Aðdróttanir og dylgjur — auglýst eftir kjaftasögum Eva Hauksdóttir skrifar 5. febrúar 2022 08:30 Ærumeiðandi aðdróttanir, í skilningi laga, fela í sér staðhæfingar eða dylgjur um lögbrot eða siðferðislega ámælisverða hegðun. Fyrir þá sem í hefndarskyni eða af illgirni vilja leggja mannorð annarra í rúst, án þess að fara með málið í gegnum réttarkerfið, eru dylgjur sérlega hentug aðferð. Þeir sem dylgjurnar beinast gegn eiga venjulega erfitt með að bera af sér sakir. Ýmist getur gerandinn neitað því að ávirðingunum sé beint gegn þeim sem tekur þær til sín eða neitað því að þær feli í sér ásökun um þá háttsemi sem lesandinn skilur þó að verið er að ýja að. Dylgjur setja gerandann þannig í mun minni hættu á lögsókn en fullyrðingar. Fyrir nokkrum árum skrifaði ég pistil þar sem ég gaf tvenns konar mismunandi „ófrægingartips", byggð á þeim aðferðum sem urðu áberandi í #beauty_tips herferðinni (sem var eitt afsprengi #metoo hreyfingarinnar). Í þeim pistli nefndi ég ekki þann möguleika að auglýsa eftir kjaftasögum. Sú aðferð er skilvirk og áhrifarík, ekki síst vegna þess að latir blaðamenn geta auðveldlega fjöldaframleitt smellvænlegar fréttir sem þeir þurfa ekki að taka neina ábyrgð á, bara með því að endurbirta dylgjurnar með nafni höfundar. Það framlag Eddu Falak til meintrar réttindabaráttu kvenna að auglýsa eftir sögum af kynferðisbrotum er reyndar ekki alveg nýtt af nálinni. Þessu heillaráði var t.d. beitt í #metoo hópi sviðslistakvenna árið 2017. Stjórnandi hópsins gaf vísbendingar um það hvaða mann stæði til að taka niður næst og bauðst til að koma á samtali milli þeirra kvenna sem hefðu eitthvað upp á viðkomandi að klaga. Þeim tilmælum var þó beint til mögulegra þolenda. Ég minnist þess ekki að hafa áður séð auglýst eftir bara einhverjum upplýsingum frá bara hverjum sem er, í þessum tilgangi. Edda toppar svo listina með því að slá úr og í. Fyrst staðfestir hún að auglýsingin beinist ekki gegn Kára Stefánssyni en segir næsta dag að sú yfirlýsing sé marklaus. Í framhaldinu sýnir hún svo fulllkomið skilningsleysi á aðstöðu saklausra sem grunur beinist að. Fólk sem skilur ekki að uppátæki þess geta haft óverðskuldaðar afleiðingar ætti kannski að finna sér eitthvað þarfara að dunda við en að hanna nýtt réttarkerfi. Nú er engin þörf á að kenna Eddu Falak trix til að koma aðdróttunum á framfæri án þess að þurfa að bera ábyrgð á því, þar er hún öllum hnútum kunnug. En fyrir verr sjóaða netníðinga sem vilja nýta sér hundslega þjónkun löggjafa og dómstóla við mannorðsmorð undir merkjum #metoo hreyfingarinnar og álíka herferða, endurbirti ég hér með hluta úr pistli sem ég skrifaði fyrir Kvennablaðið sumarið 2015, undir fyrirsögninni Ófrægingartips. Nefndu nöfn og lýstu atburði en ekki kalla það glæp Segðu frá óþægilegri reynslu, óvönduðum vinnubrögðum eða lélegri framkomu, sem er þó ekki kynferðisbrot. Segðu t.d. frá því að kvensjúkdómalæknir hafi farið með andlitið óþægilega nálægt dýrðinni á þér. Þegar þú segir frá slíkri upplifun í hópi mörg hundruð kvenna sem eru brotnar vegna kynferðisofbeldis eða kynferðislegs yfirgangs, og tuttugu og eitthvað þúsund annarra sem liggja á hleri, eðlilega gagnteknar af viðbjóði, leggja þúsundir þeirra þá merkingu í atburðinn að þarna hafi kynferðisbrot átt sér stað. Maðurinn hafi ekki aðeins verið ófaglegur, heldur hafi hann misnotað aðstöðu sína í kynferðislegum tilgangi. Orðin dónakall og kynferðisafbrot öðlast nýja merkingu. Þessa aðferð má útfæra á ýmsa vegu. Nafngreindu þekktan mann og lýstu því hvernig hann klóraði sér í pungnum í strætó. Nafngreindu mann sem fer í sundlaugina á sama tíma og þú og segðu að þú hafir margsinnis séð hann fara í heita pottinn um leið og nokkrar 12 ára stelpur. Þú ert ekki að lýsa neinu ólöglegu og þar með ekki að bera neitt á hann sem í lögum er skilgreint sem kynferðisglæpur. Þar með er ekki hægt að lögsækja þig fyrir ærumeiðingar en fólk mun túlka atvikið sem þú lýsir sem kynferðislega áreitni. Maðurinn stimplaður og þú stikkfrí. Snilld. Láttu áheyrendum eftir að draga ályktanir Vísbendingaaðferðin er einnig snjallræði til að koma upp um þrjótinn án þess að eiga málsókn á hættu. T.d. má droppa upplýsingum um atvinnu, búsetu eða aðrar aðstæður nauðgarans og láta áheyrandanum eftir að draga ályktanir. Tónlistarmaður sem fyrir nokkrum árum flutti jólalag, er hæfilega ljóst til að beina grun að þröngum hópi manna en þú ert samt ekki að birta persónuupplýsingar. Á sama hátt má koma upp um nauðgara með því að segja að hann sé sjómaður sem gerir út frá Grundarfirði, afreksmaður í íþróttum eða áberandi vegna starfa innan kristilegra samtaka. Í þessum tilvikum ertu að lýsa glæp, en þar sem þú ásakar engan sérstakan er ekki hægt að flokka orð þín sem ærumeiðingar. Þeir sem draga rétta ályktun vita hvern þú átt við. Eini gallinn er sá að sumir draga rangar ályktanir og allir sem lýsingin gæti átt við standa álíka berskjaldaðir og áverkalaust nauðgunarfórnarlamb. Ábyrgðin er þó ekki þess sem talar, heldur þess sem túlkar. Glæsilegt. Þetta eru tvær pottþéttar aðferðir og ef einhver gúterar þær ekki, þá er viðkomandi að beita þig #þöggun, tala óvarlega um viðkvæm mál, sýna samúð með gerandanum og gera lítið úr glæpnum og úr þér sem manneskju og konu. Komdu þá með lausn! Ástæðan fyrir því að við höfum réttarkerfi er sú að það er skárra en að hver og einn hafi sín eigin lög og felli sjálfur dóma. Það gefur augaleið að réttarkerfið ræður ekki við stóran hluta kynferðisbrota. Ég hef fengið athugasemdir eins og „hvað viltu þá gera?“ eða „komdu þá með lausn“ þegar ég held því fram að þrátt fyrir ófullkomleik réttarkerfisins sé lausnin ekki sú að taka menn af lífi á netinu eða að grasrótarhreyfingar og vinahópar stofni sína eigin dómstóla. Ég get því miður ekki bent þolendum kynferðisofbeldis á neina skárri leið en þá að leggja fram kæru. Úrræðaleysi mitt sannar þó ekki að þær aðferðir sem beitt er til að knýja fram réttlæti utan réttarkerfisins séu viðunanlegar. Ég kann heldur ekki að lækna geðveiki en veit samt að það gerir aðeins illt verra að særa út illa anda og taka sjúklingnum blóð. Hugsanlega gæti sáttameðferð gagnast í einhverjum kynferðisbrotamálum en uppgjörið þyrfti þá að vera í höndum fagfólks en ekki vina og vandamanna og því síður fjölmiðla. Það er a.m.k. ekki lausn að búa til fleiri vandamál sem réttarkerfið ræður ekki við. Nei, ég vil ekki skerða tjáningarfrelsið. Ég mæli ekki með því að þolendum kynferðisofbeldis verði bannað að droppa vísbendingum eða að þeim sem misbýður framkoma einhvers verði bannað að nafngreina hann. En þið sem farið þessar leiðir; gömul áföll og sterkar skoðanir gefa ykkur ekki tilkall til meiri tillitssemi en þið sýnið öðrum, svo reiknið með því að þessar aðferðir verði gagnrýndar. Höfundur er lögmaður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein MeToo Eva Hauksdóttir Mest lesið Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna Skoðun Halldór 02.11.24 Halldór Baldursson Halldór Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Kæri frambjóðandi! Stefanía Björg Jónsdóttir skrifar Skoðun Viltu lækka í launum? Jónella Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Innflutt skautun í boði Viðreisnar Hópur ungra Sjálfstæðiskvenna skrifar Skoðun Unglingavandamálið Jón Gnarr skrifar Skoðun Stöndugur efnahagur og sterk velferð – undirstaða hvors annars Alma D. Möller skrifar Skoðun Íslenskan til valdeflingar en ekki valdbeitingar Derek T. Allen skrifar Skoðun Að græða 33.400 fótboltavelli Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvenær nær Bitcoin $1,000,000? Víkingur Hauksson skrifar Skoðun „Hækkar bara og hækkar“ Hjalti Þórisson skrifar Skoðun Kveðja, nýútskrifaði kennarinn Hugrún Stefánsdóttir skrifar Skoðun Veljum stöðugleika og fyrirsjáanleika Ester Straumberg Halldórsdóttir skrifar Skoðun Ábending um dagskrárefni til RUV ohf. Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Á að skipta máli hverra manna þú ert? Logi Einarsson skrifar Skoðun Hvers virði er líf kvenna? Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Verklausi milljónakennarinn Þórunn Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Að mæta ástandinu Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Þarf alltaf að vera svín 2024 Darri Gunnarsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Þrælar bankanna, lykiltölur Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Þriðji orkupakkinn: Almannahagsmunir á krossgötum Aron H. Steinsson skrifar Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir í húsnæðismálum strax! Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun xD frelsi til að halda ungu fólki niðri Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Afstöðuleysi Íslands óþolandi – Stöndum með vistkerfum sjávar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Þess vegna talar ChatGPT íslensku Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar Skoðun Gleðilega töfrandi kosningabaráttu Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samfylkingin óspjallaða Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Árás á fátækasta fólkið í borginni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Fjármögnum háskólana til jafns við hin Norðurlöndin Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Ærumeiðandi aðdróttanir, í skilningi laga, fela í sér staðhæfingar eða dylgjur um lögbrot eða siðferðislega ámælisverða hegðun. Fyrir þá sem í hefndarskyni eða af illgirni vilja leggja mannorð annarra í rúst, án þess að fara með málið í gegnum réttarkerfið, eru dylgjur sérlega hentug aðferð. Þeir sem dylgjurnar beinast gegn eiga venjulega erfitt með að bera af sér sakir. Ýmist getur gerandinn neitað því að ávirðingunum sé beint gegn þeim sem tekur þær til sín eða neitað því að þær feli í sér ásökun um þá háttsemi sem lesandinn skilur þó að verið er að ýja að. Dylgjur setja gerandann þannig í mun minni hættu á lögsókn en fullyrðingar. Fyrir nokkrum árum skrifaði ég pistil þar sem ég gaf tvenns konar mismunandi „ófrægingartips", byggð á þeim aðferðum sem urðu áberandi í #beauty_tips herferðinni (sem var eitt afsprengi #metoo hreyfingarinnar). Í þeim pistli nefndi ég ekki þann möguleika að auglýsa eftir kjaftasögum. Sú aðferð er skilvirk og áhrifarík, ekki síst vegna þess að latir blaðamenn geta auðveldlega fjöldaframleitt smellvænlegar fréttir sem þeir þurfa ekki að taka neina ábyrgð á, bara með því að endurbirta dylgjurnar með nafni höfundar. Það framlag Eddu Falak til meintrar réttindabaráttu kvenna að auglýsa eftir sögum af kynferðisbrotum er reyndar ekki alveg nýtt af nálinni. Þessu heillaráði var t.d. beitt í #metoo hópi sviðslistakvenna árið 2017. Stjórnandi hópsins gaf vísbendingar um það hvaða mann stæði til að taka niður næst og bauðst til að koma á samtali milli þeirra kvenna sem hefðu eitthvað upp á viðkomandi að klaga. Þeim tilmælum var þó beint til mögulegra þolenda. Ég minnist þess ekki að hafa áður séð auglýst eftir bara einhverjum upplýsingum frá bara hverjum sem er, í þessum tilgangi. Edda toppar svo listina með því að slá úr og í. Fyrst staðfestir hún að auglýsingin beinist ekki gegn Kára Stefánssyni en segir næsta dag að sú yfirlýsing sé marklaus. Í framhaldinu sýnir hún svo fulllkomið skilningsleysi á aðstöðu saklausra sem grunur beinist að. Fólk sem skilur ekki að uppátæki þess geta haft óverðskuldaðar afleiðingar ætti kannski að finna sér eitthvað þarfara að dunda við en að hanna nýtt réttarkerfi. Nú er engin þörf á að kenna Eddu Falak trix til að koma aðdróttunum á framfæri án þess að þurfa að bera ábyrgð á því, þar er hún öllum hnútum kunnug. En fyrir verr sjóaða netníðinga sem vilja nýta sér hundslega þjónkun löggjafa og dómstóla við mannorðsmorð undir merkjum #metoo hreyfingarinnar og álíka herferða, endurbirti ég hér með hluta úr pistli sem ég skrifaði fyrir Kvennablaðið sumarið 2015, undir fyrirsögninni Ófrægingartips. Nefndu nöfn og lýstu atburði en ekki kalla það glæp Segðu frá óþægilegri reynslu, óvönduðum vinnubrögðum eða lélegri framkomu, sem er þó ekki kynferðisbrot. Segðu t.d. frá því að kvensjúkdómalæknir hafi farið með andlitið óþægilega nálægt dýrðinni á þér. Þegar þú segir frá slíkri upplifun í hópi mörg hundruð kvenna sem eru brotnar vegna kynferðisofbeldis eða kynferðislegs yfirgangs, og tuttugu og eitthvað þúsund annarra sem liggja á hleri, eðlilega gagnteknar af viðbjóði, leggja þúsundir þeirra þá merkingu í atburðinn að þarna hafi kynferðisbrot átt sér stað. Maðurinn hafi ekki aðeins verið ófaglegur, heldur hafi hann misnotað aðstöðu sína í kynferðislegum tilgangi. Orðin dónakall og kynferðisafbrot öðlast nýja merkingu. Þessa aðferð má útfæra á ýmsa vegu. Nafngreindu þekktan mann og lýstu því hvernig hann klóraði sér í pungnum í strætó. Nafngreindu mann sem fer í sundlaugina á sama tíma og þú og segðu að þú hafir margsinnis séð hann fara í heita pottinn um leið og nokkrar 12 ára stelpur. Þú ert ekki að lýsa neinu ólöglegu og þar með ekki að bera neitt á hann sem í lögum er skilgreint sem kynferðisglæpur. Þar með er ekki hægt að lögsækja þig fyrir ærumeiðingar en fólk mun túlka atvikið sem þú lýsir sem kynferðislega áreitni. Maðurinn stimplaður og þú stikkfrí. Snilld. Láttu áheyrendum eftir að draga ályktanir Vísbendingaaðferðin er einnig snjallræði til að koma upp um þrjótinn án þess að eiga málsókn á hættu. T.d. má droppa upplýsingum um atvinnu, búsetu eða aðrar aðstæður nauðgarans og láta áheyrandanum eftir að draga ályktanir. Tónlistarmaður sem fyrir nokkrum árum flutti jólalag, er hæfilega ljóst til að beina grun að þröngum hópi manna en þú ert samt ekki að birta persónuupplýsingar. Á sama hátt má koma upp um nauðgara með því að segja að hann sé sjómaður sem gerir út frá Grundarfirði, afreksmaður í íþróttum eða áberandi vegna starfa innan kristilegra samtaka. Í þessum tilvikum ertu að lýsa glæp, en þar sem þú ásakar engan sérstakan er ekki hægt að flokka orð þín sem ærumeiðingar. Þeir sem draga rétta ályktun vita hvern þú átt við. Eini gallinn er sá að sumir draga rangar ályktanir og allir sem lýsingin gæti átt við standa álíka berskjaldaðir og áverkalaust nauðgunarfórnarlamb. Ábyrgðin er þó ekki þess sem talar, heldur þess sem túlkar. Glæsilegt. Þetta eru tvær pottþéttar aðferðir og ef einhver gúterar þær ekki, þá er viðkomandi að beita þig #þöggun, tala óvarlega um viðkvæm mál, sýna samúð með gerandanum og gera lítið úr glæpnum og úr þér sem manneskju og konu. Komdu þá með lausn! Ástæðan fyrir því að við höfum réttarkerfi er sú að það er skárra en að hver og einn hafi sín eigin lög og felli sjálfur dóma. Það gefur augaleið að réttarkerfið ræður ekki við stóran hluta kynferðisbrota. Ég hef fengið athugasemdir eins og „hvað viltu þá gera?“ eða „komdu þá með lausn“ þegar ég held því fram að þrátt fyrir ófullkomleik réttarkerfisins sé lausnin ekki sú að taka menn af lífi á netinu eða að grasrótarhreyfingar og vinahópar stofni sína eigin dómstóla. Ég get því miður ekki bent þolendum kynferðisofbeldis á neina skárri leið en þá að leggja fram kæru. Úrræðaleysi mitt sannar þó ekki að þær aðferðir sem beitt er til að knýja fram réttlæti utan réttarkerfisins séu viðunanlegar. Ég kann heldur ekki að lækna geðveiki en veit samt að það gerir aðeins illt verra að særa út illa anda og taka sjúklingnum blóð. Hugsanlega gæti sáttameðferð gagnast í einhverjum kynferðisbrotamálum en uppgjörið þyrfti þá að vera í höndum fagfólks en ekki vina og vandamanna og því síður fjölmiðla. Það er a.m.k. ekki lausn að búa til fleiri vandamál sem réttarkerfið ræður ekki við. Nei, ég vil ekki skerða tjáningarfrelsið. Ég mæli ekki með því að þolendum kynferðisofbeldis verði bannað að droppa vísbendingum eða að þeim sem misbýður framkoma einhvers verði bannað að nafngreina hann. En þið sem farið þessar leiðir; gömul áföll og sterkar skoðanir gefa ykkur ekki tilkall til meiri tillitssemi en þið sýnið öðrum, svo reiknið með því að þessar aðferðir verði gagnrýndar. Höfundur er lögmaður
Skoðun Eftir miklar umræður, fréttir og mótmæli síðustu daga hef ég verið hugsi Anna M. Hoffmann Guðgeirsdóttir skrifar
Skoðun Uppbygging heilbrigðisþjónustu á landsbyggðinni: Er það á stefnuskránni fyrir þessar kosningar? Hildigunnur Svavarsdóttir skrifar