Frá ímyndarstjórnmálum til klassískrar jafnaðarstefnu Kolbeinn H. Stefánsson skrifar 22. október 2024 12:03 Kosningaslagorð Samfylkingarinnar—Traust velferð, stolt þjóð—hefur vakið talsverða umræðu undanfarna daga. Svo virðist sem ákveðnum hópi á vinstri væng stjórnmálanna finnist ósæmandi að alþjóðlega sinnaður jafnaðarmannaflokkur notist við orðið „þjóð“ – hvað þá að orðunum „stolt“ og „þjóð“ sé blandað saman í pólitískri orðræðu. Þjóðarheimilið Breski stjórnmálafræðingurinn Michael Freeden hefur varið sínum starfsferli í að rannsakað pólitíska hugmyndafræði. Að hans mati er þjóðernishyggja ekki sjálfstæð hugmyndafræði heldur fremur hugmyndafræðilegur viðauki sem er hægt að hengja á aðra heildstæðari hugmyndafræði. Þannig verða inntak og áferð þjóðernishyggju mjög ólík eftir því hvort hún hangir á félagshyggju, frjálslyndisstefnu eða íhaldsstefnu. Af því leiðir að öll þjóðernishyggja er ekki eins og við verðum að meta hana út frá hugmyndafræðilegu samhengi. Í ljósi þessa er mikilvægt að skoða slagorð Samfylkingarinnar í heild sinni, ekki bara tiltekin orð sem kunna að trufla okkur. Af samhenginu má ráða að sterkri velferðarþjónustu sé teflt fram sem forsendu þjóðarstolts. Skilaboðin eru ekki þau að Íslendingar séu í eðli sínu æðri öðrum þjóðum eða eitthvað slíkt, heldur öllu heldur þau að þjóð sem býr til gott samfélag getur verið stolt af því. Orðið þjóð er heldur ekki fúkyrði, allt sem það þýðir er fólk sem deilir tilteknu ríkisfangi og upp að vissu marki sögu, menningu, gildum, viðmiðum og oft tungumáli sem eru engu að síður breytileg yfir tíma. Þetta slagorð Samfylkingarinnar er í sjálfu sér ekkert sérstaklega frumlegt í samhengi norrænna jafnaðarflokka. Í bók sinni The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century greindi Sheri Berman hvers vegna jafnaðarflokkar náðu undirtökunum á Norðurlöndunum á millistríðsárunum, þegar önnur Evrópulönd stóðu frammi fyrir uppgangi róttækari hægristjórnmála og jafnvel fasisma. Lykil þáttur þar var hvernig norrænir jafnaðarflokkar virkjuðu þjóðerniskenndina: folkhem. Þetta er það sem Samfylkingin er að gera, taka þjóðerniskenndina og virkja hana í þágu samfélagslegra markmiða jafnaðarstefnunnar. Aftur í upprunann Áherslur Samfylkingarinnar hafa breyst umtalsvert undir forystu Kristrúnar Frostadóttur. Það að vilja aðild að Evrópusambandinu var lengi vel lakmuspróf fyrir fólk sem vildi komast áfram innan flokksins en í dag virðist flokkurinn hafa opnað faðminn gagnvart þeim sem hafa efasemdir um að full aðild að ESB sé lausn alls vanda Í kjölfar hrunsins bættist nýja stjórnarskráin við sem einhvers konar trúarsetning auk þess sem hverskyns ídentítetspólitík varð meira áberandi í áherslum flokksins. Um tíma var eins og flokkurinn hverfðist fyrst og fremst um dægurmál á Twitter og lyti stjórn þeirra sem hæst höfðu í samfélagsmiðlunni hverju sinni. Undir forystu Kristrúnar hafa þessar áherslur vikið fyrir hefðbundnari, jafnvel dálítið gamaldags áherslum jafnaðarflokka: Lífskjör og velferð á grundvelli ábyrgrar hagstjórnar og verðmætasköpunar. Slíkar áherslur eru ekkert sérstaklega rómantískar eða byltingarkenndar. Jafnaðarstefnan er það almennt ekki. Jafnaðarflokkar eru yfirleitt ábyrgir, pragmatískir og frekar leiðinlegir (minna Che Guevara, meira Göran Person og Paul Nyrup Rasmussen). Ef einhver kjósa Samfylkinguna í þeirri von að Ísland verði orðið einhverskonar sósíaldemókratísk paradís innan fjögurra ára eiga þau hin sömu eftir að verða fyrir vonbrigðum. Hið svokallaða skandínavíska módel, sem náði hápunkti á 9. áratug síðustu aldar og er í hugum margra einhverskonar ídeal til að líkja eftir, var ekki byggt upp á einu kjörtímabili. Það var mótað skref fyrir skref, með strategískum málamiðlunum, kjörtímabil eftir kjörtímabil yfir mun lengri tíma. Á undanförnum misserum hafa ýmsir haldið því fram að Samfylkingin hafi villst af leið jafnaðarstefnunnar undir forystu Kristrúnar. Rétt væri að segja að Samfylkingin, eins og jafnaðarflokkar víða, hafi villst af leið þegar hún setti í forgrunn áherslur sem eru í sjálfum sér óviðkomandi jafnaðarstefnunni, svo sem Evrópusambandsaðild, stjórnarskrárskipti og ídentítetsstjórnmál. Undir forystu nýs formanns hefur flokkurinn aftur ratað á braut klassískrar jafnaðarstefnu sem reynir að virkja samtakamátt þjóðar til að skapa samfélag þar sem sterk velferðarþjónusta, ábyrg hagstjórn og kraftmikil verðmætasköpun fara saman. Höfundur er félagsfræðingur og sérfræðingur í velferðarmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Samfylkingin Mest lesið Óhæfur leiðtogi? Franklín Ernir Kristjánsson Skoðun Loksins, Gunnar Bragi! Einar G. Harðarson Skoðun Skynsemi Sigmundar Davíðs rýnd – Er ESB aðild/Evra tóm tjara? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvorki útlendingahatur né gestrisni Hildur Þórðardóttir Skoðun Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Kílómetragjald: Gjöf fyrir marga, refsiskattur fyrir aðra Ágústa Ágústsdóttir Skoðun Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson Skoðun Þau eru við, við erum þau Arnar Eggert Thoroddsen Skoðun Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson Skoðun Vaxandi stríðsátök, en með íslenskum vopnum? Eldur Smári Kristinsson Skoðun Skoðun Skoðun Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson skrifar Skoðun Vaxandi stríðsátök, en með íslenskum vopnum? Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þau eru við, við erum þau Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Skoðun Óhæfur leiðtogi? Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Loksins, Gunnar Bragi! Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Skynsemi Sigmundar Davíðs rýnd – Er ESB aðild/Evra tóm tjara? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Hvorki útlendingahatur né gestrisni Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson skrifar Skoðun Er ekki einokun Háskóla Íslands óviðunandi? Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Kílómetragjald: Gjöf fyrir marga, refsiskattur fyrir aðra Ágústa Ágústsdóttir skrifar Skoðun Róttækar og tafarlausar umbætur Arnar þór Jónsson,Kári Allansson skrifar Skoðun Afleiðingar ríkisafskipta: Af hverju skaðleg einokun er ekki til á frjálsum markaði Eiríkur Magnússon skrifar Skoðun Er verið að blekkja fólk? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það er ekkert til sem heitir full vinnustytting með 15 mínútna neysluhléi Jóhanna Helgadóttir skrifar Skoðun Um blöndun menningarheima Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir skrifar Skoðun Ökuskírteini á hval Sigursteinn Másson skrifar Skoðun Barningur smáframleiðenda Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Erum við í ofbeldissambandi? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Ó nei, ekki aftur! Leyfisveitingar fyrir Hvammsvirkjun Margrét Erlendsdóttir skrifar Skoðun Siddhi: Yfirnáttúrulegir hæfileikar Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Innviðaskuldin mikla Grímur Atlason skrifar Skoðun Umsókn um stöðu kennara í (vonandi) nálægri framtíð Heiða Ingunn Þorgeirsdóttir skrifar Skoðun Sögur Hannesar Hólmsteins Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvað gerist svo? Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hernaðurinn gegn skólunum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Látum gusta um sjónvarpssalina og loftum út á Alþingi Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Hegðaði sér eins og einræðisherra Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hættum við að geta hugsað? Þorsteinn Siglaugsson,GPT-4 skrifar Skoðun Að leita langt yfir skammt Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Sjá meira
Kosningaslagorð Samfylkingarinnar—Traust velferð, stolt þjóð—hefur vakið talsverða umræðu undanfarna daga. Svo virðist sem ákveðnum hópi á vinstri væng stjórnmálanna finnist ósæmandi að alþjóðlega sinnaður jafnaðarmannaflokkur notist við orðið „þjóð“ – hvað þá að orðunum „stolt“ og „þjóð“ sé blandað saman í pólitískri orðræðu. Þjóðarheimilið Breski stjórnmálafræðingurinn Michael Freeden hefur varið sínum starfsferli í að rannsakað pólitíska hugmyndafræði. Að hans mati er þjóðernishyggja ekki sjálfstæð hugmyndafræði heldur fremur hugmyndafræðilegur viðauki sem er hægt að hengja á aðra heildstæðari hugmyndafræði. Þannig verða inntak og áferð þjóðernishyggju mjög ólík eftir því hvort hún hangir á félagshyggju, frjálslyndisstefnu eða íhaldsstefnu. Af því leiðir að öll þjóðernishyggja er ekki eins og við verðum að meta hana út frá hugmyndafræðilegu samhengi. Í ljósi þessa er mikilvægt að skoða slagorð Samfylkingarinnar í heild sinni, ekki bara tiltekin orð sem kunna að trufla okkur. Af samhenginu má ráða að sterkri velferðarþjónustu sé teflt fram sem forsendu þjóðarstolts. Skilaboðin eru ekki þau að Íslendingar séu í eðli sínu æðri öðrum þjóðum eða eitthvað slíkt, heldur öllu heldur þau að þjóð sem býr til gott samfélag getur verið stolt af því. Orðið þjóð er heldur ekki fúkyrði, allt sem það þýðir er fólk sem deilir tilteknu ríkisfangi og upp að vissu marki sögu, menningu, gildum, viðmiðum og oft tungumáli sem eru engu að síður breytileg yfir tíma. Þetta slagorð Samfylkingarinnar er í sjálfu sér ekkert sérstaklega frumlegt í samhengi norrænna jafnaðarflokka. Í bók sinni The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century greindi Sheri Berman hvers vegna jafnaðarflokkar náðu undirtökunum á Norðurlöndunum á millistríðsárunum, þegar önnur Evrópulönd stóðu frammi fyrir uppgangi róttækari hægristjórnmála og jafnvel fasisma. Lykil þáttur þar var hvernig norrænir jafnaðarflokkar virkjuðu þjóðerniskenndina: folkhem. Þetta er það sem Samfylkingin er að gera, taka þjóðerniskenndina og virkja hana í þágu samfélagslegra markmiða jafnaðarstefnunnar. Aftur í upprunann Áherslur Samfylkingarinnar hafa breyst umtalsvert undir forystu Kristrúnar Frostadóttur. Það að vilja aðild að Evrópusambandinu var lengi vel lakmuspróf fyrir fólk sem vildi komast áfram innan flokksins en í dag virðist flokkurinn hafa opnað faðminn gagnvart þeim sem hafa efasemdir um að full aðild að ESB sé lausn alls vanda Í kjölfar hrunsins bættist nýja stjórnarskráin við sem einhvers konar trúarsetning auk þess sem hverskyns ídentítetspólitík varð meira áberandi í áherslum flokksins. Um tíma var eins og flokkurinn hverfðist fyrst og fremst um dægurmál á Twitter og lyti stjórn þeirra sem hæst höfðu í samfélagsmiðlunni hverju sinni. Undir forystu Kristrúnar hafa þessar áherslur vikið fyrir hefðbundnari, jafnvel dálítið gamaldags áherslum jafnaðarflokka: Lífskjör og velferð á grundvelli ábyrgrar hagstjórnar og verðmætasköpunar. Slíkar áherslur eru ekkert sérstaklega rómantískar eða byltingarkenndar. Jafnaðarstefnan er það almennt ekki. Jafnaðarflokkar eru yfirleitt ábyrgir, pragmatískir og frekar leiðinlegir (minna Che Guevara, meira Göran Person og Paul Nyrup Rasmussen). Ef einhver kjósa Samfylkinguna í þeirri von að Ísland verði orðið einhverskonar sósíaldemókratísk paradís innan fjögurra ára eiga þau hin sömu eftir að verða fyrir vonbrigðum. Hið svokallaða skandínavíska módel, sem náði hápunkti á 9. áratug síðustu aldar og er í hugum margra einhverskonar ídeal til að líkja eftir, var ekki byggt upp á einu kjörtímabili. Það var mótað skref fyrir skref, með strategískum málamiðlunum, kjörtímabil eftir kjörtímabil yfir mun lengri tíma. Á undanförnum misserum hafa ýmsir haldið því fram að Samfylkingin hafi villst af leið jafnaðarstefnunnar undir forystu Kristrúnar. Rétt væri að segja að Samfylkingin, eins og jafnaðarflokkar víða, hafi villst af leið þegar hún setti í forgrunn áherslur sem eru í sjálfum sér óviðkomandi jafnaðarstefnunni, svo sem Evrópusambandsaðild, stjórnarskrárskipti og ídentítetsstjórnmál. Undir forystu nýs formanns hefur flokkurinn aftur ratað á braut klassískrar jafnaðarstefnu sem reynir að virkja samtakamátt þjóðar til að skapa samfélag þar sem sterk velferðarþjónusta, ábyrg hagstjórn og kraftmikil verðmætasköpun fara saman. Höfundur er félagsfræðingur og sérfræðingur í velferðarmálum.
Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun
Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson Skoðun
Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson Skoðun
Skoðun Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson skrifar
Skoðun Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson skrifar
Skoðun Afleiðingar ríkisafskipta: Af hverju skaðleg einokun er ekki til á frjálsum markaði Eiríkur Magnússon skrifar
Skoðun Það er ekkert til sem heitir full vinnustytting með 15 mínútna neysluhléi Jóhanna Helgadóttir skrifar
Ísland þarf ríkisstjórn um almannahagsmuni – ekki sérhagsmuni Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun
Menntakerfið í öfuga átt við atvinnulífið: Hvers vegna eykst álag á nemendur á meðan vinnuvikan styttist? Karl Liljendal Hólmgeirsson Skoðun
Sömu rök og styðja rétt kvenna til þungunarrofs eiga við um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Steinar Harðarson Skoðun