Erfitt að fá launahækkun hjá pabbanum

Í helgarviðtali Atvinnulífsins heyrum við söguna á bakvið fjölskyldufyrirtækið AXIS.

Frumkvöðlastarf 1935

Stofnandi AXIS, Axel Eyjólfsson, var alinn upp í Saurbæ á Kjalarnesi. Ungur fluttist Axel á Akranes, lærði húsasmíði og stofnaði síðan AXIS þar árið 1935.

Tíðarandinn á Íslandi var þá að breytast, fjölskyldur voru að flytjast úr moldarkofum og nýtískulegri heimili að verða til.

Pabbi var mikill hugvitsmaður í að hanna og þróa eitthvað nýtt. Hann smíðaði til dæmis mikið af tvíbreiðum dívönum, 120 sentímetra hjónarúm sem urðu mjög vinsæl. Hann smíðaði líka alls kyns sófasett, borðstofusett og stóla,“ 

segir Eyjólfur og bætir við: „Ég man sem dæmi eftir því þegar hann teiknaði í rykið á einum fræsaranum og sagði mér að smíða eftir þeirri teikningu. Það var þá nýr stóll sem hann hannaði.“

Axel fylgdist vel með tískustraumum þess tíma og sótti sér innblástur frá Norðurlöndunum, sérstaklega frá Danmörku.

Árin eftir stríð

Árið 1947 flutti Axel starfsemina á Selás. Tveimur árum síðar brann þar allt: Húsið, vélar og lager.

„Pabbi fékk þá Sigfús í HEKLU til að hjálpa sér og fékk aðstöðu í fjósi sem Sigfús átti í Eskihlíðinni,“ segir Eyjólfur.

Vísar hann þar til Sigfúsar B. Bjarnasonar sem var stofnandi HEKLU.

Í fjósinu var Sigfús með trésmíðavélar sem voru sterkar og góðar frá Ameríku. Aðeins útvaldir fengu að flytja slíkar vélar inn og pabbi þótti of róttækur vinstrisinni til að fá að gera það ,“ 

segir Eyjólfur og hlær.

Fljótlega hóf Axel að byggja sitt eigið húsnæði í Skipholti 7, en þar starfaði AXIS lengi á þremur hæðum.

„Þar var alíslensk lyfta með tré-stýringum sem HÉÐINN smíðaði. Mótorinn var opinn og ég man að maður fiktaði bara í honum þegar lyftan bilaði og þá hrökk hún aftur í gang,“ segir Eyjólfur.

Í Skipholtinu hóf Axel framleiðslu fataskápa en framleiðsla þeirra hefur verið kjölfesta starfseminnar allar götur síðan.

„Pabbi var fyrstur til að hefja framleiðslu á stöðluðum fataskápum því fram að þeim tíma, höfðu þeir bara verið smíðaðir á staðnum, í heimahúsunum sjálfum,“ segir Eyjólfur.

Heilaþvottur og hagræðingar

Árið 1973 var hafist handa við byggingu núverandi húsnæðis AXIS við Smiðjuveg í Kópavogi.

„Það var ekkert klóak komið í Kópavoginn þannig að fyrir slík erindi þurfti að fara hérna út í holtið á bakvið stein,“ segir Eyjólfur og hlær en bætir því við að mikil pressa var sett á bæjarstjórann að koma klóakmálunum í gagnið.

„Hér handan við götuna voru svo rollur því þar höfðu tómstundabændurnir í Reykjavík aðstöðu fyrir kindur og búskap,“ segir Eyjólfur.

En hvers vegna var flutt í Kópavoginn?

„Að reisa þetta stóra hús var liður í að bregðast við inngöngu Íslands í EFTA árið 1970. Fram að þeim tíma voru 100% tollar á innflutningi húsgagna en tollarnir voru felldir niður með inngöngu í EFTA.

Íslensk stjórnvöld stóðu fyrir styrkjum til að hjálpa innlendu framleiðslufyrirtækjunum. Styrkirnir fólust í því að ríkið tók þátt í kostnaði við hagræðingaraðgerðir og ég man eftir vikulegum fundum með sérstökum hagræðingarsérfræðingum.

Þetta var hálfgerður heilaþvottur þar sem lykilorðin voru: Sérhæfing og sameining. Þeir sem ekki tókust á við þessar breytingar, fóru á hausinn. 

Áherslan var að stækka fyrirtækin og sérhæfa sem hjá okkur fólst í því að byggja 4300 fermetra hús til að framleiða sjálfir húsgögn,“ segir Eyjólfur.

Önnur kynslóðin: Sonurinn tekur við

Eyjólfur var aðeins ungur strákur þegar hann byrjaði að smíða með föður sínum og segir það alltaf hafa legið fyrir að hann myndi á endanum taka við.

Það var líka alltaf notað þegar að ég bað um launahækkun. Þá sagði pabbi að við værum að byggja upp fyrirtækið sem ég myndi taka við í framtíðinni. 

Þetta var sagt til að friða mann enda var maður alltaf á lágu kaupi,“ 

segir Eyjólfur og hlær.

Systkinin voru fimm og tvö þeirra, Þórður og Sigríður, fóru til Danmerkur og lærðu innanhúsarkitekt. Sigríður býr þar enn.

Eftir nokkurra ára búsetu í Danmörku og töluverðan tíma sem stjórnandi hjá Axis, rak Þórður, sem nú er látinn, þó annað fyrirtæki sem fjölskyldan keypti og var kallað SELKO.

„Þar voru framleiddar innihurðar en þær voru seldar til fleiri sambærilegra framleiðslufyrirtækja og því átti það ekki við að hafa þá framleiðslu innanhús hjá okkur.“

Sveiflukennd hagstjórn versti óvinurinn

Árið 1982 hóf AXIS útflutning á húsgögnum sem seld voru til að mynda til Belgíu, Hollands og Bandaríkjanna.

Til að byrja með voru það barnahúsgögn sem Pétur B. Lútersson arkitekt og húsgagnahönnuður hannaði. Húsgagnalínan stækkaði þó og fljótlega bættust við hjónarúm, fataskápar og fleira. 

Um tíma nam útflutningurinn um 40% af framleiðslu AXIS.

Útflutningum var hætt um 1990. Þá var mikið samdráttarskeið í Bandaríkjunum þar sem þúsundir húsgagnaverslana fóru á hausinn. Þetta þýddi að heilu gámarnir sem AXIS hafði sent út, fengust ekki greiddir og því var högguð mikið fyrir reksturinn.

Þá höfðu laun á Íslandi hækkað mikið í kjölfar byggingar á Flugstöð Leifs Eiríkssonar og Kringlunnar.

Gengisbreytingar voru líka mjög miklar. Og ekki fannst Eyjólfi hagstjórnin gera gagn.

„Krónan er versti óvinurinn og hagstjórn þessara ára var ekki góð. Stjórnvöld lofa alltaf betri efnahag en hafa enn ekkert lært,“ segir Eyjólfur.

Sem dæmi nefnir Eyjólfur lánin sem mörg fyrirtæki sóttu í hjá Iðnþróunarsjóði sem þá var og hét. Sá sjóður var stofnaður af Norðurlöndunum, en lánin þaðan veitt í dollurum á mjög hagstæðum kjörum.

„Þetta hljómaði mjög vel en ég man að ´77-´78 hækkaði dollarinn yfir 100%. Við greiddum lánin þó hraðar niður og hér var fagnað sérstaklega þegar að síðasta afborgunin var greidd um aldamótin en við það varð fyrirtækið skuldlaust,“ segir Eyjólfur og bætir við:

Það var því auðvelt fyrir okkur að segja Nei við gylliboðum bankanna árin fyrir bankahrun um fjármögnun í erlendum gjaldmiðli. Við vorum búin að læra af reynslunni að verðtryggingin og erlend lántaka er stórhættuleg.“

Þriðja kynslóðin: Synirnir taka við

Eyjólfur er kvæntur Sólveigu Gunnarsdóttur en þau eiga fimm börn: Elísabetu, Gunnar, Axel, Eyjólf og Huldu Karen. 

Þá má nefna að fyrirtækið HEGAS var einnig stofnað af fjölskyldunni og er nafnið til komið af bókstöfum fjölskyldumeðlima: Hulda – Eyjólfur – Gunnar – Axel og Sólveig. HEGAS er í dag í 100% eigu Axels Eyjólfssonar.

En þegar að Eyjólfur sjálfur vildi hætta, þreifaði hann fyrir sér með áhuga hjá börnunum til að taka við. 

Úr varð að Gunnar og Eyjólfur yngri keyptu fyrirtækið af föður sínum árið 2006.

Gunnar starfaði þá þegar í fyrirtækinu og í raun höfðu systkinin öll gert það að í sumarstörfum samhliða skóla. Undantekningin á því er þó Hulda Karen sem er yngst systkinanna.

„En maðurinn hennar, Þorbjörn Snorrason, starfar hér og er einn af lykilmönnum í fyrirtækisins,“ segir Eyjólfur.

En hvers vegna að hætta að starfa sem lögfræðingur og kaupa AXIS?

Í raun má umorða þessa spurningu því það var bara tilviljun að ég var lögfræðingur. Ég vissi ekkert hvað ég vildi gera og tók bara ákvörðun um lögfræðina þegar ég var a leiðinni í Háskólann. En það er ekkert sem segir að það hafi verið rétta hillan fyrir mig,“ 

segir Eyjólfur og bætir við: „Það er reyndar meira gefandi að sjá eitthvað af ævistarfinu lifa áfram. Það á ég auðvelt með í AXIS og nefni sem dæmi Hörpuna þar sem við unnum mörg stór verk. Að sjá eitthvað lifa áfram er erfiðara í lögfræðinni.“

Metnaður að vera framúrskarandi

AXIS telst Framúrskarandi fyrirtæki samkvæmt mati Creditinfo og hefur verið það frá því að sú viðurkenning var fyrst veitt árið 2011.

Að sögn Eyjólfs dróst salan saman um 63-64% í bankahruninu en sem nýir eigendur hafi þeir bræður búið vel að því þá að fyrirtækjamenningin hefur lengi verið sú að kaupa ekki tæki nema eiga fyrir þeim og greiða lán upp eins hratt og kostur er.

Hann tekur undir með föður sínum um erfiða íslenska krónu og finnst hagstjórnin of oft ekki fylgja því sem þó er kennt í hagfræði 101: Að ríkið dragi saman í þenslu, en auki útgjöld í samdrætti. 

Þá viðurkennir hann að stundum hafi hann áhyggjur af því að styrkir og úrræði séu að ganga of langt hjá ríkinu í kjölfar COVID.

„Alveg eins og var í bankahruninu. Manni finnst stundum eins og illa reknum fyrirtækjum sé bjargað á meðan þessi vel reknu koma sér sjálf í gegnum kreppur,“ segir Eyjólfur.

Eyjólfur segir fyrirtækið ekki hafa þurft að segja neinum upp í COVID, né nýta sér hlutabótaleiðina eða önnur úrræði stjórnvalda.

„Þessi iðngrein er samt kostnaðarsöm. Hún kallar á dýrar vélar og mikið húsnæði og því þarf aðlögunarhæfnin að vera mjög mikil. En það sem hefur komið okkur til góða í COVID eru heimilin. Þau komu sterk inn í fyrra og eru gott dæmi um þá kosti sem felast í því að vera í mörgu,“ segir Eyjólfur og bætir við: „Í svona óvissu eins og í COVID felst mikil ábyrgð enda starfa hér nálægt þrjátíu starfsmenn. Í raun má því segja að maður sé þá í ábyrgð fyrir framfærslu þrjátíu fjölskyldna.“

Þá segir Eyjólfur fyrirtækið búa vel að mannauði og þekkingu því hjá AXIS hafa margir starfað í áratugi.

En hvernig fannst þér að taka við rekstrinum af pabba þínum?

„Satt best að segja var það auðveldara en ég átti von á. Pabbi var virkur hérna í um ár áður en hann hætti daglegum störfum,“ segir Eyjólfur og feðgarnir hlæja þegar sá eldri bætir við: 

Þið hafið haldið að ég yrði hérna endalaust að skipta mér af.“

Gamla myndin