Get ekki hugsað mér lífið án ástar

„Það þýðir ekkert að spyrja hvers vegna einhver deyr. Dauðinn sem slíkur hefur engan tilgang en við getum gefið honum merkingu með því hvernig við vinnum úr sorginni og hvað við gerum við lífið eftir missinn. Mín leið var að skrifa,“ segir Vilborg Davíðsdóttir sem hefur gefið út nýja bók, Ástin, drekinn og dauðinn. Þar fjallar hún um þann dýrmæta tíma sem hún og eiginmaður hennar, Björgvin Ingimarsson sálfræðingur og kennari, áttu saman eftir að hann greindist með krabbamein í heila árið 2006, þar til yfir lauk 2013 og einnig fyrsta árið eftir að hann lést. Hluta af efninu hafði hún birt áður í bloggfærslum.

„Ég fann fyrir knýjandi þörf til að skrifa um það sem gerðist. Bloggið var líka mín leið á sínum tíma til að vinna úr þeim erfiðu tilfinningum sem fylgdu því að vita að hann mundi deyja. Ég vissi það frá deginum sem hann greindist en sjálfur var Björgvin í einbeittri afneitun fyrstu mánuðina. Síðan kvarnaðist úr henni smám saman.“

Hún kveðst vona að bókin verði til þess að hjálpa öðrum því ef lífslok og sorg eru alltaf sniðgengin sem umræðuefni verði þau mun ógnvænlegri en þau þurfi að vera. „Mér finnst ég hafa gefið dauða Björgvins tilgang ef ég get opnað fyrir fólki mikilvægi þess að taka dauðann út úr skugganum,“ segir hún.

Sorgin dýpkar sálarlífið

Við sitjum við litla eldhúsborðið hennar Vilborgar sem er dúkað landakorti, sötrum nýlagað latte úr kaffimaskínunni hennar og höldum áfram að tala um lífið og dauðann.

Á einu og hálfu ári missti Vilborg þrjá úr hópi sinna kærustu ástvina, sinn heittelskaða Björgvin, Sigrúnu tengdamóður sína og föður sinn. Hún segir það forréttindi að hafa fengið að fylgja þeim síðasta spölinn. „Það hljómar kannski undarlega að síðasti kaflinn í lífinu geti verið fallegur og merkilegur áfangi, en hann er það,“ segir hún sannfærandi.

Hún kveðst búin að læra margt um sorgina sem tekur á sig ýmsar myndir, rís og hnígur. „Fyrstu mánuðina og misserin er hugurinn að meðtaka veröldina án þessara mikilvægu manneskja í lífinu. Svo eru margir litlir hversdagslegir hlutir sem stinga mann í hjartað. Bara til dæmis fjarsýnisgleraugun hans úti um allt hús. Það er hversdagshlutur en þegar eigandinn er horfinn og kemur aldrei að eilífu til baka þá verða gleraugun tákn um þann missi. Munnharpan sem hann blæs ekki í framar, hálffull rakspíraflaska.“

Vilborg segir sorgina dýpka sálarlífið og opna augun enn betur en áður fyrir því hversu lífið sé dýrmætt og mikilvægt að sóa ekki takmörkuðum tímanum sem við fáum. En trúir hún á framhaldslíf?

Þögn. „Þetta er erfið spurning. Pabbi greindist með lungnakrabbamein daginn eftir jarðarför Björgvins, í febrúar 2013, og dó í júlí síðastliðnum. Við ræddum þetta nokkuð. Ég hallast að því sem hann hafði sjálfur eftir ömmu sinni: „Það sem er hulið verður bara að vera hulið þar til kemur að umskiptunum.“ Svo kom hann reyndar til mín í draumi stuttu eftir andlátið eins og ég hafði beðið hann að gera þegar við kvöddumst í síðasta sinn og lét mig vita að allt væri nú eins gott og það gæti framast orðið.

Ég er sannfærð um að sálin hefur einhvers konar tilvist þegar líkaminn er horfinn. Hver hún er hef ég ekki hugmynd um. Björgvin hafði þá skoðun að eftir dauðann væri öllu lokið. Við vorum sammála um að vera ósammála um það.“



Björgvin hafði mikinn áhuga á núvitund og tókst á við sjúkdóminn í þeim anda frá upphafi að vera alltaf hér og nú, að sögn Vilborgar. „Verkefnið var alltaf það sama, að eiga góðan dag, drekka gott kaffi og njóta þess sem hann var að gera í hvert sinn,“ lýsir hún. „Allir þessir litlu hlutir, þeir eru lífið og hamingjan. Hann var fyrirmyndin mín því hann var miklu flinkari í þessu en ég. Hann gat notið þess að vaska upp, sjá sápuna renna af diskunum, fegurðina í hvunndeginum.

Ef við fórum saman í matvörubúð fór hann í lengstu röðina við kassana, fannst það svo góð þjálfun í að leiðast ekki og þjálfa sig í æðruleysinu. Ég spurði: „Björgvin, getum við ekki drifið okkur núna?“ Hann brosti bara og fór í lengstu röðina. Það var kúnst að læra að tileinka sér þetta viðhorf og ég mun alltaf búa að því.“

 

Sorgin gjald fyrir ástina

Í síðasta þriðjungi bókarinnar lýsir Vilborg fyrsta árinu eftir að Björgvin lést og yfirskrift þess hluta er Ár snáksins. Því réðu margar einkennilegar tilviljanir sem voru kannski alls engar tilviljanir að sögn Vilborgar.

„Meinið sem maðurinn minn var með byrjaði í heilastöð sem heitir hippocampus á ensku en dreki á íslensku. Ég skrifaði fyrsta bloggpistilinn þremur dögum áður en við vissum það og talaði þar um krabbann sem dreka sem við, hinn hugrakki prins og undurfögur prinsessa, þyrftum að kljást við. Það var tilvísun í drepfyndna barnabók sem dóttir mín átti eftir Margréti Tryggvadóttur með teikningum eftir Halldór Baldursson. Ég skannaði myndir úr henni inn í bloggið og hin undurfagra prinsessa skrifaði undir pistlana, hún var reyndar forljót á myndum Halldórs og prinsinn hafður blindur, svo hann sæi hana ekki!

Sex árum seinna, þegar Björgvin lá fyrir dauðanum á líknardeildinni í febrúarbyrjun, heyrði ég sagt frá því í sjónvarpi að 9. febrúar væri síðasti dagurinn í ári drekans, samkvæmt kínversku tímatali. Ég leit á manninn minn, sofandi djúpum svefni, og hugsaði: Hann skyldi þó ekki deyja á síðasta degi árs drekans? Svo gerði hann það, hann lést árla þennan laugardagsmorgun í faðmi mér.

Þá tók ár snáksins við og það finnst mér fallegt því snákurinn er fornt tákn um eilífa endurnýjun lífsins. Hann skilur gamla haminn eftir en skríður áfram í glansandi nýju skinni, samur en samt nýr. Og það getur átt við okkur bæði, auk þess sem við fæddumst reyndar bæði á ári snáksins, 1965.“

 

Þegar Björgvin var deyjandi kveðst Vilborg oft hafa hugsað til kærleiksorða Páls postula: Nú varir trú von og kærleikur, þetta þrennt og þeirra er kærleikurinn mestur. „Ég hef haldið mér í þessi orð. Þau voru höfð yfir í brúðkaupinu okkar sumarið 2006 og einnig í jarðarförinni hans og nú skynja ég þau á dýpri og sterkari hátt.

Ég tel sorgina vera það gjald sem ég greiði fyrir ást mína til Björgvins og allt sem hann gaf mér, ástina, styrkinn og trúna á að allt fari vel, hvernig svo sem hlutirnir velkjast. Það er allt orðið hluti af mér núna og þannig lifir hann áfram í hjarta mér.

Auk þess að vera kennari og sálfræðingur var Björgvin líka rafeindavirki og mjög vísindalega sinnaður. Hann sagði að allt sem hefði einhvern tíma verið til, væri til í mælanlegu magni og héldi áfram að vera til og efni eyddist aldrei heldur umbreyttist aðeins. Því fullyrði ég að kærleikurinn sem við deildum sé enn til og hverfi ekki úr veröldinni þótt Björgvin sjálfur sé farinn úr henni. Ég heyri hann í anda segja: En það er ekki hægt að mæla hann. Honum fannst virkilega gaman að þræta við mig um hvaðeina en ég stend samt á þessu,“ segir hún og hlær við. „Við eigum oft samtöl í kollinum á mér. Ef ég geri einhverja hvunndagshluti sem hann vildi ekki gera, eins og að setja tréáhöld í uppþvottavélina þá segi ég við hann: Ég ræð núna!“

Samkenndin með öðru fólki

Spurð hvort hún sjái fyrir sér að ástin komi aftur inn í líf hennar svarar Vilborg: „Já, ég get ekki ímyndað mér annað. Ég get ekki hugsað mér lífið án ástar. Bara alls ekki. Þegar ég kynntist Björgvini fyrir tólf árum vorum við bæði 37 ára. Hann hafði aldrei verið í sambúð áður en ég var kona með mikla fortíð; búin að eiga tvo menn og barn með hvorum. Hvað má ég þá segja núna, þegar ég er búin að eiga þrjá menn og þrjú börn?

 En svo skiptir auðvitað máli frá hvaða sjónarhóli maður horfir. Ef ég lít til Laxdælu sem auðvitað er Guðrúnar saga Ósvífursdóttur – en gat bara ekki heitið það af því Guðrún var kvenkyns – þá átti Guðrún fjóra menn og Kjartan var sá fimmti, þannig að mér er engin vorkunn. Maður verður að velja sér fyrirmyndir í lífinu!“

Vilborg kveðst eiga auðugt líf og gera fullt af skemmtilegum hlutum. „Fólk hefur kannski þá sorgarmynd af ekkjum að þær séu stöðugt skælandi og ég er reyndar búin að skæla heil ósköp, en ég hef það bara fyrir mig og koddann á kvöldin. Ég er ekkert að gráta daginn langan.“

Sumu fólki finnst sjálft orðið ekkja óþægilegt og sér fyrir sér gamla, bogna og uppgefna konu í svörtu og með sjal. Vilborg hefur ekki þá tilfinningu. „Mér finnst ekkja frekar vera heiðurstitill sem segir: Hér er manneskja sem hefur misst mikið og skilur hvernig öðrum líður í sömu sporum, því það er dýrmætasta gjöfin í sorginni, samkenndin með öðru fólki.

Fyrst eftir andlát Björgvins fannst mér enginn skilja mig. Ég upplifði mig aðskilda frá öllum heiminum, líkast því að ég væri á eyðieyju og allir aðrir handan við hulu eða gler. Það var erfitt. En um leið og ég fann samkenndina við að kynnast fólki í sömu sporum þá varð allt miklu, miklu auðveldara.“

Nú bankar ljósmyndarinn og ég flýti mér að bera upp síðustu spurninguna: Hvar sérðu þig eftir fimm ár?

„Þá verð ég löngu búin að skrifa þriðju og síðustu bókina um Auði djúpúðgu, það er alveg pottþétt. Þar missir hún ástina sína því Ólafur hvíti deyr, og einnig eina soninn sem þau áttu saman. Kannski er ég betur fallin nú til að skrifa þá bók en áður því nú þekki ég sjálf sorgina og veit hvað Auður gekk í gegnum.“