Þingið blekkt vegna sölu Íslandsbanka Björn Leví Gunnarsson skrifar 10. apríl 2022 15:00 Nokkur atriði vegna ummæla Bryndísar Haraldsdóttur í Silfrinu vegna aðkomu Fjárlaganefndar og þingsins að sölu Íslandsbanka. Til að byrja með þá setti ráðherra Alþingi tímatakmörk til þess að klára umsögn sína. Sá tími var allt of lítill og tilfinningin sem maður fékk vegna umræðna á gögnum þingsins var vegna þess að það væri búið að ákveða að selja áður en glugginn eftir birtingu ársuppgjörs lokaði, eða eins og segir í minnisblaði ráðuneytisins: „Samkvæmt Bankasýslu ríkisins eru bestu gluggar fyrir söluáfanga stuttu eftir birtingu uppgjöra bankans og falla áform um sölu ágætlega að uppgjörsáætlun Íslandsbanka.“ Það þýðir einfaldlega að þingið hafði ekki tíma til þess að fara yfir forsendur málsins á viðunandi hátt. Ég skilaði umsögn eftir settann tímafrest af því að ég taldi þann tímafrest sem mér var settur vera gersamlega óásættanlegan til þess að skrifa álit um þær litlu upplýsingar sem við þó fengum. Þar fjalla ég um sölufyrirkomulagið: „Bankasýslan mælir með að Íslandsbanki verði seldur með tvenns konar fyrirkomulagi í bland. Annars vegar utan markaðar og og hins vegar samkvæmt miðlunaráætlun. Utan markaðar sala (e. over the counter) er sala til ákveðinna fjárfesta sem mæta einhverjum kröfum seljanda.“ Þetta þarf að endurtaka: „sala til ákveðinna fjárfesta sem mæta einhverjum kröfum seljenda.“ Krafan sem var gerð voru „hæfir fjárfestar“ og ég fullyrði að kynningin á því hverjir væru "hæfir fjárfestar" var algerlega óviðunandi. Umsagnaraðilar settu alltaf slíkt í samhengi við lífeyrissjóðina og aðila sem stunduðu stór og mikil viðskipti. Ekki að það væru aðilar eins og Hafsilfur, Lyf og heilsa og Bananalýðveldið. Í lifandis alvöru, hverjum dettur í hug að þessir aðilar séu hæfir fagfjárfestar. Sérstaklega þegar litið er til þess að fjárfestar eigi að „mæta einhverjum kröfum seljenda.“ Þegar minnisblað ráðuneytis vegna seinni sölunnar er skoðað þá eru þar mikilvægar vísbendingar um hvað fór úrskeiðis, til að byrja með lýsing ráðuneytis á tilboðsfyrirkomulaginu: „Sala með tilboðsfyrirkomulagi fer fram með þeim hætti að söluráðgjafar kanna áhuga hæfra fjárfesta á einum eða tveimur dögum og afla þannig upplýsinga um vilja þeirra til að taka þátt í útboði, með svipuðu fyrirkomulagi og var gert í frumútboðinu. Á grundvelli þessara upplýsinga er svo tekin ákvörðun um hvort að ráðist verði í útboð og hversu stór hlutur verði seldur. Sú ákvörðun yrði tekin eftir lokun markaða og ákvarðast útboðsverð af lokaverði þess dags. Niðurstöður úthlutunar þurfa að liggja fyrir áður en markaðir opna daginn eftir og því gefst lítill tími til að ákveða nákvæma úthlutun. Verð er ákveðið með hliðsjón af lokaverði útboðsdags. Um er að ræða lang algengustu aðferðina sem ráðandi hluthafar nýta sér við sölu á stórum hlutum í skráðum félögum á evrópskum hlutabréfamarkaði.“ Afstaðan sem ráðuneytið tekur er svo áhugaverð miðað við hvernig fór: „Með tilboðsfyrirkomulagi, líkt og því er almennt beitt, er verð seldra hluta ákveðið með hliðsjón af síðasta dagslokagengi hlutabréfa og er þá veittur lítilsháttar afsláttur frá því. Ástæða þess er sú að verið er að auka framboð bréfa á markaði og óska eftir því að hæfir fagfjárfestar kaupi stærri hlut, þar sem óvissa er um nákvæma þróun dagslokagengis næstu vikur á eftir.“ Á þessum stutta tíma sem þingið fékk tækifæri til þess að skoða málið og veita umsögn þá var alltaf gert ráð fyrir því hjá öllum gestum og ekkert gert til þess að leiðrétta þann skilning - að hér væri um að ræða söluferli til þess að finna líklega framtíðareigendur að bankanum. Fjárfestar sem ætluðu að kaupa stóran hlut. Því kom það skiljanlega öllum á óvart þegar listinn yfir þá sem keyptu var birtur. En hvað þá? Það er algerlega skýrt, lagalega og samkvæmt öllu meginreglum, að ráðherra ber ábyrgð á þessu ferli. Það er algerlega augljóst að Bankasýslan og ráðuneytið klúðraði málum hérna. Þó það liggi fyrir greinargerð þá er hún augljóslega villandi og stenst engar kröfur um gagnsæi. Það er nefnilega ekki nóg að birta greinargerð og segja „gagnsæi“ ef upplýsingarnar sem eru í greinargerðinni eru ekki skýrar. Lögin segja að ráðherra taki ákvörðun, að ráðherra beri ábyrgð. Vissulega er það Bankasýslan sem fer með framkvæmdina en ráðherra ber ábyrgð á því að framkvæmdin sé samkvæmt þeim markmiðum sem ráðherra setur. Þar eru tveir möguleikar í stöðunni, af því að ráðherra hefur sagt að hann hafi ekki lagt mat á þau tilboð sem Bankasýslan skilaði til hans, að (1) tilboðið hafi verið afurð þeirra skilmála sem ráðherra setti - og skilaði þá meðal annars þeirri niðurstöðu að vafasöm innherjaviðskipti gætu átt sér stað eða að fjölskyldumeðlimir ráðherra gætu tekið þátt. Eða (2) að ráðherra hafi ekki sinnt sinni skyldu og skoðað hvort ferlið hafi verið samkvæmt þeim skilyrðum sem sett voru. Hvort tveggja er alvarlegt. Annað hvort eru skilmálarnir það lélegir að innherjar gátu keypt eða þá að ráðherra sinnti ekki þeirri skyldu að skoða hvort ekki var staðið rétt að málum. Man einhver eftir Landsréttarmálinu til dæmis? Það er að vísu slæmt dæmi almennt séð um hvernig ráðherra sinnir sinni skyldu. En það sem það mál á að kenna okkur er að ráðherra getur skipt sér af. Ráðherra þarf bara að gera það rétt. Ekki nóg með það, þá samkvæmt lögum á ráðherra sérstaklega að „taka ákvörðun.“ Þannig ber ráðherra ábyrgð. Ef ráðherra stimplar tilboðið bara óséð - treystir því að allt hafi verið rétt gert - þá getur það varðað vanrækslu því ef ráðherra hefði skoðað tilboðið betur hefði hann væntanlega séð að þar hefði ekki allt farið fram með réttum hætti. Það er mikilvægt að þetta sé skýrt. Þingið fékk ekki nægan tíma til þess að gera góða umsögn vegna þess að ráðherra krafðist þess að fá umsögnina innan ákveðins tíma. Þingið er hins vegar sjálfstætt í sínum störfum og ráðherra starfar í umboði þess, þó ríkisstjórnarflokkarnir snúi þessu alltaf við og búi þannig til ráðherraræði. Í kjölfarið klúðraði ráðherra málinu svo annað hvort með því að gefa Bankasýslunni óljósar leiðbeiningar (ef ráðherra vildi ekki að þetta væri niðurstaða seinni sölunnar) eða klúðrað málum þegar niðurstaðan var sett í hendur hans. Nema auðvitað þetta hafi allt farið fram samkvæmt væntingum ráðherra. Ef svo, þá er það alvarlegt á allt öðrum skala - fjármálaráðherra seldi föður sínum hlut í almannaeign að yfirlögðu ráði. Höfundur er þingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Salan á Íslandsbanka Alþingi Íslenskir bankar Björn Leví Gunnarsson Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Nýbygging þýðir ekki gallalaus eign Annþór Kristján Karlsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Nokkur atriði vegna ummæla Bryndísar Haraldsdóttur í Silfrinu vegna aðkomu Fjárlaganefndar og þingsins að sölu Íslandsbanka. Til að byrja með þá setti ráðherra Alþingi tímatakmörk til þess að klára umsögn sína. Sá tími var allt of lítill og tilfinningin sem maður fékk vegna umræðna á gögnum þingsins var vegna þess að það væri búið að ákveða að selja áður en glugginn eftir birtingu ársuppgjörs lokaði, eða eins og segir í minnisblaði ráðuneytisins: „Samkvæmt Bankasýslu ríkisins eru bestu gluggar fyrir söluáfanga stuttu eftir birtingu uppgjöra bankans og falla áform um sölu ágætlega að uppgjörsáætlun Íslandsbanka.“ Það þýðir einfaldlega að þingið hafði ekki tíma til þess að fara yfir forsendur málsins á viðunandi hátt. Ég skilaði umsögn eftir settann tímafrest af því að ég taldi þann tímafrest sem mér var settur vera gersamlega óásættanlegan til þess að skrifa álit um þær litlu upplýsingar sem við þó fengum. Þar fjalla ég um sölufyrirkomulagið: „Bankasýslan mælir með að Íslandsbanki verði seldur með tvenns konar fyrirkomulagi í bland. Annars vegar utan markaðar og og hins vegar samkvæmt miðlunaráætlun. Utan markaðar sala (e. over the counter) er sala til ákveðinna fjárfesta sem mæta einhverjum kröfum seljanda.“ Þetta þarf að endurtaka: „sala til ákveðinna fjárfesta sem mæta einhverjum kröfum seljenda.“ Krafan sem var gerð voru „hæfir fjárfestar“ og ég fullyrði að kynningin á því hverjir væru "hæfir fjárfestar" var algerlega óviðunandi. Umsagnaraðilar settu alltaf slíkt í samhengi við lífeyrissjóðina og aðila sem stunduðu stór og mikil viðskipti. Ekki að það væru aðilar eins og Hafsilfur, Lyf og heilsa og Bananalýðveldið. Í lifandis alvöru, hverjum dettur í hug að þessir aðilar séu hæfir fagfjárfestar. Sérstaklega þegar litið er til þess að fjárfestar eigi að „mæta einhverjum kröfum seljenda.“ Þegar minnisblað ráðuneytis vegna seinni sölunnar er skoðað þá eru þar mikilvægar vísbendingar um hvað fór úrskeiðis, til að byrja með lýsing ráðuneytis á tilboðsfyrirkomulaginu: „Sala með tilboðsfyrirkomulagi fer fram með þeim hætti að söluráðgjafar kanna áhuga hæfra fjárfesta á einum eða tveimur dögum og afla þannig upplýsinga um vilja þeirra til að taka þátt í útboði, með svipuðu fyrirkomulagi og var gert í frumútboðinu. Á grundvelli þessara upplýsinga er svo tekin ákvörðun um hvort að ráðist verði í útboð og hversu stór hlutur verði seldur. Sú ákvörðun yrði tekin eftir lokun markaða og ákvarðast útboðsverð af lokaverði þess dags. Niðurstöður úthlutunar þurfa að liggja fyrir áður en markaðir opna daginn eftir og því gefst lítill tími til að ákveða nákvæma úthlutun. Verð er ákveðið með hliðsjón af lokaverði útboðsdags. Um er að ræða lang algengustu aðferðina sem ráðandi hluthafar nýta sér við sölu á stórum hlutum í skráðum félögum á evrópskum hlutabréfamarkaði.“ Afstaðan sem ráðuneytið tekur er svo áhugaverð miðað við hvernig fór: „Með tilboðsfyrirkomulagi, líkt og því er almennt beitt, er verð seldra hluta ákveðið með hliðsjón af síðasta dagslokagengi hlutabréfa og er þá veittur lítilsháttar afsláttur frá því. Ástæða þess er sú að verið er að auka framboð bréfa á markaði og óska eftir því að hæfir fagfjárfestar kaupi stærri hlut, þar sem óvissa er um nákvæma þróun dagslokagengis næstu vikur á eftir.“ Á þessum stutta tíma sem þingið fékk tækifæri til þess að skoða málið og veita umsögn þá var alltaf gert ráð fyrir því hjá öllum gestum og ekkert gert til þess að leiðrétta þann skilning - að hér væri um að ræða söluferli til þess að finna líklega framtíðareigendur að bankanum. Fjárfestar sem ætluðu að kaupa stóran hlut. Því kom það skiljanlega öllum á óvart þegar listinn yfir þá sem keyptu var birtur. En hvað þá? Það er algerlega skýrt, lagalega og samkvæmt öllu meginreglum, að ráðherra ber ábyrgð á þessu ferli. Það er algerlega augljóst að Bankasýslan og ráðuneytið klúðraði málum hérna. Þó það liggi fyrir greinargerð þá er hún augljóslega villandi og stenst engar kröfur um gagnsæi. Það er nefnilega ekki nóg að birta greinargerð og segja „gagnsæi“ ef upplýsingarnar sem eru í greinargerðinni eru ekki skýrar. Lögin segja að ráðherra taki ákvörðun, að ráðherra beri ábyrgð. Vissulega er það Bankasýslan sem fer með framkvæmdina en ráðherra ber ábyrgð á því að framkvæmdin sé samkvæmt þeim markmiðum sem ráðherra setur. Þar eru tveir möguleikar í stöðunni, af því að ráðherra hefur sagt að hann hafi ekki lagt mat á þau tilboð sem Bankasýslan skilaði til hans, að (1) tilboðið hafi verið afurð þeirra skilmála sem ráðherra setti - og skilaði þá meðal annars þeirri niðurstöðu að vafasöm innherjaviðskipti gætu átt sér stað eða að fjölskyldumeðlimir ráðherra gætu tekið þátt. Eða (2) að ráðherra hafi ekki sinnt sinni skyldu og skoðað hvort ferlið hafi verið samkvæmt þeim skilyrðum sem sett voru. Hvort tveggja er alvarlegt. Annað hvort eru skilmálarnir það lélegir að innherjar gátu keypt eða þá að ráðherra sinnti ekki þeirri skyldu að skoða hvort ekki var staðið rétt að málum. Man einhver eftir Landsréttarmálinu til dæmis? Það er að vísu slæmt dæmi almennt séð um hvernig ráðherra sinnir sinni skyldu. En það sem það mál á að kenna okkur er að ráðherra getur skipt sér af. Ráðherra þarf bara að gera það rétt. Ekki nóg með það, þá samkvæmt lögum á ráðherra sérstaklega að „taka ákvörðun.“ Þannig ber ráðherra ábyrgð. Ef ráðherra stimplar tilboðið bara óséð - treystir því að allt hafi verið rétt gert - þá getur það varðað vanrækslu því ef ráðherra hefði skoðað tilboðið betur hefði hann væntanlega séð að þar hefði ekki allt farið fram með réttum hætti. Það er mikilvægt að þetta sé skýrt. Þingið fékk ekki nægan tíma til þess að gera góða umsögn vegna þess að ráðherra krafðist þess að fá umsögnina innan ákveðins tíma. Þingið er hins vegar sjálfstætt í sínum störfum og ráðherra starfar í umboði þess, þó ríkisstjórnarflokkarnir snúi þessu alltaf við og búi þannig til ráðherraræði. Í kjölfarið klúðraði ráðherra málinu svo annað hvort með því að gefa Bankasýslunni óljósar leiðbeiningar (ef ráðherra vildi ekki að þetta væri niðurstaða seinni sölunnar) eða klúðrað málum þegar niðurstaðan var sett í hendur hans. Nema auðvitað þetta hafi allt farið fram samkvæmt væntingum ráðherra. Ef svo, þá er það alvarlegt á allt öðrum skala - fjármálaráðherra seldi föður sínum hlut í almannaeign að yfirlögðu ráði. Höfundur er þingmaður Pírata.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar