoðun Við verðum að taka afstöðu NÚNA – Til að breyta framtíðinni okkar, því brotið fólk brýtur fólk! Steindór Þórarinsson skrifar