„Ég skil eiginlega ekki mamma hvernig þú gast þetta allt“

„Það blasti við atvinnuleysi hjá mér því foreldrar mínir voru að selja Tryggvaskála og ég þurfti að finna mér eitthvað að gera,“ segir Bryndís Brynjólfsdóttir eigandi tískuvöruverslunarinnar Lindin á Selfossi, en verslunina stofnaði hún árið 1974. „Og síðan var ég með svo mikla ferðabakteríu og sá fyrir mér að slá tvær flugur í einu höggi. Ferðast til að kaupa inn og líka að vinna fyrir mér,“ segir Bryndís. 

Með henni er dóttirin Kristín Hafsteinsdóttir sem rekið hefur verslunina frá árinu 1988. Kristín var 12 ára þegar hún byrjaði að afgreiða í búðinni. „Ég mætti reyndar of seint fyrsta daginn því morguninn sem búðin opnaði fannst afa mínum ég sofa svo vært að hann tímdi ekki að vekja mig,“ segir Kristín og bætir við: „Ég skammaði afa nú ekki oft, en ég gerði það nú samt í þetta sinn.“

Í helgarviðtali Atvinnulífsins á Vísi heyrum við söguna á bakvið verslunina Lindin á Selfossi. Opnunardagur verslunarinnar var 15.febrúar árið 1974.

Á hjara veraldar

Bryndís þekkti ekki verslunarrekstur en þekkti þó rekstur vel því foreldrar hennar, Brynjólfur Gíslason og Kristín Árnadóttir, keyptu Tryggvaskála árið 1942. Þar ráku þau gistiheimili og veitingar í 32 ár. Segist Bryndís sannfærð um að rekstur foreldra sinna hafi verið forsendan fyrir því að hún fór sjálf í rekstur.

London þótti aðalstaður tískunnar.

Vinur Bryndísar sem starfaði í Hagkaup lét hana fá götukort af borginni og merkti þar inn hvaða svæði Í London hún ætti að skoða. Með götukortið í farteskinu hélt Bryndís af stað út í heim.

Ég rölti um svæðið sem merkt var á götukortinu og sá snemma eina heildverslun með mjög fallegum útstillingum. Ég ákvað að fara þangað inn en hafði áhyggjur af því að þetta væri örugglega allt of flottur staður fyrir mig,“ 

segir Bryndís.

Í heildversluninni tók á móti henni afar viðkunnanlegur Breti. Hann kallaði á te-dömuna en það var kona sem hafði því eina hlutverki að gegna að bjóða viðskiptavinum upp á te að breskum sið.

Bryndís þáði teið og fannst mikið til koma.

Kurteisi Bretinn var þó fljótur að átta sig á því að unga konan frá Íslandi væri nýgræðingur í bransanum. Fór svo að hann spurði hvort hann mætti gefa henni nokkur ráð.

Sem Bryndís þáði.

Meðal þess sem Bretinn viðkunnanlegi kenndi Bryndísi var að hún ætti alltaf að standa með innkaupunum sínum. Ef hún keypti rauða og bláa flík en sleppti þeirri gulu, ætti hún ekki að hlaupa til og panta gula þótt einn viðskiptavinur spyrði um gult. Fyrst og fremst ætti hún að selja það sem hún hefði þegar valið.

„Og þessa lexíu kenndi mamma mér síðan áratugum seinna,“ segir Kristín.

Úr varð að Bryndís keypti um tíu úlpur í búðinni. Þeim var pakkað ofan í forláta timburkistu því aldrei sagðist Bretinn hafa sent vörur svona langt á hjara veraldar. Kistuna góðu á Bryndís enn.

Að eyðileggja fyrir Kaupfélaginu

Til að fjármagna fyrstu innkaupin hafði Bryndís unnið að því um hríð að safna pening. Það gerði hún með umboðsölu fyrir AB bókaforlagið. „Grunnurinn að Lindinni er því í raun bóksala,“ segja mæðgurnar.

Bækurnar seldi Bryndís á daginn í Tryggvaskála en heima á kvöldin.

„Fólk bankaði bara upp á heima á kvöldin. Ég var með bækurnar í hillum og á dívaninum í barnaherberginu og seldi þar,“ segir Bryndís um bóksöluna.

En ekki voru allir á eitt sáttir með ákvörðun Bryndísar um að opna verslun.

Það voru fá einkafyrirtæki á Selfossi á þessum tíma en við vorum með öflugt Kaupfélag. Það komu margir til mín og sögðu að þessi búð væri óðs manns æði. Ég væri ekki að gera neitt annað en að eyðileggja fyrir Kaupfélaginu,“ 

segir Bryndís um tíðarandann í samfélaginu eins og þá var.

En úlpurnar seldust og meira til því innan mánaðar frá opnun voru allar flíkur seldar. Til viðbótar við kvenfatnað seldi Lindin snyrtivörur, barnafatnað og eins herrafatnað sem framleiddur var af JMJ á Akureyri.

Aftur hélt Bryndís til London og ferðaðist þangað títt næstu árin.

„Ég sparaði alltaf klinkið til að láta vita af mér,“ segir Bryndís því alltaf var hún ein á ferð og ekki eins auðvelt að láta vita af sér í þá daga. 

Ég passaði mig alltaf á að fá einhverja smámynt til baka, til dæmis þegar ég keypti mér hádegismat. Þetta klink notaði ég síðan til að geta hlaupið út í peningasímann í rauðu boxunum og hringja heim á kvöldin.“

En náðir þú að uppfylla draumana um ferðalög?

„Já mikil ósköp. Ég er búin að sjá alla söngleiki, söfn og leikrit í London frá því sautjánhundruð og súrkál því flugmiðarnir voru svo dýrir og ekki hægt að skreppa bara í tvo til þrjá daga. Ég þurfti að vera komin út aðfaranótt laugardags, það var hagstæðast. Helgarnar nýtti ég fyrir mig, en fór síðan að versla inn eftir helgina,“ segir Bryndís.

Maðurinn með alpahúfuna

Bryndís rifjar margt upp sem hefur breyst frá þessum tíma. Til dæmis voru tollar á fatnað 40%. „Þannig að maður mátti ekkert klikka á því sem keypt var inn, það var ekkert hægt að borga tolla af vörum sem síðan seldust ekki,“ segir Bryndís.

Viðskiptin í þá daga fóru þannig fram að Bryndís verslaði erlendis en tók nótur heim sem hún sýndi bankanum. Í kjölfarið millifærði bankinn greiðslu til erlenda birgjans og vörurnar voru sendar heim. „En maður þurfti að eiga fyrir tollinum,“ segir Bryndís.

Með EES samningnum lækkuðu tollarnir smátt og smátt en lengi voru gengisfellingarnar mjög erfiðar fyrir reksturinn. Oft seldust sendingar upp en peningarnir sem eftir voru dugðu ekki fyrir næstu sendingu því gengið hafði breyst svo mikið.

„Síðan var það maðurinn með alpahúfuna,“ segir Bryndís. Þar vísar hún í manninn sem kom hvað oftast frá Verðlagseftirliti ríkisins. Verðlagning var ekki frjáls og því var reglulega verið að heimsækja verslanir og taka stikkprufur.

Þeir reiknuðu hvað hver flík mátti kosta og ef maður fór ekki eftir því var maður sektaður. Sem betur fer lenti ég aldrei í því,“ 

segir Brýndís.

Gjaldeyrishöft voru líka gildandi á þessum tíma. Þau virkuðu meðal annars þannig að fyrir hverja innkaupaferð fékk Bryndís ákveðinn gjaldeyriskvóta sem hún mátti eyða fyrir sjálfan sig. Þennan gjaldeyri reyndi hún að spara hvað mest hún gat.

„Með því að spara gjaldeyrinn sem ég fékk úthlutaðan átti ég smá gjaldeyri aukalega sem við hjónin nýttum síðan þegar við fórum erlendis í frí,“ segir Brýndís en alþekkt var í þá daga að Íslendingar í sólarlandaferðum yrðu hreinlega uppiskroppa með gjaldeyri síðustu dagana í fríum, því kvótinn dugði ekki til.

En hvað með konur í viðskiptum og bankakerfið. Fannst þér það einhvern tímann hamla þér að vera kona í rekstri?

„Ég sagði nú svolítið í viðtali við Ríkisútvarpið um 1980 sem vakti athygli á sínum tíma en það var að rekstur á Íslandi og allt kerfið væri mun meira íþyngjandi en fjármögnun í banka,“ segir Bryndís og bætir við: 

Þess vegna sagði ég bara að ef kona treysti sér ekki til að tala við karlkyns bankastjóra þá ætti hún nú kannski ekki að fara í rekstur. Því mér fannst reksturinn svo miklu erfiðari en að tala við karlkyns bankastjóra.“

Segir hún viðtalið hafa komið til í kjölfar þess að hún þáði boð um að fara á ráðstefnu í Kaupmannahöfn. Þar var umræðuefnið hvort stofna þyrfti sérstaka banka fyrir konur þar sem bankastjórar væru kvenkyns.

Næsta kynslóð

Á næstu árum þróaðist verslunin. Bryndís hætti með snyrtivörur en var lengur með barnafatnað. Á endanum hætti hún líka með barna- og herrafatnaðinn. Eftir stóð tískan fyrir konurnar eins og enn er í dag. „Við vildum einbeita okkur að einum markhóp og tryggja að við sinntum honum vel,“ segja mæðgurnar.

Kristín hafði eins og áður sagði afgreitt í versluninni frá 12 ára aldri.

Ég var reyndar þá þegar með með reynslu því í Tryggvaskála afgreiddi ég frá sex ára aldri í sjoppunni. Til þess að ég næði upp yfir afgreiðsluborðið stóð ég á tveimur kössum undan malti og gosi. Þannig náði ég þeirri hæð að viðskiptavinir sáu mig þegar ég spurði get ég aðstoðað?“ 

segir Kristín og mæðgurnar hlæja af minningunni.

Kristín tekur síðan við rekstrinum árið 1988. Þá var hún útskrifuð sem viðskiptafræðingur frá Háskóla Íslands og íhugaði um tíma að þiggja boð um starf hjá Sameinuðu þjóðunum í París. Hún afréð að gera það ekki.

Stuttu síðar tók Bryndís að sér að sjá um Hótel Selfoss í fjóra mánuði. Á meðan leysti Kristín af í Lindinni. Bryndísi bauðst þá að gerast umboðsmaður Sjóvá og ákvað að láta slag standa. Kristín hélt því áfram með búðina og þar með var næsta kynslóð tekin við.

Stór rasskellur og lexía út ævina

En varstu þá strax með einhverja framtíðarsýn um breyttar áherslur fyrir búðina? spyr blaðamaður Kristínu.

„Já elskan mín, biddu fyrir þér,“ segir Kristín og hlær. 

„Ég lærði sko alvarlega mína lexíu út ævina fljótlega þarna í byrjun því ég vildi breyta búðinni í meiri Reykjavíkurbúð,“ segir Kristín. Hún viðurkennir að hafa oft á tíðum gagnrýnt mömmu sína og viljað breytingar, taldi sig vita betur.

„En vá, það var nú enginn smá rasskellur sem ég fékk,“ segir Kristín, hristir höfuðið og felur andlitið í höndum sér þegar minningin er rifjuð upp.

Hvað gerðist?

„Ég breytti auðvitað búðinni í meiri Reykjavíkurbúð þannig að hún varð að meiri sérverslun eins og hún er í dag. En markaðurinn var ekki tilbúinn fyrir þetta þá. Ég var samt of stolt til að láta mömmu vita hvað ég væri komin í mikil vandræði, ég útskrifaði viðskiptafræðingurinn sem þóttist hafa þetta allt á tæru,“ segir Kristín.

Bryndís hristir höfuðið einnig þegar þessi tími er rifjaður upp og segist ekki frá því að hann hafi verið erfiðari en bankahrunið, verðbólgutíminn eða kórónufaraldurinn. Því dóttirin var svo ákveðin með sína Reykjavíkursýn.

Og það voru sko þung sporin þegar ég loksins fór til mömmu og sagði Mamma ég þarf hjálp,“

segir Kristín og verður hálf klökk.

Og hvað sagði mamma þín þá?

„Hún sagði bara þú lagar þetta. Nú förum við í bankann, fáum pening til að borga það sem þarf og síðan lagar þú þetta. “ segir Kristín. 

Sem Kristín síðan gerði.

„Ég lagði líf mitt og sál í að laga það sem þurfti. Við stækkuðum síðan og fluttum í nýtt húsnæði að Eyravegi 29. Smátt og smátt breytti ég áherslunum og fór að versla öðruvísi inn. Oft fatnað frá merkjum sem voru óþekkt hér á landi þá, eins og danska hönnunarmerkið NU og ýmsan hátískufatnað frá París,“ segir Kristín og bætir við: 

„Ég fylgdi samt eftir lífsreglum mömmu um innkaupin. Eins og til dæmis þá áherslu að kaupa inn í öllum stærðum því allar konur eiga að geta klætt sig fallega.“

Að sögn Kristínar finnst henni það standa upp úr í dag að hafa lært hvað auðmýkt felur í raun í sér. Auðmýktin var stóri lærdómurinn af því að fá svona skell.

Selfoss er Glasgow í Covid

Mæðgurnar segja byltingu hafa orðið þegar sumarbústaðasvæðin fóru að byggjast upp í kringum Selfoss, til viðbótar við stækkandi bæjarfélag. Þessi uppbygging hafi gefið allri verslun og rekstri í bænum byr undir báða vængi.

En hvað með þessar frægu hópferðir sem sögur fara af? spyr blaðamaður og vísar til kvennahópaferða þar sem konur eru sagðar leggja land undir fót til að heimsækja Lindina, stundum í rútum.

„Tja….“ segja mæðgurnar og líta á hvor aðra. 

„Ætli þetta hafi ekki bara fyrst byrjað með samstarfi við aðra, til dæmis þegar það voru hópar að koma í árshátíðarferðir eða á ráðstefnur þá vorum við stundum beðnar um að taka á móti hópum,“ segir Kristín og Bryndís bætir við: „Já og síðan skiptir máli að hafa gaman af því að taka á móti fólki og bjóða upp á veitingar og svona.“

Kristín segir verslunina í sumar hafa verið góða, þrátt fyrir Covid. „Þá komu hreinlega konur hingað í hópum og sögðust vera í Glasgow ferð,“ segja mæðgurnar hlæjandi. Þær segja hertar sóttvarnarreglur strax segja til sín en gera sér vonir um að verslanir nái góðri sölu fyrir jólin.

Þá segjast mæðgurnar alltaf hafa verið duglegar að fara í söluferðir út á land. Það hafi verið stundað alla tíð. Lengi sendi Bryndís líka ferðatöskur reglulega til kvenna í smærri samfélögum.

„Svona þegar þorrablótin voru og árshátíðarnar,“ segir Bryndís til útskýringar. 

Ég man sérstaklega eftir konu á Drangsnesi sem ég sendi oftast tvær ferðatöskur til fyrir árshátíðir og helstu böll bæjarins. Hún seldi síðan bara úr ferðatöskunum inni í stofu hjá sér.“

Í dag segir Kristín hins vegar meiri og meiri áherslu vera lagða á netið en netverslun Lindarinnar er tiskuverslun.is. 

Með netversluninni getur Lindin þjónustað stærra markaðsvæði en áður. Hún segir netið svo sannarlega nýja áskorun fyrir fyrirtækið. 

En þar hjálpar mikið til þriðja kynslóðin því það er sonur minn, Bjarki Már Magnússon, sem hefur staðið í því með mér að koma netversluninni á laggirnar. Þannig styðja kynslóðir hvor aðra í þekkingu, nú er hann að styðja mig,“ 

segir Kristín stolt.

Í dag starfa fjórar konur í Lindinni og enn sést Bryndís reglulega þar þótt það sé minna nú vegna Covid.

Þegar Kristín horfir til baka segir hún að fyrir sig standi bankahrunið svolítið uppúr sem erfiður tími. Þá hafi hún bara staðið vaktina ein í búðinni, ekkert annað var í boði.

„En ég skil eiginlega ekki mamma hvernig þú gast þetta allt,“ segir Kristín horfandi á móður sína og nánast krossar sig. 

„Ég meina þessir tollar og gengisfellingarnar og verðlagsreglurnar, jesús minn. Ég held að unga fólkið í dag geri sér ekki grein fyrir þessu. Við tökum hlutina svo sjálfsagða og ég vissi ekki einu sinni sjálf um allt sem þú hefur verið að segja frá. Þetta hefur allt verið svo miklu erfiðara,“segir Kristín.

„Nei já, það hefur margt sem betur fer breyst,“ segir Bryndís hin rólegasta og bætir við: „En við höfum alltaf notið þeirra forréttinda að hafa gott starfsfólk og trygga viðskiptavini.“

Gamla myndin