Þetta verk er eins og sokkur

Birgir Sigurðsson er ótvírætt á meðal mikilvægari leikskálda okkar síðustu áratugina en hann ætlaði sér þó ekki að verða leikskáld þegar hann var ungur maður. En lífið tók sína stefnu og ákvarðanir tóku sig sjálfar.

„Ég byrjaði að yrkja fimmtán ára gamall og það sama sumar fór ég á síld einmitt frá þessari bryggju,“ segir Birgir og brosir með smá fortíðarglampa í augunum um leið og hann bendir út um gluggann á Café Retro sem stendur við Reykjavíkurhöfn á gamla Grandagarðinum. „Síldartúrinn var nú ekki til þess að byggja á því starfsferil enda lítið fiskað en mikið siglt í glampandi blíðu norður fyrir land þar sem síldin átti að bíða okkar. Ég hélt þó áfram að yrkja svona fram undir tvítugt en þá sneri ég mér að söng. Ætlaði að verða ljóðasöngvari.“

Doktor Zhivago

Birgir lagði stund á nám í ljóðasöng í ein sex ár. Fyrst hér heima hjá Engel Lund, þeirri merku söng- og listakonu sem hafði á hann djúpstæð áhrif, og síðar í Hollandi þar sem skáldskapurinn tróð sér að nýju inn í líf hans. „Ég var í söngnámi í Hollandi og varð það á að skreppa í bíó að sjá Doktor Zhivago og var einn í bíó. Ég hafði lesið bókina á sínum tíma en landslagssenurnar í myndinni, fjöllin í Kákasus, höfðu djúpstæð áhrif á mig.

Eftir myndina labbaði ég út og tók stefnuna á lítinn veitingastað. Á leiðinni inn rek ég augun í bókina um Doktor Zhivago í lítilli bókabúð við hlið veitingastaðarins. Kaupi hana, sest inn, fæ mér bjórglas og byrja að lesa. Áður en ég vissi af var ég farinn að yrkja á spássíur bókarinnar. Þar með var Doktor Zhivago búinn að hafa af mér söngferilinn. Ég orti dag og nótt. Þessi ljóð komu út í minni fyrstu bók Réttu mér fána en hana tileinkaði ég Engel Lund.

Þó svo að ég hafi farið til Hollands til þess að læra söng þá hvarflar stundum að mér að innst inni hafi ég verið í leit í friði til þess að leyfa skáldinu að skríða úr skelinni. Fá frið í sálinni í því frelsi sem felst í fjölmenni.

Þetta verk hefur raunverulega verið að gerjast í mér í 25 til 30 ár. Tvisvar byrjaði ég að skrifa það en gafst upp. Ég einfaldlega náði ekki utan um efnið. Samt gat ég ekki losnað. Loksins fann ég leiðina og skilaði leikritinu af mér sumarið 2013 til leikhússins.“

Átakaverk

Birgir er dulur þegar kemur að umfjöllunarefni verksins. „Ég má eiginlega ekki segja þér það. En þetta er svona þessi klassíska spurning um lygi og sannleika í mannlegu lífi og þegar leikritinu lýkur má segja að allar persónurnar séu orðnar aðrar en þær voru í upphafi verks. Þær umhverfast í annað.

Þetta verk fjallar mest um sjálfsblekkingu og sjálfslygi með miklum átökum frá upphafi til enda og hvergi slegið af – hádramatískt en samt ekki þungt. Það bregður víða fyrir léttleika þó svo að verkið sé fjandi átakamikið. Þetta verk er kannski í botn og í grunninn ástarsaga.

Ég get þó sagt þér að þetta verk er eins og sokkur. Maður tekur hann og snýr honum við og horfir í úthverfuna. Þetta er það sem maður gerir við persónurnar sem leikskáld.

Nietzsche sagði menn ljúga miklu meira að sjálfum sér en öðrum og ég held að það sé rétt. Manneskjan lifir mikið í sjálfsblekkingarheimi. Vissir hlutir í þessari blekkingu eru eyðileggjandi og það er ég að fást við í þessu verki.“

Trú á manninn

Þessi mannlegu átök eru ekki ný af nálinni í verkum Birgis. Þar tekst manneskjan oftar en ekki á við vonir sínar og þrár og væntingar til lífsins. En eins og Birgir bendir á þá voru menn orðnir mjög hallir undir absúrdleikhúsið hér á þeim tíma sem hann kom fram sem höfundur. „Ég gat aldrei gengið absúrdleikhúsinu á hönd. Því hinn heimspekilegi grunnur absúrdverka er fáránleiki mannlegrar tilveru og tilgangsleysi. Kjarninn er að manninum sé ómögulegt að breyta sér og samfélaginu til betri vegar en ég hef aldrei haft þessa tilfinningu. Hef aldrei meðtekið þetta og mín heimspeki gengur þvert á þetta og það sést í öllum mínum verkum og þessu verki líka. Öll mín verk hafa margbreytilegar persónur en þær eru aldrei fulltrúar eins eða neins. Þær eru bara manneskjur.“

Mín sérkenni

Það leiðir óneitanlega hugann að því hvað einkennir verk Birgis. En þar er oftar en ekki að finna í senn raunsæi og ljóðrænu, átök og uppgjör mannlegrar tilveru. „Mín verk eru dramatísk og orðið skiptir mjög miklu máli – það er miðlægt. Þegar maður kafar í manneskjuna þá finnur maður bæði fegurð og ljótleika. Leikverk mín eru meira og minna á tilfinningalitrófinu og það setur mark sitt á þau frá upphafi til enda. Þannig að í raun eru þau varla raunsæisverk eins og þau eru alla jafna skilgreind. Hvað sem ytra formi líður.

Mitt fólk

Birgir hefur áður unnið með Hilmi Snæ sem nú leikstýrir Er ekki nóg að elska? Hann leggur mikla áherslu á það hversu mikilvægt það er í leikhúsinu að vinna með fólk sem maður treystir og hefur sterka sýn á verkið. „Sem leikskáld á maður mjög mikið undir öðru fólki. Hvað fólkið sem tekur við gerir við verkið skiptir mann öllu máli. Því ríður á að fá góðan leikstjóra og gott fólk í allar stöður. 

Ég er ákaflega ánægður með Hilmi Snæ enda hef ég unnið með honum áður og hann er listamaður af guðs náð. Hann spyr í sjálfu sér alltaf þessarar spurningar: Hvað get ég gert við þetta leikrit? En ekki: Hvað getur þetta leikrit gert fyrir mig? Þannig hefur mér fundist leikhópurinn hafa róið allur í eina átt og nú er komið að frumsýningu. Þetta er frumsýningardagur sem hefur látið bíða eftir sér í ein tuttugu og fimm, þrjátíu ár.“