Kerfisbundnar brottvísanir og stríðið gegn flóttafólki Eyrún Ólöf Sigurðardóttir skrifar 11. febrúar 2021 07:00 Fregnir af málum Blessing Newton og Uhunoma Osayomore, sem embættismenn íslenska ríkisins hafa tekið ákvörðun um að endursenda til Nígeríu þar sem bæði voru þolendur mansals, þurfa engum að koma á óvart sem á annað borð fylgist með fréttum eða samfélagsumræðu hér á landi. Síðastliðin misseri hafa sambærilegar fregnir af málum fólks á flótta orðið jafn fastur punktur í tilverunni eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu eða að úrkoma fylgir oft kuldakasti. Eini munurinn er sá að fyrrnefndar staðreyndir eru óumflýjanleg náttúrulögmál en það eru endurteknar brottvísanir í flóttafólki ekki. Þvert á móti eru þær fylgifiskur pólitískrar stefnu og framfylgd hennar, sem fræðimenn hafa gengið svo langt að kalla „stríð gegn flóttafólki“ (1). Ýmsir hafa fært rök fyrir að sú stefna sem er við lýði í fólksflutningastjórnun samtímans sé ríkismiðuð (2) og stefni ekki að því marki að tryggja vernd eða velferð fólks á flótta (3). Þvert á móti sé markmiðið að byggja undir hagsmuni einstakra ríkja (einkum Vesturlanda) og áframhaldandi forréttindastöðu þeirra gagnvart öðrum ríkjum og íbúum þar (4). Þannig er í opinberri umræðu og við stefnumótun staðfastlega litið fram hjá þeirri staðreynd að vaxandi umfang á smygli á fólki, og æ hættulegri aðferðir við það, eru bein afleiðing af tálmunum á borð við þær að loka löglegum leiðum og aðferðum við að ferðast eða flýja úr einum stað í annan (5). Hið sama á við um mansal sem, eins og dæmin sýna, blómstrar í umhverfi þar sem öruggum leiðum fólks til að sjá sér og sínum farborða og lifa í friði frá vopnuðum átökum eru verulegar skorður settar. Lögfræðingurinn Violeta Moreno-Lax (3), sem hefur rannsakað fólksflutningastjórnun í Evrópu, bendir á að núverandi stefna í þeim málum smættar flótta- og farandfólk niður í tæknileg úrvinnsluefni fremur en manneskjur með persónulega sögu og bakgrunn. Um leið verður til visst stigveldi þjáninga, þar sem ákveðnar þjáningar og ákveðið magn af þeim trompar annars konar þjáningar með tilliti til þess hvort einstaklingur teljist þess verður að hljóta vernd í lagalegum skilningi. Þrátt fyrir almenna andstöðu við mansal, og viðleitni yfirvalda til að setja lög og reglur sem ætlað er að stemma stigu við því, hafa fræðimenn sýnt fram á að fæst ríki veita þolendum mansals dvalarleyfi (6). Endurtekin mótmæli almennings á Íslandi gegn meðferð Útlendingastofnunar og Kærunefnd útlendingamála á flóttafólki og hælisleitendum, þar með talið þolendum mansals, benda til að sú hefð samræmist ekki vilja fólksins í landinu. Fregnir af ríkisofbeldi í formi brottvísana og þvingaðra endursendinga í hættulegar aðstæður, eins og þær sem bíða Blessing og Uhunoma ef ÚTL og KNÚ fá sínu fram, eru svo tíðar að hætt er við því að þær fái á sig yfirbragð hins óhjákvæmilega, rétt eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu og stundum er veðrið leiðinlegt. Af viðbrögðum ráðamanna mætti vissulega ætla að um brottvísanir gildi svipuð lögmál og um náttúrufyrirbæri á borð við leiðindaveður: Vissulega afleitt, en lítið við því að gera. Hið rétta er hins vegar að kerfið er jafn manngert og lögin sem það byggir á, og þar af leiðandi hvorki algilt né óbreytanlegt. Mikilvægt er að almenningur og stjórnvöld á Vesturlöndum gangist við ábyrgðinni á að hafa byggt upp kerfi fólksflutningastjórnunar og landamæraeftirlits sem hefur augljósa rasíska slagsíðu (4) frekar en að það grundvallist á virðingu fyrir mannhelgi, frelsi eða mannréttindum (2; 3). Rannsóknir sýna að opinber stefna Evrópusambandsins og Evrópuríkja í fólksflutningastjórnun hefur gert flótta- og farandfólk útsettara fyrir ofbeldi á borð við það sem Blessing og Uhunoma upplifðu og byggja hælisumsókn sína hér á landi á. Það væri því eðlilegt skref í átt að ábyrgð að íslenska ríkið, í umboði eða að kröfu almennings, veitti hér vernd bæði þeim sem og öðrum þolendum þess ofbeldis sem ríkið átti sjálft þátt í að búa til frjósaman jarðveg fyrir. Höfundur er mannfræðingur og háskólakennari. Heimildir 1) Fekete, L. (2005). The Deportation Machine: Europe, Asylum and Human Rights. Race and Class 47(1), 64-91. 2) Fassin, D. (2011). Policing borders, producing boundaries: The governmentality og immigration in Dark Times. Annual Review of Anthropology 40, 213-226. 3) Moreno-Lax, V. (2018). The EU Humanitarian Border and the Securitization of Human Rights: The ‘Rescue-Through-Interdiction/Rescue-Without-Protection‘ Paradigm. Journal of Common Market Studies 56(1), 119-140. 4) Jones, R. (2016). Violent Borders. Refugees and the Right to Move. Verso. 5) Lemberg-Pedersen, M. (2018). Security, industry and migration in European border control. The Routledge Handbook of the Politics of Migration in Europe. 6) Anderson, B. (2016). Trafficking. The Oxford Handbook of Refugee and Forced Migration Studies. Oxford University Press. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hælisleitendur Mest lesið Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun Vertu ekki að plata mig Helgi Brynjarsson Skoðun Ólögmæt sóun skattfjár Markús Ingólfur Eiríksson Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium Skoðun Skoðun Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Verndum íslenskuna- líka á Alþingi Íslendinga Helga Dögg Sverrisdóttir skrifar Skoðun Ungt fólk er meira en bara meme og sketsar á TikTok Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar Sjá meira
Fregnir af málum Blessing Newton og Uhunoma Osayomore, sem embættismenn íslenska ríkisins hafa tekið ákvörðun um að endursenda til Nígeríu þar sem bæði voru þolendur mansals, þurfa engum að koma á óvart sem á annað borð fylgist með fréttum eða samfélagsumræðu hér á landi. Síðastliðin misseri hafa sambærilegar fregnir af málum fólks á flótta orðið jafn fastur punktur í tilverunni eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu eða að úrkoma fylgir oft kuldakasti. Eini munurinn er sá að fyrrnefndar staðreyndir eru óumflýjanleg náttúrulögmál en það eru endurteknar brottvísanir í flóttafólki ekki. Þvert á móti eru þær fylgifiskur pólitískrar stefnu og framfylgd hennar, sem fræðimenn hafa gengið svo langt að kalla „stríð gegn flóttafólki“ (1). Ýmsir hafa fært rök fyrir að sú stefna sem er við lýði í fólksflutningastjórnun samtímans sé ríkismiðuð (2) og stefni ekki að því marki að tryggja vernd eða velferð fólks á flótta (3). Þvert á móti sé markmiðið að byggja undir hagsmuni einstakra ríkja (einkum Vesturlanda) og áframhaldandi forréttindastöðu þeirra gagnvart öðrum ríkjum og íbúum þar (4). Þannig er í opinberri umræðu og við stefnumótun staðfastlega litið fram hjá þeirri staðreynd að vaxandi umfang á smygli á fólki, og æ hættulegri aðferðir við það, eru bein afleiðing af tálmunum á borð við þær að loka löglegum leiðum og aðferðum við að ferðast eða flýja úr einum stað í annan (5). Hið sama á við um mansal sem, eins og dæmin sýna, blómstrar í umhverfi þar sem öruggum leiðum fólks til að sjá sér og sínum farborða og lifa í friði frá vopnuðum átökum eru verulegar skorður settar. Lögfræðingurinn Violeta Moreno-Lax (3), sem hefur rannsakað fólksflutningastjórnun í Evrópu, bendir á að núverandi stefna í þeim málum smættar flótta- og farandfólk niður í tæknileg úrvinnsluefni fremur en manneskjur með persónulega sögu og bakgrunn. Um leið verður til visst stigveldi þjáninga, þar sem ákveðnar þjáningar og ákveðið magn af þeim trompar annars konar þjáningar með tilliti til þess hvort einstaklingur teljist þess verður að hljóta vernd í lagalegum skilningi. Þrátt fyrir almenna andstöðu við mansal, og viðleitni yfirvalda til að setja lög og reglur sem ætlað er að stemma stigu við því, hafa fræðimenn sýnt fram á að fæst ríki veita þolendum mansals dvalarleyfi (6). Endurtekin mótmæli almennings á Íslandi gegn meðferð Útlendingastofnunar og Kærunefnd útlendingamála á flóttafólki og hælisleitendum, þar með talið þolendum mansals, benda til að sú hefð samræmist ekki vilja fólksins í landinu. Fregnir af ríkisofbeldi í formi brottvísana og þvingaðra endursendinga í hættulegar aðstæður, eins og þær sem bíða Blessing og Uhunoma ef ÚTL og KNÚ fá sínu fram, eru svo tíðar að hætt er við því að þær fái á sig yfirbragð hins óhjákvæmilega, rétt eins og sú staðreynd að dagur fylgir nóttu og stundum er veðrið leiðinlegt. Af viðbrögðum ráðamanna mætti vissulega ætla að um brottvísanir gildi svipuð lögmál og um náttúrufyrirbæri á borð við leiðindaveður: Vissulega afleitt, en lítið við því að gera. Hið rétta er hins vegar að kerfið er jafn manngert og lögin sem það byggir á, og þar af leiðandi hvorki algilt né óbreytanlegt. Mikilvægt er að almenningur og stjórnvöld á Vesturlöndum gangist við ábyrgðinni á að hafa byggt upp kerfi fólksflutningastjórnunar og landamæraeftirlits sem hefur augljósa rasíska slagsíðu (4) frekar en að það grundvallist á virðingu fyrir mannhelgi, frelsi eða mannréttindum (2; 3). Rannsóknir sýna að opinber stefna Evrópusambandsins og Evrópuríkja í fólksflutningastjórnun hefur gert flótta- og farandfólk útsettara fyrir ofbeldi á borð við það sem Blessing og Uhunoma upplifðu og byggja hælisumsókn sína hér á landi á. Það væri því eðlilegt skref í átt að ábyrgð að íslenska ríkið, í umboði eða að kröfu almennings, veitti hér vernd bæði þeim sem og öðrum þolendum þess ofbeldis sem ríkið átti sjálft þátt í að búa til frjósaman jarðveg fyrir. Höfundur er mannfræðingur og háskólakennari. Heimildir 1) Fekete, L. (2005). The Deportation Machine: Europe, Asylum and Human Rights. Race and Class 47(1), 64-91. 2) Fassin, D. (2011). Policing borders, producing boundaries: The governmentality og immigration in Dark Times. Annual Review of Anthropology 40, 213-226. 3) Moreno-Lax, V. (2018). The EU Humanitarian Border and the Securitization of Human Rights: The ‘Rescue-Through-Interdiction/Rescue-Without-Protection‘ Paradigm. Journal of Common Market Studies 56(1), 119-140. 4) Jones, R. (2016). Violent Borders. Refugees and the Right to Move. Verso. 5) Lemberg-Pedersen, M. (2018). Security, industry and migration in European border control. The Routledge Handbook of the Politics of Migration in Europe. 6) Anderson, B. (2016). Trafficking. The Oxford Handbook of Refugee and Forced Migration Studies. Oxford University Press.
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Skoðun Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson skrifar
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar Heiðrún Lind Marteinsdóttir,Vilhjálmur Birgisson,Árni Sverrisson Skoðun