Skýrslubeiðnin er í fimm liðum. Ráðherra skal tilgreina stöðu barna innan trúfélaga með tilliti til trúfrelsis í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi barnsins. Þá er þess óskað að Ásmundur Einar láti skoða áhrif þess að alast upp við afmarkaða menningu innan trú- eða lífsskoðunarfélags, sem geti takmarkað samfélagslega þátttöku vegna trúarlegra áherslna.
Í þriðja lagi á að tilgreina þær félagslegu hindranir sem börn og ungmenni kunni að mæta óski þau að yfirgefa trú- eða lífsskoðunarfélög. Í fjórða lagi hvort tilefni sé til að halda sérstaklega utan um kvartanir og tilkynningar vegna atvika sem eiga sér stað innan trú- og lífsskoðunarfélaga hjá umboðsmanni barna, sýslumanni, félags- og skólaþjónustunni og/eða öllum/öðrum þeim aðilum sem sjá um slíka vöktun.
Að lokum er þess óskað að ráðherra skoði hvort ástæða sé til þess að haldið sé sérstaklega utan um eftirlit sem lýtur að æskulýðsstarfi innan trú- og lífsskoðunarfélaga með börnum og ungmennum.
Níu þingmenn úr fjórum flokkum
Þingmennirnir eru níu og koma úr fjórum flokkum. Það eru þau Eva Dögg Davíðsdóttir, Orri Páll Jóhannsson, Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir og Jódís Skúladóttir frá VG. Jóhann Páll Jóhannsson úr Samfylkingu. Guðbrandur Einarsson, Dagbjartur Gunnar Lúðvíksson og Sigmar Guðmundsson frá Viðreisn og Andrés Ingi Jónsson Pírati.
Yfirgnæfandi meirihluti barna undir 18 ára aldri er skráður í trú- og lífsskoðunarfélög. Fram kemur í greinargerð þingmannanna að tæplega 80 þúsund börn hafi verið skráð í slík félgö 1. janúar 2021. Þar af voru rúmlega 12 þúsund skráð í félög sem höfðu fengið leyfi ráðherra önnur en Þjóðkirkjuna, en um 14 þúsund í óskráðum félögum. Utan trú- og lífsskoðunarfélaga stóðu rúmlega 4.000 börn.
Tilefnið er umfjöllum fjölmiðla
Kompás og fréttastofa Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar hefur fjallað mikið um trúarofbeldi innan kristinna sértrúarsafnaða á Íslandi. Þar hefur meðal annars verið lýst því mikla ofbeldi sem fyrrverandi meðlimir Votta Jehóva verða fyrir eftir að hafa verið útskúfað og sömuleiðis því andlega og líkamlega ofbeldi sem börn eru beitt í söfnuðinum. Þá hafa fyrrverandi meðlimir annarra safnaða líka sagt sögu sína og greint frá miklum fordómum, andlegu og líkamlegu ofbeldi, kynþáttaníð og kúgun í kirkjustarfinu.
Síðasti þáttur Kompáss um trúarofbeldi í íslenskum sértrúarsöfnuðum
„Á síðustu árum hefur fjöldi fyrrverandi meðlima ýmissa trú- og lífsskoðunarfélaga stigið fram og sagt sögu sína. Þar er dregin upp dökk mynd sem varðar misbeitingu valds innan trú- og lífsskoðunarfélaga. Í mörgum tilfellum er um börn og ungmenni að ræða. Tilefni þessarar skýrslubeiðni er því ærið,“ segir í greinargerð þingmannanna.
„Mikilvægt er að trúfrelsi verði ekki að skálkaskjóli sem ógnar almennri velferð og öryggi barna. Hér er vísað til þeirrar almennu reglu að frelsisréttindi takmarkist af réttindum annarra manna. Rétt er að árétta að beiðni þessari er ekki beint að tilteknum trú- eða lífsskoðunarfélögum heldur er um að ræða ríka almannahagsmuni og hlutverk ríkisvaldsins með tilliti til velferðar og öryggis barna.“
Umboðsmaður hefur ekki skoðað málið
Fréttastofa sendi fyrirspurn til embættis umboðsmanns barna í síðustu viku varðandi börn innan sértrúarsafnaða á Íslandi og hvort umboðsmaður ætli að skoða þau mál. Svar barst í dag frá Salvöru Nordal, umboðsmanni barna, þar sem hún sagði að embættið hafi ekki skoðað þau mál sérstaklega og engin ákvörðun hafi verið tekin um að gera slíkt.
Í því samhengi er rétt að benda á að í greinargerð þingmannanna er vitnað í vef umboðsmanns barna, þar sem barnasáttmálinn hefur verið einfaldaður.
„Börn eiga rétt á frjálsri hugsun og að velja sér trúarbrögð og eigin hugmyndir, svo lengi sem það hindrar ekki aðra í að njóta réttinda sinna. Í uppeldi geta foreldrar leiðbeint börnum sínum um hvernig megi nýta þessi réttindi að fullu.“
Þrátt fyrir skýr lagaákvæði um trúfrelsi barna telja skýrslubeiðendur ástæðu til að kannað verði hvort til staðar séu hindranir sem skerði réttindi ungmenna og barna í þessu tilliti.
Útskúfað úr ríki Guðs og standa ein eftir
Þá telja þingmennirnir mikilvægt að kanna áhrif þess á börn að alast upp við afmarkaða menningu innan trú- og lífsskoðunarfélaga með tilliti til félagslegrar einangrunar og almennrar velferðar þeirra.
Aftur er vitnað til Umboðsmanns barna og telja þingmennirnir eðlilegt að kanna hvort félagslegar hindranir (svo sem ógnarstjórn og ótti við útskúfun) og sálfræðileg áhrif geti valdið því að börn skrái sig ekki úr trú- og lífsskoðunarfélögum.
„Mikilvægt er að skoða hvort umgjörð, verkferlar og verkfæri yfirvalda nái utan um umfang kvartana, tilkynninga um brot eða misjafnt atferli innan trú- og lífsskoðunarfélaga til þess að varpa ljósi á umfang þess og áhrif á börn og ungmenni og hvort og þá hvernig bregðast þurfi við.“
Þrátt fyrir að stór hluti þeirra sem skráð eru í trúfélög séu ekki reglulegir iðkendur eða þátttakendur í starfi trú- eða lífsskoðunarfélaga er umfang æskulýðsstarfs umtalsvert. Mikilvægt er að metið verði hvort þörf sé á að gera úttektir sem varða gæði starfsins og hvort eðlilegt sé að gera ríkari kröfur til æskulýðsstarfs sem byggist á andlegum grunni.
