Skoðun

Að búa í haginn

Oddný G. Harðardóttir skrifar

Ríkisstjórnin hefur með skipulegum hætti verið að veikja afar mikilvægar eftirlitsstofnanir í íslensku samfélagi. Í júní í fyrra voru samþykkt lög sem eru til þess fallin að veikja Fjármálaeftirlitið. Síðastliðið vor var síðan Samkeppniseftirlitið veikt með lagasetningu og verið er að draga tennurnar úr skattrannsóknarstjóra með frumvarpi sem er til meðferðar í efnahags- og viðskiptanefnd. Og nú stendur til að selja hluti í Íslandsbanka áður en að kjörtímabili lýkur. Það er verið að búa í haginn fyrir þá sem sýsla með mikla peninga.

Veikara Fjármálaeftirlit

Í fyrra vor stóðum við frammi fyrir þeirri spurningu hvort sjálfstæður seðlabanki með allt fjármálaeftirlitið yrði sterkari til að takast á við framtíðaráföll. Um það voru skiptar skoðanir innan þings sem utan. Ég tel að það hafi hvorki verið heillaskref fyrir Fjármálaeftirlitið né Seðlabankann að renna Fjármálaeftirlitinu inn í Seðlabankann. Heildaryfirsýn á kerfisáhættu og sterkt eftirlit með fjármálageiranum er nauðsynlegt en leiðin sem samþykkt var með lögum í júní 2019 hafði, að mínu mati líkleg til að veikja Fjármálaeftirlitið og skapa vantraust á Seðlabanka Íslands.

Í þessu sambandi má einnig nefna orðsporsáhættu fyrir seðlabanka sem sinnir viðskiptaháttaeftirliti. Skemmst er að minnast hvernig fór þegar Seðlabankanum var falið gjaldeyriseftirlit og í máli Seðlabankans og fyrirtækisins Samherja. Traust á seðlabanka er afar mikilvægt í litlu landi og þar getur verið stutt í að deilur verði persónulegar og það sem skaðar orðspor seðlabankastjóra skaðar einnig orðspor bankans. Í öllum öðrum norrænum ríkjum er fjármálaeftirlit sjálfstæð stofnun en stjórnarflokkarnir þrír fengu sitt fram með umræddri lagabreytingu og þannig sker Ísland sig úr.

Veikara Samkeppniseftirlit

Á lokadögum síðasta þings í júní 2020 var frumvarp keyrt í gegnum þingið sem veikir Samkeppniseftirlitið þegar nærtækara hefði verið að styrkja það í því efnahagsástandi sem ríkir eftir Covid-19. Auk þess er íslenskt viðskiptalíf lítið og einangrað í samanburði við alþjóðleg markaðssvæði og gríðarlegt hagsmunamál fyrir neytendur að hér sé heilbrigt samkeppnisumhverfi. Með veiku eftirliti geta fyrirtæki nýtt sér aðstæður til að skapa einokunarstöðu sem vinnur gegn hag almennings. Breytingartillögur þær sem minnihlutinn á Alþingi knúði fram, drógu lítillega úr skaðanum sem annars hefði orðið en eftir stendur að sú varasama lagabreyting að stórir samrunar fyrirtækja eru ekki tilkynningarskyldir og fyrirtækjum er ætlað að meta sjálf hvort skilyrði samkeppnislaga til samstarfs séu uppfyllt.

Stjórnarliðar tóku ekkert tillit til þeirra breytinga á efnahagslífi og atvinnulífi sem fyrirsjáanlegar voru í kjölfar Covid-19, þegar lögin voru samþykkt. Í greinargerð frumvarpsins, kemur fram að það hafi verið samið m.a. til þess að taka tillit til breytinga sem hafi orðið á íslensku efnahagslífi frá því að samkeppnislögunum var síðast breytt árið 2011.

„Mikill uppgangur hefur verið á síðustu árum á ákveðnum sviðum atvinnulífsins þar sem mikil samkeppni hefur leitt af sér töluvert aðhald fyrirtækja hvert með öðru og nokkurn fjölda samruna.“

Öllum má vera ljóst að miklar breytingar hafa orðið á íslensku efnahagslífi eftir Covid-19 og því hafa þessar forsendur fyrir frumvarpinu einfaldlega brugðist. En stjórnarliðar héldu sínu striki þrátt fyrir að við séum í dýpstu kreppu í 100 ár.

Hættan á blokkamyndun er enn meiri í þeim aðstæðum sem nú hafa skapast eftir Covid-19. Það var því alls ekki rétta leiðin að nýta þetta erfiða umhverfi til að búa til kjöraðstæður fyrir ráðandi fyrirtæki á fákeppnismarkaði. Það er þvert á móti mjög mikilvægt að valda ekki auknu tjóni með því að skapa einokunarfyrirtæki á mörkuðunum. Slíkt gengur augljóslega gegn hag almennings.

Veikari skattrannsóknir

Nú stendur til að veikja embætti Skattrannsóknarstjóra ríkisins með frumvarpi efnahags- og viðskiptaráðherra sem mælt hefur verið fyrir og er til vinnslu í efnahags- og viðskiptanefnd. Það er að mínu mati algjörlega fráleit ráðstöfun að renna embætti Skattrannsóknarstjóra ríkisins undir Skattinn en í góðu samræmi við aðrar aðgerðir ríkisstjórnarinnar sem stuðla að veikara eftirliti með þeim sem sýsla með peninga og reka stærstu fyrirtækin. Nær væri að styrkja embætti Skattrannsóknarstjóra líkt og margar skýrslur og greiningar hafa fjallað um og þingmál Samfylkingarinnar frá síðasta þingi gerir ráð fyrir.

Í greinargerð með þingmáli Samfylkingarinnar kemur m.a. fram að í meira en aldarfjórðung hefur reglulega verið vakin athygli á nauðsyn þess að uppræta augljósan tvíverknað í rannsókn á skattsvikum og efnahagsbrotum og útgáfu ákæra á því sviði, jafnt í þingmálum sem og mörgum skýrslum og greiningum. Fyrirkomulagið hér á landi er seinvirkt og kostnaðarsamt og hvorki hinu opinbera né meintum sakborningum í hag. Með löngum málsmeðferðartíma vex auk þess hætta á að réttarspjöll verði, sem leiðir til mildari dóma en ella eða jafnvel sýknu eins og dæmi eru um.

Eins og löggjöf er nú háttað er þeim brotum sem þykja alvarleg samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Skattrannsóknarstjóra vísað til Héraðssaksóknara til opinberrar rannsóknar og venjulegar skattamálameðferðar. Réttara væri að auka skilvirkni að veita Skattrannsóknarstjóra ákæruvald í þeim málum sem embættið rannsakar en í september 2019 voru 140 óafgreidd mál frá Skattrannsóknarstjóra hjá Héraðssaksóknara.

Verkefnisstjórn um breytingar og umbætur á skattkerfinu frá 2016 leggur til að rannsóknarmál verði eingöngu til meðferðar hjá Skattrannsóknarstjóra, sem fái ákæruvald. Sakamál vegna skattalagabrota krefjast sérþekkingar og sérhæfingar, bæði hvað varðar rannsóknir og saksókn. Það stuðlar að skilvirkni að einn og sami aðilinn annist hvort tveggja. Slík tilhögun er þekkt í öðrum löndum, þar á meðal í Þýskalandi.

Peningaþvætti tengist oft skattsvikum og skattalagabrot eru ein helstu frumbrot peningaþvættis. Rannsókn peningaþvættisbrota er samkvæmt lögum á hendi héraðssaksóknara. Vegna þess hve mjög peningaþvættisbrot tvinnast saman við frumbrot liggur hins vegar vel við að rannsaka peningaþvætti vegna skattsvika samhliða þeim skattalagabrotum sem um ræðir. Hefur þeirri skipan einmitt nýlega verið komið á í Svíþjóð.

Í Panama-skjölunum voru Íslendingar margir og fyrirferðarmiklir og rannsókn málanna flókin og margþátta. Samherjaskjölin kalla líka á rannsókn á flóknum millifærslum og skoðun í að minnsta kosti þremur löndum. Við höfum ekki staðið okkur vel í aðgerðum gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka.

Það er augljóst að efla þarf rannsóknir á skattalagabrotum, styrkja kröftuglega embætti Skattrannsóknarstjóra og gefa embættinu auknar heimildir og hlutverk. Því er fráleitt leggja af embættið með þeim hætti sem fjármála- og efnahagsráðherra leggur til og stjórnarflokkar virðast ætla að samþykkja.

Sala banka

Og svo á að selja banka í einum grænum hvelli. Ferlið var sett af stað með greinargerð fjármála- og efnahagsráðherra vegna sölu á hlutum ríkisins í Íslandsbanka. Tvær nefndir þingsins, efnahags- og viðskiptanefnd og fjárlaganefnd fengu greinargerð ráðherra sendar 22. desember sl. eftir að þingið hafði farið heim í jólaleyfi. Þingfundir hefjast ekki fyrr en 18. janúar en nefndirnar eiga að skila umsögnum sínum til ráðherra 20. janúar. Það er því augljóst að mjög lítill tími verður til umræðna um þetta stóra mál í þinginu enda tímasetningin sennilega valin með það í huga.

Samkvæmt tímalínu sem sett hefur verið upp fyrir ferlið á öflun tilboða og áskriftarloforða að vera lokið í byrjun maí. Ríkisstjórninni liggur greinilega mikið á að selja bankann áður en kjörtímabili líkur. Og það áður en lykilspurningum um framtíðarbankakerfi hefur verið svarað. Um bankakerfi sem á að þjóna venjulegu fólki og almennum atvinnurekendum til langs tíma en ekki skammtíma hag sérhagsmunaafla. Hvers vegna liggur ríkisstjórn landsins svona mikið á?

Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.




Skoðun

Sjá meira


×